Monday, May 25, 2009

Home-a Mizo naupangte dinhmun lungchhiatthlak

Mama chu kum 7 mi a ni a, pawl 4 zirlai a ni. A nu chu Mama a hrinna lamah a thi a, a pa erawh hriat a ni lo hrim hrim.

Nu leh pa nei lo a ni bawk a, a pian hlimah hunchham enkawlna hmunah an dahlut nghal a, vawiin thlengin chu hmunah chuan a la awm. Chhungkaw nun a la tem ngai lo!

A awmna 'home' atang chuan sikul a kai ve a, lehkha a thiamthei fu mai. Computer phei chu a man hle a, kum 7 mi lek mah ni se a kum phu lohvin computer a thiam, mi pawhin mak an ti thin. Computer engineer nih a tum a, nih pawh a ni thei tak tak mai ang! Mahse, he khawvelah hian 'kan chhungte' tia sawi tur a nei lo!

Sanga hi chuan 'kan chhungte' tia sawi tur a nei a, Mama ai chuan a chang sang deuh. Mahse, 'kan chhungte' tia sawi tur nei mah se 'an chhungte' chuan 'kan chhungte' an ti ve lem lo.

Sanga hi kum 12 mi a ni a, nu leh pa inthen kara mi a ni. A nu leh pa te chuan an inthen hnuah midang an nei leh ve ve a, rei lo teah "mi chuang ui chuang" a lo ni ta. A nu leh pa kalsanin home-ah a insuan ta ringawt mai, duhthlan tur dang a nei lo. An sikul headmaster-in a khawngaih a, home-ah hian a dah a ni.

Sanga hian an in a ngai thei em em a, a thlakhlelh ber pawh mahni in-a awm a ni. Mahse, mahni inah pawh a leng ve si lo. Home-ah chuan khawhar takin a awm a, a zakzum hle, 'inferiority complex' a ngah a ni ngei ang.

Vanneih thlak takin he nau hian lehkha a zir thei phian mai a, a tum pawh a sang viau, IFS officer nih a tum. Pathian zarah a dam ang a, a tumah a la hlawhtling ngei ang.

Hmeichhe naupang hmeltha tak, mahse, a dang a awk avanga tawng hlei thei si lo kha! Muani a nia, kum 7 mi a ni. A nu leh pa an la dam a, mahse, hnuchham enkawlna inah a awm!

A nu leh pa te hi an inthen a, a nu hnenah a khawsa thin. Mahse, a nuin pasal dang a nei a, chuta tang chuan a dinhmun a buai ta. A nu pasal chuan a pawm thei lo a, chu hmeichhe naupang chuan harsatna nasa tak a hmachhawn ta a ni. A harsatna chu thenawmte pawhina an hriat khawpa nasa a ni a, a tawpah phei chuan thenawmte tih ngaihna hre lo chuan home-a a awm theih nan hma an la ta tawp mai. An khawngaih a, mahse, home-a dah mai loh chu tih ngaihna an hre lo.

A pa (a pa tak) khan a ngaihsak ngai lo a, a pa tharin a duh si lo. Nu leh pa nei mah se hnuchham enkawlna inah a tlulut ta tawp mai a ni!

Kima - a nuhrawnin a tihduhdah thin kha!

Kum 16 mi a ni a, tleirawl a hre ve tawh. A naupan laiin a nu leh pa an inthen a, a hnu lawkah a nu chu a thi. A pa chu zungawlvei a ni a, nupui dang a nei a, a nu thar chu Kima chungah chuan a tha lo hle; a vua a, kut a thlak fo.

Kima chuan naupang tein meizuk a ching ta mai a, ganja te pawh a zu ta hial. Ruih theih hrim hrim a duh a ni ang, dendrite te pawh a hnim thin.

A hrisel lo hle a, a khua a sik hluah hluah fo. Lu nain a tibuai deuh reng bawk. Lehkha lah a thiam thei lo nasa mai.

Khawvelah hian a khua a har a, a zak ngawih ngawih reng bawk. A dinhmun chu chhia a ti a, vanduai riau te'n a inhre thin. Khaw eng hi a hmu ngam meuh lo.

Home-ah an dah ta a, a tirah chuan a pa pawhin a tlawh ve thin. Mahse, tunah chuan tlawhtu a nei ngai tawh lo.

Mahni inchawm thei khawp a nih hma chu home atanga chhuah a tum lo. Sipai lal nih a tum a, mahse, a hrisel lo em a, ni thei tak maw!?

Puia hi home-a awm mah ni se naupang erawh a ni tawh lo, kum 20 a tling ve tawh tlat. Home-ah kum 20 a awm tawh; chuti a nih chuan a sen laiin home-ah an dahlut tih a chiang mai awm e.

A nuin a thihsan a, a pa erawh a hre lo hrim hrim. A nu chauh khan Puia pa hi a hria ang, mahse, a hre tura ber a thi daih sia, vawiin thlengin Puia pa chu tuman an hre ta lo!

Puia hian chhungkaw khawsak pangngaia khawsak ve a chak thin a, a puitlin hnuah pawh home chhuahsanin chhungkaw pakhat a fin ve tawh. Chu mite chhungkua chu Puia enkawl duhtu an ni. Mahse, a;n ti ve lauh lauh tak na a, a thla a ngam thei lo, home-ah a let leh ringawt!

Kum 20 mi Puia hi home-ah a la awm a, kum 20 a awm tawhna home chu a tan chuan 'in' dik tak a ni mai awm e. Thelogian nih tumin lehkha a zir a, mahse, rilru lama a harsatna hrang hrang, khawharna leh mahni inhmuhhniamna tih vel hian a tibuai ang tih chu a hlauhawm khawp mai.

Mizorama hnuchhamte enkawlna tura din home hrang hrangah hian mak tak maiin nu leh pa nei naupang engemaw zat an awm a, nu emaw pa emaw nei engemaw zat an awm bawk! Nu leh pa nei lo aiin chutiang chu an tam zawk!

January ni 16, 2008 atanga March ni 3, 2008 thleng khan Human Rights and Law Network: Mizoram te chuan Mizoram home hrang hranga naupangte dinhmun an zirchiang a, home- naupang zingah nu leh pa nei lo aiin nu leh pa nei leh nu emaw pa emaw nei an tam zawk tih an hmuchhuak a ni. Mizoramah hian mamawh loh naupang an tam tihna a ni thei ang a, seilenna tlak loh chhungkua a tam tihna a ni thei bawk ang.

Human Rights and Law Network: Mizoram te hian an thil hmuhchhuahte hi a bu-in an khawrpum a, chu lehkhabu - "Home Truths (Children in Residential Institutions in Mizoram)" tiha a lan dan chuan Mizoram home hrang hranga naupang 47.2% chu nu leh pa la nei an ni a, 42.6% chu nu emaw pa emaw la nei an ni. Nu leh pa nei tawh lo chu 10.1% an ni a, an tlem zawk daih a nih chu.

Human Rights and Law Network: Mizoram te hian social welfare deptt. hnuaia inziaklut home 27-a naupangte dinhmun an zir a, naupangte dinhmun zirtute chuan: "Mizoram naupangte dinhmun hi a tha lo a, an him lo. Nu leh pate pawhin an duh loh, an ngaihsak miah loh te an tam a, home-ah hnuchham aia nu leh pa nei an tam zawk hian naupang tam tak chu an chhungte'n an duh lo tih a lantir a ni," tiin an sawi.

Home 27-a naupang 47.08% chu nu leh pa inthen kara mi an ni a, 15.65% chu nu leh pate'n an hnawlte an ni. Hetiang mite hi nu leh pate'n an ngaihsak loh, an awm awma awm tura an kalsante an ni. Home pakhatah phei chuan tu chhungte nge tih pawh hriat loh naupang 15 an awm!

"Home hi a lun em em a, naupang lak sen loh an hmu vek ti ila kan sawi sual lo ang. Child Welfare Committee phalna lovin home te hian naupang an la thei lo a, chuvang chuan Child Welfare Committee-ah hian home-a naupang dahluh dilna a lut nasa em em a ni. Nu leh pa nei reng, mahse, an chhungte'n home-a dahbo daih an duh an tam a, naupangte hian chhungkaw neih hi an chanvo a ni a, mahse, chhungkaw tam takin chu chanvo chu an chhuhsak a ni," tiin Human Rights and Law Network: Mizoram director Vanramchhuangi (Ruatfela Nu) chuan a sawi.

"Naupangte hi mihring chanve ang lekah kan ngai a, nupa inthen vang emaw, chhungkaw harsat vang emawa home-a naupang dah kan tum zel hi ransa ang lekah naupang te kan ngai tihna a ni," tia sawiin, "Naupangte chu mihring famkim an ni a, chhungkaw neih pawh an right a ni a, chhungkua an nei tur a ni," a ti a, ran ang maia home-a daha, duh hun huna lakchhuah tur an nih loh thu a sawi bawk.

Home hrang hrang 27-a naupangte dinhmun lungchhiatthlak tak pakhat chu tlawhtu leh ngaihsaktu pawh nei lo an tam viau mai hi a ni awm e. Naupang zinga za zela 11.80% te chu an chhungte'n an tlawh reng reng a, za zela 43.22% te chu an chhungte'n an tlawh zeuh zeuh chauh. Za zela 38.13 te phei chu an chhungte'n an tlawh ngai lo hrim hrim.

Home-a naupang za zela 47.8% te chu nu leh pa inthen kara mi an ni a, an nu leh pa te inthen chhan lian tak pahnih chu - an nu te uire vang leh an pa te'n zungawl an vei vang a ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment