Friday, April 30, 2010

Nunna hrui thlung r'u Unau boral tur, chhandam ngai a awm e

April ni 19 tlai dar 3:30 velah Mizo tlangval pakhat, Vanlalhruaia chu lehkha zi-a a awmna, Kolkata-ah inawkhluma hmuh a ni. Amah hi Aizawl tlangval a ni a, Aizawl-ah kumina inawkhlum 15-na a ni.

April ni 13 zanah Bawngkawn-ah mipa naupang kum 9 mi ruang chhar a ni a, inawkhluma ngaih a ni. January ni 1 atanga April ni 13, kha naupang thleng thih khan Aizawl District bikah mi 15 an intihlum tawh. Vanlalhruaia nen Aizawl District-ah kumin chhungin mahni intihlum mi 16 an awm ta.

Mi 16 zingah hian kum 48 mi a upa ber a, kum 46 miin a dawt. Kum 9 mi a naupang ber a, April ni 13-a thi kha a ni.

Kumina Aizawl District-a intihlum mi 16 zingah hian hmeichhia 1 a awm a, mahni intihlumte hi inawkhlum vek an ni. A naupang ber chu kum 9 mi a ni a, a dawttu chu kum 15 mi a ni.

An zinga pakhat- Dawrlawn khawmi tih loh chu Aizawl khawpui chhunga mi vek an ni. Aizawl khawpuiah hian mihring nuai 2.64 chuang cheng anga chhut a ni a, chu'ng zinga mi 15 an intihhlum chuan rilru lam zirmite ngaihah chuan a turu hle.

2006 vel atang khan Mizoram-ah mahni intihlum an tam sawt hle nia hriat a ni a, 2009 kum chawhnu lamah phei kha chuan tualchhung chanchinbu lamah pawh mahni intihlum an awm thu chhiar tur a tam ang reng hle. Nikum August thlaah phei kha chuan Aizawl-ah ringawt mahni intihlum 8 zet an awm a nih kha.

August thla chu Mizo chuan Thitin kan ti a, mitthi thlarauin khawvel chhuahsana pialral a pan hun tihna a ni. Mizo danah chuan thla serh a ni nghe nghe. Thitin thla, mitthi thlarauin khawvel a chhuahsan thlaah Aizawlah mi 8 an inawkhlum a nih chu.

Tarlan tawh angin, January ni 1 atanga April 19 thlengin Aizawl District-ah ringawt mahni intihlum mi 16 an awm tawh a, nikum khan mahni intihlum an tam thu khan sawi a hlawh teh na a, kumin ngaihtuah chuan a lo nasa hauh lo tiin tuna Mizoram dinhmun atanga chhut chuan a sawi theih tlat! '16' hi nikumah kha chuan July-ah a kai chauh a, chu pawh Mizoram pumah lehnghal! Nikum January-July chhunga Mizoram puma mahni intihlum zat kha kumin January-April ni 19 chhungin Aizawl District chauhvin a tluk der tawh!


Tute nge? Eng tin nge?
Nikum-ah khan Hrangbana College zirlai zingah inawkhlum 3 an awm a, college thuneitute mangangin NGO pakhat- NELICS (New Life Charity Society) te an pun ta hial. NELICS te hian zirlaite chu fuihin thil awmzia an hrilh a, mi beidawng tan rawn theih an nih thu te an sawi bawk. Chutah programme an hmang zo, an han haw chu, he college zirlai 6, mahni intihhlum tum mi beidawngin an be nghal! Chu'ng mite nun chu chhan hman a ni ta.

Mizo zinga mahni intihlum an tam sawt hle nia sawi a ni a, social worker leh rilru lam zirmi, Zozam Weekly-in a biakpawhte chuan nun beidawng, an intihhlum hmaa chhan hman pawh an tam niin an sawi hlawm.

CID (Crime Branch) te'n an chhinchhiahna atanga Zozam Weekly-in Mizorama mahni intihlumte chungchang a bihchiannaa a lan dan chuan, kum 6 chhunga (2004-2009) mahni intihlum zingah hmeichhia aiin mipa an tam zawk fe a, thalai an tam hle bawk.

CID (Crime Branch) te'n an chhinchhiah dan chuan 2004-ah khan Mizoramah mahni intihlum mi 26 an awm a, 2005-ah 24, 2006-ah 27, 2007-ah 29, 2008-ah 20, 2009-ah 43 an awm.

Kum 6 chhungin Mizoramah mahni intihlum mi 169 an awm a, thalai an ni tlangpui. Kum 15 leh 29 inkar mi 84 an awm a, kum 30 leh 44 inkar 72 an awm.

2004-2009 chhunga mahni intihlum zinga naupang ber chu kum 10 mi a ni a, a upa ber chu kum 84 mi a ni.

Mahni intihlumte hi an inawkhlum tlangpui; mi 169 zinga 140 chu inawkhlum an ni. Vaiho zinga intihlum zingah inhalhlum an tam thin a, Mizoramah erawh kum 6 chhung hian inhalhlum an awm lo. Tuia zuangthla erawh 3 an awm; 2006-a mi vek an ni.

Inkaphlum- 4 an awm a, inzaihlum/invithlum 4 an awm. In chung atanga zuangthla 1 a awm bawk.

Dr C Lalhrekima, psychiatrist chuan mahni intihlumte hian thil remchang ber an hmang mai thin tih a sawi a, vai ramah chuan loneitu zingah tur eia intihlum an tam tih sawiin, 'fertilizer' te an dawng thin a, chutiang te chu an ei mai thin niin a sawi. Mizoramah inawkhlum an tam chhan pawh mahni intihlumte'n remchang bera an hriat a nih vang a rin thu Zozam Weekly a hrilh.

NGO pakhat- NELICS hi mi beidawng leh dam thlahlel lote'n an pan hle a, nikum September ni 10 atanga a duh apiang tana dawr theiha inhawng chauh ni mah se, an naupan ngaihtuahin pantu an ngah hle. An chhinchhiah dan chuan, nikum September ni 10 atanga December ni 31 thleng khan mahni intihhlum tum mi 67 an chhan hman a, kuminah mi 49 an chhan tawh.

An hotupa, Dr Zawmsanga Sailo (psychologist) chuan he'ng mi 116-te dinhmun hi sawiin, "Rilru na leh hah, beidawng an ni a, dam thlakhlelh loh vanga intihhlum tum an ni. An beidawn chhan chu thil hrang hrang a ni," tiin Zozam Weekly a hrilh.

Research an ti lo a, thuk takin an dinhmun an zir hek lo. Mahse, a lo kawmtu leh buaipuitute na na na chuan he'ng mi 116-te dinhmun hi an hre thui hle a, mahni intihhlum tum khawpa an rilru nat chhan leh an beidawn chhanah thil pathum, lian tak tak sawi tur an nei. Mipat hmeichhiat hmansual vanga rilru na, hna leh eizawnna chungchanga mangang leh beidawng, chhungkaw nun-a hlim lo tiin an hnen pantute dinhmun tlangpui an sawi.

Mipat hmeichhiatna hman khawloh vanga an beidawn dan sawiin Dr Zawmsanga Sailo chuan, "Nula lamah chuan, sex an lo hmang a, chutah an inthiam lo a, midang tana tling lova inhriatna an nei a, tin, an virginity an hloh avangin an mangang a, an rilru a lo na ta thin a ni. An zak a, an rilru a hah a, an beidawng hial thin. An insit em em bawk. A tawpah mahni intihhlum hian an rilru-ah a lo lang thin. Mipa lamah chuan Kohhrana inhmang te an lo ni a, inthiam lohna an nei a, mualpho an hlau bawk a, chutianga beidawng khawpa inngaihtuah buai ta te an ni hlawm," a ti.

Eizawnnain thalaite a nghawng dan sawiin, "Eizawnna a vang a, a lo harsa ta a, a ngaihna hre lo thalaite hi an mangang a ni," a ti.

"Lehkhathiamte hi chuan tlemin beisei an la nei zawk a, 'engtikah emaw chuan hna ka la hmu ve mai thei' tih rilru te an pu tal a, lehkhathiam lo zingah eizawnna neih loh vanga beidawnna hi chu, kan hnen rawn pantute atanga thlir chuan a nasa zawk," a ti.

"Amaherawhchu, lehkhathiam zingah pawh beidawnna hi a nasa lo tia sawi chi a ni lo," a ti thung.

"MA val te'n thla khatah Rs 3000/4000 lek te an han hlawh hi an zak a, inferiority complex hial an neih phah thin. Chhungte sorkar hnathawk nei ve lote phei chu an mangang a, chhungte sorkar hnathawk neite pawh an chhungte nen te chuan an inkhaikhin a, an inthlahrung a," tiin a sawi zawm a ni.

"Rim takin private hnuaiah te an thawk a, an hlawh a tlem bakah a then chu an thawhna hmunah an hlim lo a, hetiang hian a nghawng thui khawp mai. Entirnan- tlangval pakhat chu an chhungkaw zinga mi pakhat, sorkar hnathawk khan, 'Nangni lah hi in chhuak ni tin a, eng tham in hlawh si lo,' a lo ti a, chu chuan a tihrehawm khawp mai," a ti bawk.

"Chhungkaw nun-a hlim lo an tam," tiin chhungkaw nun uluk a tul a tih thu a sawi a, "Chhungkuaa chengho, mahse rilru lama inpawh si lo an ni hlawm," tiin intihhlum duh khawpa beidawng, an hnen pantute dinhmun a sawi.

"Naupan lai atangin nu leh pain duat takin an enkawl ve ngei a, mi neih ang an nei pha lo tih te hlauvin an awhzawng an leisak a, mahse, an lo puitling a, inkawmho ngai lo, rilru inpawh lo nufa leh pafa te an tam," a ti.

"Chengho, mahse inzawm lo chhungkua te hi an khawngaihthlak khawp mai. Chutiang vanga nun khawhar, beidawng ta a awm theih. Vawi khatah an beidawng nghal a ni kher lo, harsatna eng engemaw an tawk a, an chhungte nen an inpawh si loh chuan an khua a lo har tial tial a, an beidawng ta thin a," a ti bawk.

Intihhlum tum, NELICS pantute hi khawtlang leh sorkar laka rinna nghat lo, Kohhran pawh ring chuang lo an ni hlawm a, "Thawhlawm thawh tam" ngaisang lo an tam. Mipa zingah chuan midang tihnat ve emaw, midang tihhlum ve emaw hial duh te pawh an awm.

* Kum 6 chhungin Mizoramah mahni intihlum 169 an awm.
* Mi 169 zinga 140 chu inawkhlum an ni.
* A upa ber chu kum 84-mi a ni.
* A naupang ber chu kum 10-mi a ni.
* Intihlum an tam ber kumah mi 43 mahni intihlum an awm.


Unau boral tur, chhan ngai a awm e
Psychiatrist Dr C Lalhrekima chuan mahni intihlum an tam sawt hle hi pawi a tih thu sawiin, Kohhran leh khawtlang tan pawh lak thutak tul a tih thu a sawi.

"Kohhran leh khawtlang pawhin hemi chungchang hi kan lak thutak a hun khawp mai. Mahni intihhlum hi 'emergency case' tak tak a ni tih kan hriat a tul. Entirnan- doctor te'n mi tu emaw an zai a, tih theih kan nei ve hauh lo chung pawhin damdawi in kawtah thenrual thate kan kalkhawm thin a, hetiang zawnga kan tanho te pawh a ngaiin ka hria. Rilru na leh dam thlahlel lote an awm a, 'a ngam tak tak lo ang' ti zawnga thu lak te kan ching hi a dik lo. 'Ani hi a lo intihlum mai palh ang a' ti-a kan ven a ngai a, chutianga ven ngai an awm a nih chuan YMA te pawh hian veng thin ila a that ka ring," a ti.

Mahni intihlumte chu rilru na leh nun ningte an nih thu sawiin, "Kan Mizo society-ah hian inngaihsakna lama tan kan lak a ngai a ni. A khawtlangah te, chhungkuaah te, thianzahoah te, midang ngaihsaktu nih tum tura inzirtir a ngai a, midang care thiam nih kan tum a ngai a ni. Kan hriat lohvin mi rilru a lo na reng thei tih hriaa inkawmkhawmna leh awmhonaah te fimkhur taka kan awm a ngai. I induat teh ang u," tiin tanlakna tur a sawi.

"Rilru na hrim hrim leh beidawngte hi ngaihsak an ngai a, 'a ti tak tak lo ang... a ngam tak tak lo ang' tia ngaih tur a ni lo. Mi hi an lo intihlum palh ang tih hi i hlau ang u, an intihhlum loh nan kan vaia kan tan tlan a ngai a, mi tin hian mahni mawhphurhnaah i ngai ang u," a ti bawk.

“Mahni inthah chhan hi kawng tam tak a awm thei ang a. Depression, thinrimna nasa tak, phuba lakna te pawh a ni thei” tiin mahni intihhlum chhan thenkhat a sawi.

“Mizote hi 'emotion control'-ah kan sang lo a ni,” a ti a, “Emotion control-ah hian kan puitling lo em em mai a, kan thiam lo bawk. Thil kan duh pawhin nasa em emin kan duh huam huam a. Ngaihzawng kan neih pawhin a ni tho, eng thilah pawh kan inpe tawp hreh lo. Chu chu sex thlengin a ni a, kan ngaihzawngte tan kan inphal mai a,” tiin a ngaihdan a sawi.

“Inngaihzawn hi thil thiang a ni a, inthen leh pawh thil thiang a ni. Mahse, chutiang a thlen chang chuan kan 'emotion' kan control thiam tlat loh avangin kan awm thiam ta thin lo a ni,” a ti.

“Thinrim thei kan ni a, kan thimrim pawhin kan thunun thiam a ngai a ni. Engvangin nge kan emotion hi a puitlin loh em em tih hi a chhanna ka hre bik lo,” a ti.

“Nu leh pa kan demawm thei hle ang. Kan fate kan enkawlna kawngah tih dik loh kan nei a ni thei a. Chutiang bawkin society pawhin kawngro a su thei a, kan chhehvel thil kan tawn leh thleng mek pawhin kawngro a su thei bawk. Thil chiang tak erawh chu kan emotion control-ah hian kan sang lo em a ni,” a ti a, “Nun kawng dik inzirtirna hi chhungkuaah kan uar tawk lo,” a ti bawk.

“Mahni inrintawkna kan neih a ngai a, chu chu chhungkua leh khawtlangah zir tur kan neih niin ka hria,” a ti a, “Heti lam hawi hi nu leh pa leh khawtlangah pawh kan inzirtir tawk lo a ni, ” a ti bawk.


Pawisawi lote tawrhna rapthlak
August ni 12, 2007-ah khan Aizawl veng pakhata kudam pakhatah mipa naupang pakhat ruang chhar a ni a, inawkhlum nia ngaih a ni. Kum 13-mi a ni a, a la naupan em avang hian a thih dan hian mak tih leh sawi a hlawh hle.

He nau hian a pa a hre lo; 1993-a piang a ni a, a nu 1994-ah pasal dang a nei a, fanu an nei.

A nu hi mi inah a awm thin a, chutia mi ina a awm lai chuan a rai a, he nau hi a lo piang ta a ni. A fa paina hi a sawi ngai lo a, a fapa thih thlengin tunge a pa hi ni ang tih chu zawhna a ni ta a ni.

A rai a, a sawichhuak lawk lo. Mahse, thla sarih a pai hnuah a fa paina hnenah a sawi a, ani chuan, "Hnuchham inah kan dah mai dawn nia," tiin a lo chhang niin thudawn chuan a sawi. A fa paina chu pawmlai nei a ni a, a nupui pawh chuan a pasala fa a ni tih hre loin an awmpui raipuar chu a buaipui thin nia sawi a ni. A hrin dawnah pawh he nu hian damdawi inah a kalpui nia sawi a ni nghe nghe.

Naupang pakhat, kum 10-mi, he nau hrechiangtu chuan, "An in nuam ka ti lo, mi ina awm daih ka duh," tiin a bulah ngei a sawi niin a sawi. "Khawimah nuam a ti lo, a thiante bulah nuam a ti. A thiante bul leh a nau bulah a hlim," a ti bawk.

"A thiante zingah a thla a ngam tak tak thei lo a, an in nuam a ti hek lo," tih te, "Hreh chung chungin sikul a kal a, hreh chung chungin inah a haw thin," tih te, "In lamah zirtira enpuitu tur a nei lo a, duat leh ngaihsak a hlawh lo," tih te, "A thiante zinga a infiam ve pawhin an chhungkaw boruak vangin hlim takin a infiam ve thei lo," tih te, "Hlauh nei hmel a pu," tih te chu he nau mizia chungchanga amah hretute sawi dan a ni.

He nau dinhmun atang hian mipat hmeichhiatna hman khawloh pawizia leh chhungkaw nun pawimawhzia a chiang awm e.

He nau hi mahni intihlum zinga naupang ber a ni lo; hriat theih chinah chuan April ni 13-a inawkhlum, mipa naupang kum 9 mi kha a naupang ber.

He nau hi Bawngkawn Shalom Veng-a mi (Halflong tia hriat) a ni a, April ni 13, 2010 tlai dar 5 velah anmahni room chhungah inawkhluma hmuh a ni.

Amah hi St. Francis of Assisi school, Leitan-a pawl 4 zirlai, naupang harhvang tak nia sawi a ni. Thawhlehni tlai hian lehkha zir turin room-ah a lut chu, amah an va hmuh hian thingrem chungah bawkkhup zawnga awmin a nghawngah a pa necktie a lo inhreng a. A kapkarah hian vawiin atanga first term an exam-na tur time table a inzep a ni. A taksa hi ala zawi avangin Greenwood Hospital panpui a ni, a nunna erawh chhan hman a ni lo.

December ni 4, 2009-ah khan Republic Venghlun-ah mipa naupang kum 10-mi a inawkhlum bawk. Ani hi hriat theih chinah Mizorama mahni intihlum zinga naupang ber dawttu a ni.

Related Posts :



1 comment:

  1. Rilru an va tina ve le! Kan ram Materialism lama kan intlansiak nasa lutuk leh, nu leh pa tam tak, mahni fate pawh ngaihsak hman lo khawpa thil danga buai kan tam vang te pawh a ni thei ve ang em?

    Kohhran leh khawtlang bakah Sawrkar leh Politiciante pawhin hemi kawngah hian mawh an phur ve thei bawk ang. Kan zavaia kan tan tlan a tul niin a lang.

    ReplyDelete