Billy and the Kid

Billy-a chu hmuh leh châkin a rilruah a riak reng a. Mahse, hriat chhuah tuma kum 30 lai nasa taka a beih hnuah pawh a zawng chhuak thei ta chuang lo…

¢ C Lalawmpuia

Kum 11 chauh a ni a. Sipai uniform hlui lian tak zo leh zo lova hàin sipaiho zíngah a tül tül tiin a tawlh ve hrat hrat thìn. Kum 1951, Korean War vanglai kha a ni a (Korean War an tihah hian North Korea leh South Korea an indo va. Communist sorkar lo zâwk, South Korea chu US-in a tanpui a nih kha). He naupang kan sawi pawh hi he indona rapthlâk takin a hrin chhuah fahrah khawngaihthlâk tam takte zínga pakhat a ni.

Chu naupang, Baik Sung Hak-a chu Seoul khawpui atanga hmarchhak lam, km.100 vêla hláa US sipaiho inkulhna hmunah a awm ve a. Korea sipaite’n amah ang bawka fahrah tam takte nen America sipai inkulhna hmunah hian a tül tül thawk tùra an lâk a ni. Hlawh pawh an nei hran chuang lo va, sipaihovin ei tùr an dawn atanga an phal ang tâwk an pêk ve chu an inhnawhpuarna leh an hlawh awmchhun a ni.

He camp-ah hian alawm, Baik-a chuan a dam chhûnga a theihnghilh tawh loh tùr, sipai nun ze danglam tak Billy-a chu a tawn tâk ni. Billy-a chu America sipai la naupang tak, kum 20 emaw vêl chauh hi a ni a. Ngawichawi tak leh zakzum, ze zawi êm êm leh mi pawi sawi hläu tak a ni a. A tawng chhuah ve chhun pawhin thinrim aw ki sáng a nei ngai lo. Billy-a hi Baik-a ang bawka fahrah ve tho a ni a. Unaunu pakhat neiin America-ah a chëng a. Chu a farnu chanchin pawh chu tu hnênah mah a sawi chhuak ngai lo. Chutiang mi chu ni mah se, Baik-a chuan Billy-a chu a mi tawn tawh zawng zawnga mi duhawm ber leh ngainatawm ber niin a hre tlat si.

Baik-a chuan unau pianpui ang maiin Billy-a chu a en a. Billy pawhin chutiang bawk chuan a en lêt thìn. A theih ang tâwk tâwkah Billy-a chuan Baik chu a tanpui reng a. Sipai dangte tih ngai hauh loh, a khum bulah te hian mutna tùr a dawhsak a. A damloh cháng lahin a mangang thei êm êm a. An sipai damdawi ngaihtuahsakin tlaivarpui a ngaih leh a bulah a thu tlaivar mai thìn.

Billy chu 105mm Howitzer laipui mu thuntu a ni a. Hmélma nen an inkah tak tak phei chuan àwl awm hauh lovin darkar 24 chhûng laipui mu load rëng rëngin a buai thìn. Camp lamah Baik-a lahin Billy-a rawn haw hmá zawng chuan a lo nghâk fan fan a, thiin emaw, hliam tuarin emaw a rawn haw ang tih hläu reng rengin a muhìl thei ngai lo. Him taka a lo haw a’n hmuh chuan a darah a lo kuah chung chung a, a thih mai a hlauh thu te a lo hrilh malh malh a. Billy-a pawhin duat takin a chul a, indona chuan tàwp hun a la neih ngei tùr thu hrilhin a thlamuan thìn a ni.

Billy-a chuan a hun äwl apiangah a theih ang angin Baik-a chu sâptawng a zirtir a. Thumal thenkhat erawh a lam fuh thei meuh lo, machine gun han tih tùrah te hian sheen gun a ti ta tlat thìn a, an hlim dùn thei angreng hlë.

Ni khat chu hmélmaho awmna enthla tùrin Baik-a chu hotu lian zâwkte’n an tir thut mai a. Billy-a a mangang hlë. Silaimu kára Baik-a, naupang të a han che chhuak tùr chu a ngaituah tak zet a, tih theih a nei si lo.

Baik-a chu tawp deuhin a inthuam a, hmélma awmna lam pan chuan a chhuak ta a. Hmun ralti takah chuan a kal zël a. Hmélmaho awmna a va thlen chuan North Korea sipai pakhatin a lo hmu hlauh mai. Eng nge a tih dáwn a lo zâwt a. Baik-a chuan khur ru der der chung hian chu lai vêla chëng chu a nih thü a’n sawi ve ngawt a. Chutah, hmélma sipai pawh chuan tha takin a vai liam ve ta mai a. Baik-a chu a lawm ngei mai. Chung lai vêla silai lian an dahna hmun te, sipaiho inkulhna leh leihlawn awmna te chu a thiam ang anga chhinchhiahin a ziak a. A theih ang tâwka enthlâk hna a thawh hnû chuan a thil hmuhte report tùrin a kir leh ta a.

Tuma hmuh loh tùra biru kual zël chungin, a theih ang tawka hmanhmawh chuan camp lam a rawn pan leh a. Nakinah chuan America sipaiho inkhuarna pakhat a rawn hmu fuh ta. Mahse, pan tuma a’n kal hnaih nâk chuan hmélma sipai nen an lo inkâp nasa mai. Va pawh chi ziazang a lo ni lo. A hla thei ang bera hêlin a kalsan leh ta a.

Eng emaw chen a kal leh hnû chuan American sipaiho camp dang a hmu leh ta. Pawh tumin a va pan leh a. Mahse, a’n kal hnaih chuan chu mite pawh chu a hma aia nasa zâwk mahin an lo inkâp leh pek. A lu chung lawk lawkah silaimu a rawn thlâwk ta fur fur a. A’n hawi vêl a, a bul lawkah te chuan hmélma sipai a hmu ta. A mangang lutuk chu a vâk kual ruai a, khuarkhurum pakhatah a zuang lût ta ringawt a. Che sawn ngam tawh hek lo, ni hnih zet chutah chuan engmah ei lovin a tawm ta a ni. Ni hnih hnûah zawng hmélma sipaite pawh an tawlh kiang ve ta a. Chumi hnuah Baik-a chu a tawmna atang chuan a lo chhuak a, an camp lam a pan leh ta ngat ngat a.

Him takin an camp a rawn thleng a, a thil tawn leh a thil hmuh zawng zawngte chu a’n sawi chhäwng a. America sipaiho pawh an lo lawm ve hlë.

Chumi hnu lawkah chuan Army hmunpui lam atangin thupêk a lo thleng a. Korean naupang kum 15 tling lo, America sipai puitu atána an hman zawng zawng chu Seoul khawpuia hnuchham chawmnaah sawn vek tùr, tih a ni. Baik-a pawh a kal ve a ngai dáwn ta. Naupang tam tak tán chanchin lawmawm a nih tehlul nen, chu thu Baik-a leh Billy-a’n an han hriat chuan an lungngai ta êm êm a. Baik-a lah chuan Billy-a kalsan chu thih hreh takin a hreh bawk si. Mahse, Billy-a ngei pawh chuan Baik-a tána tha tùr zâwk a ni tih a hai si lo. Baik-a pawh chu hreh tak chungin a kal ve ta nge nge a. Bet lo takin hnuchham chawmnaah chuan a va awm ve ta a.

Mahse, a rilru a ngam thei ngang lo va. Rei pawh a la awm lo tihin a rawn tlan chhuak leh a. Billy-a awmnaah bawk a kal leh ta. Billy-a bul a va thleng a. Billy-a nen an han inhmu leh chu an inkuah vawng vawng a. Naupang chhia ang maiin an tap dùn bawk. Tu zâwk zâwk pawh chuan inkalsan harsa an ti a ni ber mai.

Kum 1952 Krismas a lo thlen dáwn meuh chuan Billy-a pawh corporal a kái ve ta. Ni khat chu a hnathawhna atangin Baik-a present tùr thil fun lian pui a rawn hawn a. Baik-a’n a’n hawn chuan a hâk tâwk hlir, jacket, pheikhawk leh thawmhnaw chi hrang hrang a lo awm teuh mai. Billy-a chuan America-a a farnu hnênah Baik-a pianphung leh awmdàn lo zuk hrilhin, ani chuan krismas present atán a rawn thawn a lo ni. Chutiang thawmhnaw mawi leh tha chu Baik-a’n a la hmu pha ngai lo.

Kum 1953 June thla a lo thleng a. Ni khat chu an petrol dah khâwmnaah hmélma bomb a rawn tla fuh hlauh a. Vanduaithlâk takin chu lai hmuna hnathawka lo awm Baik-a chu petrol kang chuan a phuh ta chiam mai. Lui kam lawk a nih avàngin Baik-a chu tuiah a zuang thla nghâl a. Billy-a’n pawnpui huhin a rawn khuh bawk. Mahse, Baik-a chu a hliam na hman hlë tho. Nikhaw hre lova awmin Hwachon Damdawi In lamah helicopter-in an phur ta hial a. A taksa hma lam zawng zawng tih theih a kan vek avangin darkar 18 chhûng teh meuh engmah hre lovin a awm zui ta a ni.

A tûk zíngah chuan chiang lo ruaiin a lo harh a, a thil hmuh hmasak ber chu Billy-a hmel ngui tak, a khum bula lo thu ngawi reng chu a ni. Indo hun lai lehnghala an sipai dàn pawh pawisa hlei thei lova Billy-a’n a lo thutpui reng chuan a lung a tichhe hlë. A hriat tham lek tùr hian, “Baik, doctor leh nurse hovin tha takin an enkawl che a. I dam leh thuai ang,” a rawn ti a.

Kum 1953 July ni 27 chuan indona chu a tàwp ve ta nge nge a. Billy-a chuan Baik-a chu Damdawi Inah chuan a rawn tlawh leh a. A rilruah vei eng emaw nei hian a lang; mahse, engmah a sawi chhuak lo. Thu tam sawi lovin Baik-a chu a chhuahsan leh ta a.

Chu lai Damdawi Ina eng emaw chen a awm hnû chuan Baik-a chu American sipai Damdawi In lamah an sawn leh ta a. Billy-a nen pawh an inhmu zui ta lo! Chu Damdawi Inah chuan Korean naupang damlo, Billy-a te unit-a thawk ve thìn pakhat nen an inhmu a. Billy-a te unit chanchin a’n zawh chuan indo a tàwp tawh avànga America lama an haw vek tawh thü a hrilh ta mai a. Chu thü a’n hriat chuan Baik-a chu a hamhaih hlë. A rilruah Billy-a hmu tawh ngai lo tùra a’n indah phei chuan a mittui a rawn sur zung zung a. A rawn tlawh hnuhnung bera eng emaw sawi tùr nei ni àwm tak, engmah sawi ta si lova a kal leh ta mai te kha a ngaihtuah chhuak a, a rilru tihhrehawm a hlauh vàngin Billy-a kha a lo ngawi tlang em ni? Ka hmu leh thei ang em? Khawi lam nge a pan tâk ang? Chu’ng thilte chu a rilruah a ri ta tlut tlut mai a ni.

Thla 19 zet Damdawi Inah chuan a awm a. Kum 14 a nih champhaphâk chiah, February 1955 chuan Damdawi In a chhuahsan ve thei ta.

Hmabâk ko tak chungin Seoul a pan a. A hrawk chàwmna tùr ngaihtuahin inhlawhna a hmuh apiangah a inhlawh a. Thawh theih apiang a thawk zo a ni ber. Eng emaw chen hna mumal nei lova hna chi hrang hrang a thawh kual hnû chuan sikul naupang lukhum siamna hmun pakhatah hian hmun phiattuah a tang ta a. Chutah chuan ni tin darkar 18 thawkin kum khatah ni hnih chawlh a nei thìn. Baik chu mi hlim thei tak a ni a, rim taka a thawk chung pawhin a vui ngai lo. A hmáa thawh tùr awm apiang tha taka a hlen chhuah zël avàngin rei lo tëah a hnathawhna neitu chuan an bungraw hralh chhuahna leh an thil siamna hmun pakhat enkawl kawp tùrin a ruat ta hial a. Chu chu kum 18 a nih kum chiah a ni.

A theih ang angin a inkhâwl zël a. Kum 19 a tlin chuan ama pualin dawr të pakhat a luah ve thei ta reng mai. Tläi, a hnathawh banah lukhum siamna tùr hmanrua a lei a, lukhum siam pahin a dawr të chu zanlai thlengin a nghâk thìn. Chutianga kum chanve a vei meuh chuan thawktu dang pakhat a ruai thei leh ta reng mai. A sumdawnna chu tluang takin a kal zël a, thla ruk dang a vei leh chuan thawktu dang pakhat a rawih belh leh thei ta!

Tunah zet chuan Baik Sung Hak-a sumdawnna chu South Korea-a sumdawnna langsar ber páwl a ni pha ta hial a. Thawktu 2,800 lai ruaiin thil siamna hmun 12 lai a nei tawh. Kum 1985 chhûng mai pawh khán dollar maktaduai 32 lai lei chhuakin lukhum maktaduai 36 zet a siam chhuak a, khawvêla lukhum siam chhuak hnem ber a ni ta hial a ni.

Baik-a chuan Billy-a kha a theihnghilh thei ngai lo va. Engtin nge a khawsak ve tâk ang tih a ngaihtuah fo thìn. A chanchin te leh a hlawhtlinnate hi han hre ve se, ani tluka lawmpuitu tùr an awm hauh lo vang maw le.

Tunah chuan kum 46 lai a lo ni ve ta. September ni 1, 1983 khán Korean Air Lines, Flight 007 chu Russia-in a kâp thla a. A chuang mi 269 zet an thi vek a. A hmá ni hnih lawkah kha thlawhnaah khán Baik-a pawh a chuang ve nghe nghe a. Khami tum kha lo ni zâwk hlauh se chuan ani pawh a thi ve ngei ang le. Chu’ng thilte avàng chuan mihring nuna thlâkhlelh tùr awm lohzia Baik-a chuan a ngaihtuah chhuak thar a. Eng emaw kawng tala mi dangte tána thil tha tih nei lova thih a hläu ta hlë. Hongcho khuaah ram hectare 20 zeta zau a lei ta chuk chuk a. Pawisa tam tak séngin naupang retheiho enkawlna tùr a siam ta a. Mi tam tak ruaiin naupang rethei vâk mai mai chu an vai khâwm a. Naupang 600 lai enkawlin, an puitlin hnua an eizawnna tùr thiam thil eng emaw an zirtir ta a ni.

Baik-a chu hausa tak ni tawh mah se, ni tin darkar 14 atanga 18 chhûng hna a la thawk chhunzawm reng a. An ram chhûng mai bâkah ram páwn, Costa Rica lam thlengin a sumdawnna a zauh zël a. Chutah chuan lukhum siamna dinin mi 170 lai a ruai a. Chumi hnûah Winslow, Arizona-ah a dang a hawng leh a. Mi 400 lai ruaiin hmun danga hawn belh zái a la rél zël bawk.

A rilrua riak reng thìn, Billy-a chu hmuh leh châkin zawn chhuah a tum rilru reng thìn a. A hming pum kha a lo hre mang si lo va. A hriat chhun lah Billy-a te unit khân chhinchiahna atán cowboy lem an hmang tih chauh a ni si. Hriat chhuah tuma nasa taka a beih hnûah Billy-a te unit chu 300th armoured field artillery battalion an ni tih an hre thei a. Mahse, chu battalion-ah chuan Billy tih hming pu ringawt pawh mi 800 lai an lo awm bawk si. Kum 30 lai a zawn hnuah pawh Billy-a chu a la zawng chhuak thei ta chuang lo (Billy and the Kid by David Reed).

Related Posts :