Monday, December 21, 2009

2009-ah Mizoram

¢ Lalthlamuana Ralte

Ni leh thla leh kum a liam zel a, kum tawp lam kan lo thleng leh ta reng mai. Kumin chhunga kan hun hman tak te leh kan thil tawn hrang hrangte kha kohkir rual an ni tawh lo a, tam tak phei chu kan theihnghilh hmin der tawh ang. Kum khat chhung hian thil tam tak a thleng hman a, kan hun bi chhiar danah pawh 'kum' hi a pawimawh khawp mai a, mihringte tan hun chhinchhiahna langsar tak a ni reng dawn a ni.

Kum hlui a her liam mek lai hian thla sawmpakhat leh a chanve kal ta chhung kha han chhuikir ila, kan tan kum tha a ni em, tih te; kan hnam tan kum chhinchhiahtlak a ni em, tih te pawh a hriat theih awm e. Kum thar kan chuangkai a, sorkar thar nen beiseina sang tak neiin bul kan tan a nih kha. Kan chief minister leh thuihhruaite thu leh hla ngaihthlakin a thlamuanthlak a, 'Change' thlentir min tiam a, hlemhletna a zung chawpa kar chhuaha phoro a nih tur thu an sawi a, NLUP hmanga mi retheiten lei rem an rah tur thu an sawi chamchi bawk. A tawi zawngin Mizo mipuiin rilru thar nen kum bul kan tan a nih kha.

Chutihlaiin, kum hmasa tawp lama pawisa peipunna mak tak mai 'Chiahpuam' kehchhiain a nghawngte tan erawh kum tir atangin buai-mangannain a hmuak nghal thung. An zinga thenkhat chuan an in leh lo an chan phah a, sum tam tak an hloh a, an inchhungkhurin an tuar a, hmingchhiat an phur bawk. Cheng nuai tam tak chingpenna leh mi tam tak tawrhna thlentu ni mahse sorkar a inrawlh thuk lem lo.

Ram kang leh loneitute
Thal khaw ro lai kan thleng a, kum dang ang bawkin kangmei chhuak a tam leh hle. Thlawhna tumhmun kan neih chhunah pawh ni engemaw zat chu thlawhna a tum theih loh phah nia sawi a ni. Chutihlai vel chuan romei leh chhum tam lutuk chu lo hal khu vangah mi thenkhatin an puh a. Thingtlangpa, loneih bak eizawnna nei lote'n dem an hlawh hman viau a nih kha. Tuthlawh leh chemtum hmanga eizawn hi an duhthlan a ni bik lo a, kawng dang a awm miau loh vangin an kalsan thei lo a ni tih hriatthiampui lo tan chuan dem mai pawh an awl awm e. NLUP hmang hian hnemhnanpui tlak eizawnna siamsak an nih loh phei chuan thingtlang loneitute dinhmun hi ngaihtuah ngam pawh a ni tawh lo ang.

In kang sawi tur a awm fo a, ram kang phei chu a tam lehzual. Mizoramah hian kum tina thil thleng thin, ngaihtuah chian chuan engemaw chen chu pumpelh theih ni si langsar tak mai pakhat chu ram kang leh leimin hi a ni awm e. |hal laiin khua a ro a, kangmei a chhuak awlsam a, inven a ngai bik tih chu kan hre vek. Sorkar pawhin a hria a, a mawhphurtu environment & forest deptt. pawhin hemi atan hian sum tam tak a hmu thin. Khawtlang leh tlawmngai pawlte nena tangdunin hmala thin mah se a kum telin ram kang a nasa tial tial emaw tih mai tur a ni hi chu a mak khawp mai. |hal kan hmabak leh dawn ta a, sorkar pawhin awmze nei zawka hma a lak beisei tawh ila, sum senso leh a hlawhtlinna inphu tawk lo lutuk thin hian ram hruaitute nepzia a tilang thin si a.

Mautam vangin loneitute an hlawhchham a, nikum kha a vur kum tura ngaih a ni a, mahse beisei erawh a pha lo. Mautam zawh hnu kum hnihnaah pawh ruahtui mumal loh vangin loneitute manganna a la reh chuang lo hi a pawi khawp mai. Kan chenna khawvel lum zual zel avang hian sik leh sa a mumal lo tial tial a, kan ramah pawh hian ruahtui tlak dan a mumal hleithei tawh lo. He harsatna hian khawvel pum a nghawng a, a nasa tial tial dawn ni pawhin a lang. Chuvangin, engti kawng zawng mahin kan bang bik dawn lo a, ram rethei apiangin an tuar na a nih si chuan mutmawh hnar mawha neih ve a hun ta hle mai.

Khawtlang nun
Mipui vantlang nunphung lamah kumin chhungin thil inthlak danglam langsar tham a awm loin a lang. Kum dang ang bawkin dan bawhchhiatna leh suahsualna rapthlak thleng erawh a awm fo. Tun hma la rei vak lovah te kha chuan tualthi leh sar thi hi thil rapthlak ber pawla ngaih a ni a, ram pum a dengchhuak thin kha a ni a. Tunah chuan invithlum, insathlum, invawhlum, adt., hi thihna tlanglawn pakhatah kan ngai ta deuh der emaw tih mai tur a ni ta. Sar thi an awm pawhin kan phawklek meuh tawh lo a, kan thin a thawng meuh tawh lo chu a ni. He'ng thihna rapthlak pui puia ngaihte hi naupang pawhin an hlau tawh mang der lo.

Mipui vantlang himna hi sorkar mawhphurhna lian ber pakhat a ni a, dan bawhchhiatna leh pawikhawihna laka mipui venhim bakah misualte dan hmanga hrem hi sorkar tha zia a ni. Chutiang zawnga chhut chuan kan sorkar hian tih tur a la ngah khawp mai. Kumin chhung ngawt pawh hian tualthah, rukruk, pawngsual leh pawikhawihna dang a thleng fo a nih kha. Sorkar thar a din hlim atang khan police-te tha tihchak a nih tur thu te, kut phuar an nih loh tur thu te kan hre thin. An hotu thenkhat phei chu sawn darh an ni. He'ng zawng zawng hian rah tha a chhuah turah ngai phawt ila. Aizawlah phei chuan zan lamah police duty hmuh tur an awm thin a, mipui tan pawh a thlamuanthlak viau a ni.

Tun hnaiah khualzin chuanna lirthei chesual a awm fo mai kha a pawi khawp mai. Khawpui chhung kawng mai ni loin khaw kar kawngte hi a zim hlawm a, lirthei a pung tial tial bawk si a accident thleng thei laka inven nasat a ngai tial tial dawn a ni.

Sum leh pai, eizawnna/economy
Ei-bar zawnna kawng (economy) lamah kumin chhungin thil langsar thleng a awm lo. Sorkar thar hian budget vawi thum a pharh a, a hmasa pahnih chu a lailawk (vote on account) a ni a, thla hmasa lawk khan budget pum chu pharh a ni chauh thung. Ram chhung inthlanpui avangin state annual plan kan nei thei lawk lo a, budget pum kan neih har phah ta a ni.

Budget-ah hian mipui nawlpui nghawng tur thil langsar hmuh tur a vang hle a, NLUP atana cheng vbc 100 dah leh sorkar hnathawk hlawh thar tur chungchang hi a langsar pawl chu a ni mai awm e. Sorkar hnathawkte'n hlawh thar (Fitment Committee rawtna ang) an lak tur thu chu tun hnai lawk khan chief minister-in a puang a, a sawi dan ang a nih chuan Krismas hmaa la hman tur an ni. Mahse, Krismas hma hian an la hman meuh ang em tih erawh sawi a har hle, an la hman ta lo a nih pawhin chief minister hi a tawngvaia ngaihsak chi erawh a ni bik lo mai thei. Politician-te'n an sawi mai mai ang ngawt hian sorkar hna hi a kal zung zung thei miau si lo a.

Sawi leh ta thin ila, kum bul lamah kha chuan sorkar chak tak leh mipui hmaa ngaihdam dila insiamthat tum ram hruaitu kan nei ta bawk a, inthlan campaign laia rawn puitu phai lama an pi leh pute tawngkam pawh khati kha a ni a, chuvangin kumin chhung hian nasa takin hna an thawk nghal ang a, kum tawp lamah phei chuan hmasawnna hmel hmuh tur a awm nual tawh ngei ang tih kha mi tam tak rin dan a ni. Mahse, kan sorkar hian beisei an pha lo hle mai a lo ni, kum khat chhunga an hnathawh lian tham sawi tur a awm mang miah lo. Mipui nghahhhlelh ber NLUP lah chu la nghah ngai tur chi a la ni bawk si.

Ram sum leh pai dinhmun (economy) a that chuan ram hmel a danglam a, mipui mimir dinhmun a that phah thin. Kumin chhung hian mipui mimir dinhmun a tha sawt nge, a ngai reng? Nge a chhe sawt zawk? Engpawhnise, hmasawnna lian tham hmuh tur a awm miau loh avang leh mipui nghawng tham hmalakna pui tham hmuh tur a la awm loh avang hian mipui nawlpui dinhmun a that phah kher loin a rinawm. Loneituten an eizawnna ngai an la chhunzawm a, sum lo luanglut langsar tham khawpa tam a awm lem lo a, thalai hna nei lote tana eizawnna peng thar bul tan a ni lem lo bawk a, kan dinhmun pangngai kan la pel lo chu a nih hi. Chutihlaiin, ni tin mamawh thil man nasa takin a sang a, hmun dang atanga chawkluh man a to rualin tualchhung thil man thlengin a pung bawk. Sorkar hmalakna hmuh tur a vang hle bawk si. Hetiang zel a nih chuan rethei leh hausa kar hi a kakzau tial tial dawn tihna a ni.

Chhungkaw khawsakna mamawh - ei rawngbawlna gas, tui leh power supply (electricity) kan khamkhawp lo kumtluan mai. Hengte hi chhungkaw tin nghawng thil a nih rualin a rethei apiangin an tuar nasa zual. Aizawlah chuan thal laiin tui a harsa a, fur ruahtui tam laiin a zia deuh. Tui harsatna hi vei tak tak a hun ta khawp mai, water supply scheme hi a nih tur ang ni pha hlawm se chu kan ziaawm deuh ngei ang. Eirawngbawlna gas harsatna a kiang hlei thei lo hi a manganthlak ta khawp mai. 'Mi retheite hi kan VIP an ni ang' ti-a gas-ah VIP quota a awm lo ang titu ram hruaitute hian tui, gas leh electricity vanga mipui manganna hi mutmawh hnarmawhah nei se a duhawm khawp ang. Hengte hi chhung tin nghawng thil a nih bakah chhungkaw dinchhuahna tura thil pawimawh tak a ni bawk.

Politics
Kumin chhungin politics boruak a dai khawp mai. Kum hmasa lamah te, a hmasa leh lamah te kha chuan politics leh a behbawm thilah mipui kan ri luih luih thin kha a ni a. Nikum phei kha chu MLA inthlan kum a ni bawk a, politics thli tlehin min hrut kum tluan a nih ber kha. MLA inthlan boruak sosang tak kan tawng chho a, kan zo fel hlim a ni bawk a, kum thar tir atangin politics boruak a dai duk mai a. MP election, VC election leh District Council inthlan boruak pawh a dai hle a ni.

MLA inthlan hlim chhawn pawh ni se MP inthlan te kha chu party inhruipawhna a nasa viau tura ngaih a ni a, an inbeih nasat hle pawh a rinawm viau a ni. Mahse, mipuiin politics leh inthlan boruak hrim hrim kha an chhangkham rih a ni ber a, party lam pawh tum dang angin an za meuh lo. Opposition party phei chuan candidate tur an nei thei lawk lo a, inthlana hai ta daih pawh an awm a nih kha.

Sorkar tan kum a ni bawk a, eptu lamte pawh an thawm a zawi raih mai a, mipuiin an ngaihven rih miau loh avangin engmah tak tak a tih theih loh. Thu hrawmhraw pui puia han inbeih leh zauh zauh changte chu nei mah se a zuzi leh thuai thin. Dik tak chuan rorel lai lam hian sorkar hmasa kihhnawk chungchang te, MNF-in zalenna an sual leh sual loh chungchang te leh thil dang dangte an han sawichhuak thin a. Eptu lam pawhin NLUP chu beisei ang a nih lohzia te, sorkar chak lohzia te an han sawi bawk thin a. An boruak hi mipuiah a tla na thei meuh lo, anmahni leh anmahni an inbauh vel mai mai rih ni berin a lang.

Hetiang vel hi kumin chhunga politics boruak chu a ni a, thil inlumlet hmuh tur vak a awm lo ti ila a dik ber awm e. A chhan lian ber chu mipuiin politics boruak sosang leh lum tak laka chawlh rih an duh a, sorkar thar hi a that leh that loh hriatna turin hmalakna liantham an la nei bawk si lo a. Kum thar lamah chuan boruak a dang tawh ngeiin a rinawm.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment