July ni 25, 1988-ah khan khatih laia Mizoram chief minister Laldenga chuan Vanapa Hall-ah, MNF mipui hmaah zu leh thil thenkhata a ngaihdan te a sawi a, hemi tuma a thusawi hi vawiin thlengin a la reh lo. Zu chungchangah phei chuan inhnialna hmun apiangah sawichhuah a la hlawh emaw tih tur khawp a ni. Chumi tuma a thusawi chu, a ngai ngaiin tiang hi a ni:
Pu Chairman leh kan minister zahawm tak tak leh thawhpui thenrual rawn pungkhawm zawng zawng chibai ka buk a che u.
Ngaihdan kan siam thiamna tur leh kan ram tana hma kan lakna kan hriat tlan thiamna turin, vawiinah hian in hmaah thu han sawi ka tum a ni. Kan excise minister khan Prohibition leh Excise thu, Mizo tawngin zu phalna emaw khapna emaw a rawn sawi tawh a. Helaiah hian tlem tein han belhchhah ve law law ila tiin ka ngaihtuah zawk a. Ka sawi duh zawk chu hun hnuhnung zawkah ka han dah ang e.
Zu hi engnge ni? Notice thenkhatah chuan "kan ram hmelma chu zu a n" tih te kan hmu a. Mi thenkhat pawhin 'zu hi kan hmelma a ni' an ti thin a. Helaiah hian ngaihdan siam a pawimawh hlein ka hria. Zu hi kan hmelma a ni em ? Enge ni tih hi ngaihtuah tlan a pawimawh hlein ka hria. Kan excise minister sawi ang khan dan lampang chu ka han sawi vak dawn lo a, a bul lam zawk ka sawi duh a ni. Zu hi kan ram hmelma a ni lo a, kan thian pawh a ni hek lo. Zu hi thil tha pawh a ni lo a, thil chhia pawh a ni hek lo. Ka hmaa tuisik hi la ila, zu-ah ngai ta ila, kan ram hmelma chu a ni lo ri rawh u? Kan thian pawh a ni hek lo. Chuvangin kan ngaihtuah danah hian fimkhur a ngai a. Thil a ni ringawt mai a. A chhiatna leh a thatna te, hmelma a nihna leh nih lohna te, kan thian a nihna leh nih lohna te chu kan inlaichin dan a zirin a awm zawk a ni. Ngaihtuahna engemaw avang mai maia a ni lo zawnga sawi kual a hlauhawm hlein ka hria. Chuvangin a pawimawh zawk chu kan inlaichinna a ni thin. Thil reng reng hi a thianghlim vek a ni titu chu Tirhkoh Paula a ni a. Amaherawhchu, thil engkim tih chu kan tan a that loh thu pawh min hrilh nghal bawk a ni.
Chuvangin zu thu kan zuk ngaihtuah hian sap tawng taka 'dispassionate view' an tih ang a, phur hlut lova, a leh lam tana, a leh lam tan lova ngaihtuahna pawh nei lova fim taka ngaihtuahna hman a ngai a ni. Vawiinah hian ngaihtuahna hman thiam dan sawi ka duh a. Ka han sawi tawh ang khan 'thil' a ni. Amahin a chhe lo a, a tha bawk hek lo. Amaherawhchu, tehkhin nan Pu Zoramthanga kha zu la tem hauh lo a ni a, rui ta ngat mai sela chu zu kha a dik lo a ni lo a, Pu Zoramthanga kha a dik lo a ni zawk a ni. A rui ve lo Pu Zamawia chuan engah mah a ngai lo ang. Tin, a zu-a kha a ni lo. Kan ram hian kan hmuh thelhna ni bera ka hriat chu heti zawng hian han hrilhfiah ila - Nu pakhat hian nau a awm a, a nau chu a va kal tang tang a, a tlu a, lungah hian a va intauh ta dawt mai a. Nu khan naupang rilru kha tihdam a duh a, a intauhna lung kha a va beng a, 'u u i sual em mai, ka paih bo daih ang' a ti a, a han paih tap a. Tiang deuh chuan Pu Zoramthanga a va intauh avang khan 'u u i paih bo daih ang u' kan ti dawn em ni? Puitling angin kan ngaihtuah a ngai ta zawk a ni dawn lo'm ni? Lung kan velh avang khan naupang kha a tlu leh lo chuang lo ang a, chu bakah kan paih bo seng dawn bawk si lo a. Chuvangin naupang tluk loh dan kan ngaihtuah a ngai ta a ni. Kan huat loh tur kan hua a. A lungtum haw lovin naupang kha a tluk loh dan kan zirtir a pawimawh zawk a ni. A huatthlala chu a zu a kha a ni lo a, a ruih avanga pawisawitu Pu Zoramthanga kha a ni zawk a ni. Chuvangin kan ram hian kan en tur zawka kan hriat a pawimawhin ka hria. Chumi avang chuan zu ka sawimawi a ni lo, a nihna tak a ni. Dik takin naupang ang ni lovin kan inen a ngai thin a ni. A nihna takah kan en a ngai ta.
Tin, kan ramah hian thianghlim zawk nih duhna avanga mahni huat berte huat ngam loh a tam a ni. Kan sakhuana thleng hian kan ngaihtuah thin a - heng thil kan sawi hian social reformation kan tih, kan election thuchah manifesto kha a hlutzia ka hmu thin. Kan manifesto-ah khan social reformation kan ti a, kan ngai pawimawh em em a ni tih in hria ang. Khamiah pawh khan kan zuk tih nachhan ber chu, zuk leh hmuam tihtlem dan ni mah sela, keimahni ngaihtuah dan siamthat a pawimawh a ni. Helaiah hian kan khawtlang nun kan siamthat loh chuan khawvel civilisation hmasawnnain a han hruai tel lakah hian kan fimkhur thei dawnin a lang lo.
Khawvel hian hma a sawn zel hian a tha leh a tha lo a han hruai lut thin a. Chuvangin heng thil a lo kala kan ngaihtuah dan tur en a ngai a. Sorkar atanga kan en dan a dang bawk a, Kohhran atanga kan en dan a dang bawk thin. Tichuan, kan ramah hian kan sakhua te, kan khawtlang nun te, zu kan en dan te, drugs kan en dante kan ngaihtuah chian a tul hle. Khawvel thil kan en hian keimahni ngaihtuah dan atang hian kan en thin a ni. Keimahnia ngaihtuahna awm sa atangin kan thlir a, chumi kan thlir dan chu a pawimawh ber fo. Tunah hian ka han sawi tawh ang khan, kan nunphungah hian kan ram hian ngaihdan dik tak sawichhuah ngam loh, a hamdain a dal tlatna a awm fo thin. Pathian kan ngaihtuahna lamah pawh hian kan rindan tak sawi ngam lovin thianghlim zawka lan tumna, ‘mite’n Pathian thu a awih min ti rawh se’ tih duh vang mai maia awih lek lo biak in kawng zawh kan tam khawp a ni.
Zu ka duh lo kan tihnaah pawh hian ka kianga mi’n thianghlim min ti se tih vang mai mai kan tamin ka hria. Hmanah khan ka sawi tawh a, zu duh lo hi tih tak meuhvin kan ramah an awm a ni. Amaherawhchu, an tam lem lo. Sakhuana avanga duh lo tak tak an awm. Chu lovah chuan zu ruih ching, insum thei lo, 'awm lo se ka in lo mahna' tih beiseiin an duh lo bawk. Tin, zu ruih ching chhungkua ‘kan pa leh kan tlangval a tibuai si’ tia duh lo an awm bawk. Chung chu zaa sawmhnih vel an nih ka ring, A tam berah zaa sawmriatte chuan 'miin thianghlim min ti rawh se' tih vanga duh lo an ni. Chu chu chiang takin kan ramah hian a langin ka hria a ni.
Tin, chu lo lehah chuan zu hi kan buaipui lo. Kan ramah zu buaipuitute kan buai zawk a ni. Zu buaipuitu mi tlemte an awm a. Chungte chu kan buaipui luai luai mai niin a lang. Zu ngawl vei leh zu avanga buai ching hi Aizawl khawpuiah hian mihring nuai khatah sang pawh an awm ka ring lo, zanga pawh an awm lo ang. Ka ring lo. Chung chu a ni kan buaipui a, mi thianghlim nih chakin kan buaipui tam ber. Chuvangin zu hi thil buaipui tham niin ka hre lo. A buaipuitute kan inbuaipui mai mai a ni.
Tin, buaipuitu tam tak zingah hian - tunah pawh kan Kohhran atangin a lo chhuak a. Kan duh an tih ka ring ngai lo. Amaherawhchu, Kohhran lamah pawh hian a uar zual deuh hi chu kan han lawrkhawm a, kan Kohhran Upate zingah pawh hian an family opposition party an ni duh khawp mai. Chuvangin, a ngaihtuah dan leh a lakchhawn dan pawh kan thiam. Kohhran atanga lo kal pawh hi opposition-hote hlap vun niin kan hre tlat a ni. An thuchhuahte kan han chhiar hian. “Chief Minister kan hmu thei lo, min hmu duh lo” tih te Kohhran zawng zawnga chhiar chhuah ngai khawp thil tling ni pawhin a lang lo. Mak in ti ve hle lo maw!! Chu bakah keini'n min hmu duh a ni tih pawh kan lo hre lo ve nen. ‘Kohhran thu hi thuneitute hian an ngaithla lo tawlh tawlh a ni’ han tih ngawt te.....
Kohhran thuah leh thlarau thuah chuan sorkar hian kam khat pawh kan sawi ve lo a, an thu hi kan ngaithla tlawk tlawk mai a ni. Englai mahin kan hnial dawn lo a, thlarau lam hruaitute an nih avangin an thuah kan dah vek a ni. Amaherawhchu, sorkar policy-ah chuan tu sakhua mah rawn kan tum lo. Hei hi chiang takin hre rawh u. Hindu kan rawn dawn lo. Buddhist kan rawn dawn lo, Sikh kan rawn dawn lo, Kristian kan rawn dawn lo. Pakhat rawnin pakhat kan hlamchhiah dawn lo, secular sorkar kan ni. Chuvangin hemi thu-ah chuan tu pawh lo vui palh ula, lo vui lo hram teh u, vuina chi a ni lo. A duh apiang thu kan ngaithla a, kan zawm vek dawn kan ti lo. India Constitution anga thlan kan ni a, secular sorkar kan ni. Pathian hminga kan thu tiam chu secularism tungding turin Pathian leh mipui hmaah kan chham a nih kha. Pathian hmaa kan tiam angin he constitution hi tungding turin a secularism leh a socialism te, hemi democracy te hi tungding tlat turin kan theihna zawng zawngin kan ti dawn a. Kohhran pakhat rawn chu sawi loh, a Kristian sakhua emaw, a Mosolman sakhua emaw, a Hindu sakhua emaw kan rawn dawn lo, kan tih tur a ni lo. Chiang taka kan hriat tur chu chu chu a ni.
Amaherawhchu, kan sakhua, mimal tak pawhin Kristian kan nih avangin kan sorkar hruaitute hi anmahni mimal thu-ah, thlarau thu-ah emaw Kohhran kaihhruaina thu-ah emaw, kam khat pawhin kan hnial dawn lo a, an thu hi a kawi a ngilin kan zawm dawn. Chuvangn helai kan sorkar dinhmun hi hriatchian a ngai a ni. Hetah hian tawp hlei thei kan ni lo. India ramah hian zaa sawmriat Hindu an ni. Zaa sawmriat chuan ‘India ram pum pui hi kan thu a ni, majority Hindu kan ni, bawng talh kan khap dawn a, Kristian missionary an lo lut thei lo ang’ ti sela in duh dawn em ni? Chutiang bawk chuan Chakma district council-ah chuan Buddhist majority an ni a, ‘Kristian biak in sak kan phal lo, Pathian thu hril tur lo lut suh u,” ti sela kan sorkarin a awih dawn lo. An district council saw kan thiat mai ang, a tul chuan...
Kan sorkar hi sakhua zawng zawng zaha ang khat veka en tura siam kan ni. Sakhaw pakhat nekna avanga nem chi kan ni lo. Sikh-in kawng an zawh avangin kan nem dawn lo. Mosolman-in chaw an nghei avangin kan nem dawn bawk lo. Hei hi hre chiang rawh u. Hindu-in poster an tar avangin kan awih mai dawn chuang lo. Secular sorkar kan tih hi chiang takin Zoram mipui hian lo hria ula, ngaihtuah dan in thiam thei ang. Hei hi kan dinhmun leh constitution-a sorkar dinhmun chu a ni. Thlarau leh Kohhran thu-ah tawngkam khat mah chhuah kan tum lo. Rorelna thu-ah leh sorkar policy-ah chuan tumah rawn kan tum bawk lo. Hei hi chiang taka kan hriat tlan ka duh a, huaisen taka kentlang pawh kan tum ang. Chu chu a ni India Constitution hian ti tura min chah a, chumi avang chuan a ni thlan tlina kan awm a, chumi kenkawh chu a ni kan hna chu. Hei hi a chiang fak tur a ni. Chumi avang chuan zu permit kan pe dawn ka ti lo, kan pe dawn lo ka tihna a ni hek lo. Kan ngaihtuah mek a ni. Kan decision chu kan kengtlang dawn, duhsak bik nei lovin kan kengtlang dawn tih kan thu tiam kha in hriat kan duh a ni. Hei hi ani social reformation-ah pawh kan duh chu....
A aia thuk zawk ka'n sawi ang e. Sorkar hian thlarau nunna kan sawi ve thiang lo, kan sawi theih chu khawtlang rorel tha taka a kalna tur te, development tha taka a kalna turte leh mihring nun himna (humanity) hi zah tlaka a awmna turin hna kan thawk. Mi pakhat chanvo hi midangin laksak kan phal lo. Kan zavai hian meizuk khap duh ta ila, Pu Saingura hian zu duh si sela, Pu Saingura duh leh chanvo dan anga a zuk theiha kha in tihbuai loh nan kan veng dawn a ni zawk. Constitution-a a chanvo a ni. Amahin dan bawhchhe lova a hlimna kawng a zawh kha kan duhsak a. A tam zawkin kan duh loh avangin heng execution work kan tih rorelna kalphung hi a danglam lo.
Mipui duhzawng, a ban tam lam kalna chu inthlanah a ni. Dan siamnaah a ni bawk. Chumi piah lamah chuan dan chhunga mi an nunna, an hlimna humhalh tur erawh chuan sorkar a ding a ni. Hmeithai pawh khawtlangin hnawhchhuah tum ringawt sela an tihbuai loh nan kan hum ang. Tehkhin nan, Ramhlun saw ka bial a ni a, Ramhlun veng pumpui sawn hmeithai pakhat a in atangin umchhuah tum sela kan awih dawn lo. An vai pawhin intlar mah sela silai nen police kan tir phei zawk ang. Dan anga mihring ropuina a inchhung khura awmna kan hawng tur a ni. Chu thutiam chu a ni kan neih. Chumi ti tur chuan a ni kan awm. Chuvangin mi tu pawhin dan bawhchhe lo a, a hlimna kawng a zawn kha a thiang a ni. Dan a bawhchhiat veleh erawh chuan rorelnaah a lut thin. Hmeichhiain an ke nalh takte tihlan an duh hian dan an bawhchhe lo, in lo huat pawhin kan hum dawn tihna a ni. A lang lo tur an tihlan thlen erawh chuan danin a man ang, dan an bawhchhiat avangin. Chu chu a ni sorkarin a enna chu. Dan dinglai bawhchhe lova miin a hlimna kawng a zawh hi a thiang a ni. Chumi ‘Persuit of hapiness’ an tih, hlimna tur kawng miin a zawh hi engah nge khap sak kan tum?
Lehlamah chuan kan zuk ngaihtuah thin a; zu phalna kan pe dawn ni lovin, zu rui lova pu Lalsanga’n a lo in duh chuan lo in ta mai mai ang hmiang. Engah nge kan huat lem ang? Pu Chawngdinga, chanchinbu ziaktuin kuhva khawr a ei duh a nih chuan ei rawh se. Engahnge kan khap sak lem ang? ‘A ha a tisen em mai, i khapsak ang u’ in ti dawn em ni? ‘A tukthuan ei a titui lo ang e’ in tihsak dawn em ni? Patling a ni alawm. Dan a bawhchhiat loh chuan a tha lo'm ni kan ti a ni. Nupa an inkuah pawhin tunge haw thei awm? Tualcharah an inkuah erawh zawngin kan man ngei ang. Chuvangin tu pawh dan chhunga in hlimna hi kan hawng dawn a. In bawhchhiat chiah erawh chuan danin in chungah ro a rel ang. Chu chu sorkar ken dan chu a ni a, chu chu sorkarin administration kan kalpui dan a ni.
Amaherawhchu, i hlimna khan midang hlimna a va tihchhiat erawh chuan dan i bawhchhia a ni tawh a. I lo pai lutuk a, a nghawka i nghawk chuan dan i bawhchhia a ni. Chu chu khawvel rorelna kalhmang a ni. Khawthlang sorkar ramah chuan miin an fate an velh nat chuan roreltuin a fa kha an laksak daih mai a ni. Mihring zahawmna, he khawvela a lo piana, a hlimna tur kawng a zawn hi dan bawhchhiat loh chuan sorkar chuan thil thiangah kan ngai a ni.
Amaherawhchu, sakhuana kawng lamah chuan kha kha a tawk lo a. A thianghlimna kan zawng a ni. Sakhuanaah chuan thianghlimna kan zawng a. Thianghlimna kawng a zawn avangin dan bawhchhiat lohnaah a tawp ta lo a, chu lam erawh chu Pu Zoramthanga’n zu a lo ruih chuan rui lo tura hmangaih taka enkawl kha kan tih tur a ni, tawngtaina nen. Chak taka hnawhchhuahna kawng kan sawi erawh chuan kan hmangaih lem lo tihna a kawk ang a, hmangaih lohna atanga zilhna erawh hi zawng a tha tehchiam hranpa lo. Chuvangin helaiah hian kan Kohhran te'n 'a tha lo ve' an tih hi an tih awm takah kan ngai a ni.
Nimahsela, sakhua erawh kan rawn dawn lo kan tih tawh kha. Kan rawn erawh chuan kan rawn vek dawn. Hmanni khan Hindu sakhaw bia pakhat a lo leng a, ‘kan ngaihdan sawi ve kan duh a ni’ a rawn ti a. Tute'n emaw an lo va kheuh ni ngei tur a ni. Nakinah Mosolman-in ngaihdan an sawi ve leh duh ang a. Sikh an lo kal leh ang a, pawl nei lo pawl an lo kal leh ang a. A tawp chuang dawn lo. Chuvangin sakhaw lam chu rawn vak kan tum lo a, ngaihdan an sawi erawh chu bengsikin kan ngaithla vek dawn.
Administrative Reformation (rorelna siamthat) kan tumnaah hian kan ram hi zawlbuk discipline atanga khawtlang lo kal kan nih avangin kan social life, kan khawtlang nun hi a chak em em mai a. Chuvangin social oppression kan tih, khawtlangina mi a awpbehna hi a nasa em em mai a. Hei hi MNF hian hlih kan tum a ni. Khawtlangin mimal emaw, mi tlem zawk emaw awpbeh an tumna hi kan phal lo, tanpui erawh chu kan awih. Hetah hian kan pi pu nun atang khan kan zuk enin khawtlang hian hmeichhia te, a bik takin nula chungah te an lawm loh chuan an bangte tlangval rualin an nemthlak sak thin a ni. Chutiang khawp chuan kan khawtlang nun hi a chak thin a. Vawiin thleng hian khawtlang nun hi Pathianah kan bia em ni tih tur khawpin kan ngaihtuahna hi a khar tlat mai a. Hei hi kan thanmawhbawk a ni. A dik hi a dik a, a dik lo hi a dik lo kan tih ngam hma loh chuan he ram hi a develop dawn lo. Doctor-in dam lo kha a natna tak a hmuhchhuah hma loh chuan a ti dam thei lo. Chuvangin, damlo khan a nat dan dik tak a sawichhuak tur a ni.
Chutiang bawkin kan ram pawh hi kan thinlung dik tak kan sawichhuah ngam loh chuan - khawtlang kan hlauh vanga kan ngaihdan sawi ngam lo ram kan nih chuan englai mahin, engtikah mah kan in-develop lo ang. Chuvangin, kan duh tak leh kan ngaihdan dik tak hi kan sawi chhuak ngam tur a ni. ‘Miin dik lo an ti ang a, thianghlim lo min ti ang’ tih mai mai hi kan ngaihdan tur a ni lo. Hei hi puitlinna kawng a ni. Kan ramah hian kan inhre thup mai si a, thianghlim zawk duh avangin a ni lo kan va sawi ta a, hei hi kan tawptir a ngai a ni.
A chang chuan kan biak in thawhlawm te, kan party thawhlawm thlengte hian mi laka mawi kan duh vang ringawtin a ni lo lo kan kal a nih ka ring a ni. Hei hi a ni a, hamda kan dai pawh tur chu. Kan nih dan dik tak kan hriat hma loh chuan kan in-develop dawn lo. Chuvangin kan hnam hi kan social life siam a ngai ta. Tichuan kan khawtlang rahbehna kan hlau ta a. Pathian thu awih loin Pathian thu kan awih der a, thu bu nen hla bu nen biak inah kan lut a - ‘A tha tho’ kan tihna chu kan va pianthar phah mial mahna. Amaherawhchu, miin thianghlim lovin min hria tih vanga Sande Sikul kal ringawt hian Kohhran hruaitute kan tihder avangin an tih tur ti hlei thei lovin kan dah a ni. Doctor hnena natna dik tak hrilh lo ang chauh kan ni.
Chuvangin kan nih dan dik tak hi kan sawi ngam a ngai a ni. Kan ram hian ngaihdan, mitin hian ngaihdan kan sawi ngam a ngai a. Khawtlang kan biak hi Pathianah kan tawp tur a ni. Kan society hi Pathian ang maiin kan bia a. Kan nih loh kan va innihtir a. Tlawmngai kan tih leh khawtlanga mawina kan zawn avangin thinlung taka ti si lovin kan kal leh thin. Hei hi sap tawnga ‘Recogpecative’, a ‘Pharisai lutuk e’ kan tih ang kha a ni. Pharisai awmkhawm kan nih ai chuan dik taka kan nun kan sawi ngam hi kan ram tan leh keimahni tan leh kan Pathian kan biak nan pawh a tha zawk. Kan mitte i tivar phawt ang u. Hei hi kan ram dinchhuahna tur bul a ni bawk. Lem i chang suh ang u. A dik takin i kal zawk ang u. Chu chu i sawi ngam ang u. Chuti lo chuan kan ram hi intihdamna ram thianghlim zawka awm tumna ram, thiante mithmuha 'ka thianghlim zawk, nang aiin ka thianghlim zawk' tih duhna ringawt hian engmah kan thlen dawn lo a ni. Chu laiah chuan kan social life kan han sawi a, zuk leh hmuam tihtlem a tha, a dik ngawt mai. Tu pawhin kan pawm thlap a ni. Amaherawhchu, hetah hian kan zuk ngaihtuah leh tur chu hei hian kan ram a nghawng dan turte kan en a ngai a. Tichuan keimahni-ah khan kan zuk inen a ngai ta a. Kan social life hi kan zuk siamthat dawn chuan a tak kha kan zuk en a, zirtirnain a luah a ngai ta.
Tunah hian kan ram kan enin kan zuk hmai hmuh theih chu hei hi a ni. Kei phei chu mi thar ber ka ni awm e, hei kum hnih pawh kan rawn hawn hnuah hian kan la awm mumal lo a. Kan zuk hmuh chu - kan fate hi kan thunun ta lo. Nu leh pain kan fate kan thunun ngam tawh lo a. Kan khawtlang nunah khan zingah kan fate an chhuak a, tlaiah an lo haw leh a. Nilengin sikulah an kal a, a tha e. Mahse tlaiah an lo haw khan tuallaiah hlimna kan zawntir leh a, leng lo thei lovah an inngai a, tuallaiah an leng chhuak a. Nula leh tlangval inrimna tuallai an zawm zui a, hei hi a dik lo. Nula leh tlangvalin tuallaiah hlimna an zawng a. Nu leh pain pawisa kan neih an ipteah kan thun a, ‘Ka nu ka pa, ka thianten cheng za an ak, cheng zahnih an ak, thiante neih ringawt ei mai’ an ti a. kan lo pe a. Tlem a zawng kan lak kan neih chhun chhun kha, ‘ka fapain a keng tlem ang, ka fanuin a keng tlem ang’ tih hi kan hlau a. Chutichuan, kan neih loh thlengin kan ahtir a, tuallaiah an va kal a, inchhungah an awm hman lo. |henawmte inah an len loh chuan nula inah an leng a. A nih loh chuan khawiah emaw an zelthel a, chu chu kan ngaihtuah tawh lo.
Khatianga nula leh tlangval pawisa ak si khan eng nge an tia in rin? An tih tur chu nulat tlangval kawnga chetsual leh zu in leh drug-ah lo chuan khawiah mah an lut dawn lo. He kan khawtlang nun dik lo atang hian a ni tunah hian kan ramah drug, zuruihna leh nulat tlangval lama suahsualna a lo tam. Kan nunphung hi 'Primitive life' an tih, hmanlaia lo nei mi hnam mawl kan nih lai atang khan tunah hian ‘Advanced life’-ah khawvel dang nen kan lo inpawh ta si a. Vawilehkhatah kan zuang chho dawn a, kan phak rih lo emaw ni! Kan ngaihtuahnain a thleng pha lo a, chulai karah chuan kan awm avangin kan buai a ni. Sapin 'Transitional Period' an ti a, kan tan tanlak hun lai tak a ni. 'Primitive' ni tawh si lo, 'Advance' ni si lova a kara kan awm lai takah hian he buaina hi kan tawk a. Kan buaina hi kan hriat tak tak veleh kan tidam nghal dawn a ni. Chuvangin he hun kan hman laiah hian in tinah kan fate kan kawmngeih a, an tih tur kan hriat hi a ngai ta a ni. Tunah hian kan pi pu nun dan chu kan sawi ngai lovin in hria. Lo an nei a, zingah tlangvalte chu nu leh pain chawthlengin an hawlh harh a, an harh veleh chaw an ei nghal a. Chu eikhamah an fehchhuak a. Nilengin thlawhhmaah an hah a, tlaiah an lo hawng leh a, tichuan tlaia an lo haw kha an leng a, zanah nula an rim a, an rim loh leh an leng darh a, chutiang chuan kan nung thin a ni.
Tualchhungah zu sawr tur a awm pawhin nula tlangvalin an in ngai lo. Nula tlangvalin zu an ruih chuan nu leh pain ‘nupui a duh dawn lo’m ni, pasal a duh dawn lo’m ni' an ti thin. Chutiang chu pi leh puin zu an ngaihdan chu a ni. Tunah erawh chuan chutiang chu kan ni ta lo, kan nun a dang tawh. A danglam dan chu ka sawi ngai lovin in hria. Sum a lo tam ta. Upa zahna a awm tawh lo. Nu leh pain ka fapate duh ang angin an ipte kan tipuar lian ta mai a ni. Khami hun lai khan zu an in lo a, in mah se an rui ngam ngai lo. Mizo hian zu kan in thiam lo kan ti thin a, kan hnam hi zu in thiam ber hnam an ti fo a ni. Kan pi pu hunah zu a tam, keini kan hunah, kan naupan lai pawhin zu a awm a, an in thin. Amaherawhchu, zu an rui ngai lo. Nula leh tlangvalin, khawtlangin, zu an huat tlat avangin. Tunah erawh chuan kan hua kan tih hi kan haw lo. He ram hian haw tak tak ila chuan tuma’n zu an rui ngai lo ang. Kan haw lem nge ni?
Vawi khat, Theatre Hall-ah khan rambuai hmain kum 50 chung lam, upa hovin thusawiah min sawm ve a. |hangthar tlawmngaih lohzia, zu an heh dan, an hmantlak lohzia an sawi ta a. An sawi chu a dik vekin ka hria. Amaherawhchu, 'Pu te u ka’n sawi ve teh ang, thangthar ka ni a,' ka ti a. Chuta ka sawiah chuan, ‘in sawi ang khan nula tlangval tlawmngai turin in beisei a ni. Mahse in ngaisang si lo. Tlangval tlawmngai kha in makpaah in duh lo. Tlangval tlawmngai zu in lo, thu bu hla bu zakzeh, biak ina tap reng ai chuan zu nam tiau tuau, BA an lo pass a, IAS an nih chuan in duh zawk. Chuvangin kan ngaihhlut zawkate kan tikhawlo a ni’ ka ti a. Khawtlangin kan ngaihsan apiang nula leh tlangvalin an la thin. kan pi puin tlawmngaihna an ngaihsan lai chuan tlawmngaihna kawngah an intlansiak a. A tlawmngai ngai kha lal leh upain an chawimawi a, khawtlangin an chawimawi a, chhiatni thatniah chawimawina zu no an dawntir a, an ngaisang a ni. Kan social economy a dang tawh. Chuvangin helaiah pawh hian zuk leh hmuam thil kan zuk sawi pawhin, kan khawtlang ngaihdan han thlir zelin a mil tawkin kan tlangvalte an kal dawn tih i ngaihtuah ang u. Vawiinah hian heti khawpa a tamna chhan hi kan lo ngaihmawh loh vang zawk a ni. Hetah hian kan inzirtir sauh sauh a ngai. Hei hian thil chhia min thlen a ni tih kan hriattir ve hunah, khawtlangin engmah lovah kan ngai a. Vantlangin kan hmusit a ni tih an hriat tak zet chuan tumahin an rui ngamin ka ring lo. Hei hi a ni zawk kan kalna tur chu. Nu leh pain kan fate control lova tuallaia hlimhlawp zawnga vaka, mi ina leng a, buaina siama inti cowboy chu sikulin control se kan ti a. Kan fa hrinte hi contorl kan tum si lo. Hnam fingho zingah chuan an pate bulah faten mitmei rang an nei ngam lo a, zu in chu sawi loh inchhungah khan thu (discipline) an nei phak lo. Keini erawh chuan fa kan hring a, kan control si lo a, zu leh sa leh nula nen an kal a ni. Hei hi nu leh paten kan mawhphurhna kan zawh lohna a ni a. Tichuan sikulin a enkawl ang kan ti a. Sikul boarding kan zawng leh ta a. ‘Helai boarding hi a tha deuh, hei hi Catholic sikul a ni a, a tha deuh, Seventh Day sikul a ni a, a tha deuh’ kan ti a. Kan va dah ta a. kan control theih loh fate min control saktu tur, min thunun saktu tur, min zilh sak tu tur sikul kan zawng a, a zahthlak. A zahthlak, vawi khat ka'n sawi leh ang e, ‘Helai college-ah chuan, Chandigarh-ah chuan Mizo an tam tawh a, a tha tawh lo,’ kan ti a. Mizo tamna kha a tha lo kan tih chuan kan hnam, keimahni leh keimahni kan inhmusit tawh tihna a ni. Hei hi a dik lo a, hei hi a ni kan chhiatna bul chu, keimahni - kan inchhungkhur atanga insiamthat kan tum a ngai tawh a ni. Khawtlang nun kan en a ngai tawh a ni. Hei hi a ni social reformation lo kalna tur zawk chu. Inchhung atanga a intan loh chuan tuallaiah a tha dawn lo.
Mi ina len te a tha, thenrual kan inpawl tur a ni. Mihring hi social animal kan nih angin sapin a ruala tla chi kan ni an ti a. Chuvangin mi inah kan leng lo thei lo. Amaherawhchu, mi ina len te hi nghawng a neih ka sawi fo thin. Mi inah hian kan va lenin kan va luh chiaha chawp leh chilha thil pakhat lo awm chu an inchhungkhur zia kha a inthlak hlauh. Ka mitmei veng khan an duhzawng an sawi tawh lo a, an duhzawng an ti tha ngam tawh lo a, an duhzawng an ei ngam tawh lo. An zalenna rama kan luh chiah khan an chhungkaw zalenna chu a tawp hmak a. Chu chu a ni mi ina len ka tiha chu. Chumi ka sawi chuan thenrual inpawh lo ang ka ti lo. Hlim nana inpawh tur an awm. Amaherawhchu, mi inah hian a tul lova hlimna va zawn hian ka hlimna atan midang hlimna va tih reh kha a dik lo. A tul lovah kan leng tur a ni lo. Ka lo len avangin an inchhung hlimna a tawp chiah a ni, an sawi duh an sawi tawh ngai lo. Chutiang ang chuan kan awm fo tur a ni lo. A tulah chuan kan inpawh ngei ngei zawk tur a ni. Kan nunphung reng rengah social reformation kan tih hian chung chu a ni zirtir kan tum. Tul hauh lova vah mai mai tlem sela, kan tlangvalte hi tuallaiah an tlem ang a, an tlem chuan zuk leh hmuam leh khawtlanga nulat tlangvalna a chetsualna a tlem ang. Helaiah hian tan kan lak a ngai a. Vawiina kan workers-hote'n zirtirtu kan ni tih hriain hma in lak ka duh a ni.
Tin, rorelna ‘administration reform’ kan sawiah pawh ka han sawi tawh kha. Tunhma deuhin, rambuai a nih laiin VDP te, VC te, YMA te, MZP te leh khawtlangin misual kan man thin, a dik a ni. Amaherawhchu, hrem kan ching a, a dik lo. Hrem theitu kan ni lo. Mi in kan dap thin a, a dap theitu kan ni lo. A nih loh leh MNF hi kan tam ber tiin mi in dap dap thin ila tha in ti em ni? Thuneihna dan anga a awm loh a, a tam zawk apiangin mi in kan dap a, mi nu leh pa pawh zah lova kan kal ngam chuan ram himna leh hmasawnna a awm thei lo. Mihring zahawmna kha a lang tel tawh lo. Chuvangin helaiah hian, rorelna din kan tumah hian dan rorelna, dan zah taka kenkawhna, mipuiten dan zah an thiamna kan zir a ngai ta. Chumi lovah chuan himna a awm lo. Chuvangin, kan lekkawh tura chu mitinin danah rorelna an thleng phak tur a ni a. Dan bawhchhe lo chuan dan hlutna pawh an chhawr tluang tur a ni zawk. Hei hi a ni kan tuma chu ! Chuvangin danin ro a rel ang. Kan tih loh tur ti kan tam zawk avangin mi Inah kan lut mai maiin mi nun kan tihchhiat sak tur a ni lo.
Tunah hian khawtlang tam takin, kan MNF party pawhin kha kan chhuan vak loh kha. *Artetuidam khua emaw ni mi in an tihchhiat sak a. MNF sorkar, party sorkar ni mah ila police kan tir a, kan man zui nghal mai a ni. Mi in tihchhiat theihna kan nei lo. Chuvangin kan ram rorelna hi a tluanga a kal theihna turin dan rorelnaah kan lut zawk tur a ni a. Hei hi kan hre thin tur a ni. Chu chu kan hriat nawn atan ka duh zawk bawk a ni. Tichuan danin ro a rel ang a, kan ramah hian hlimna a awm ang. Induhsakna leh hlauhna a awm tur a ni lo. Dan rorelna lamah chuan inthlahrunna pakhat mah a awm lo.
Miin thil a tihsual chuan roreltu hmaah kan dah tur a ni a. Kan sawi fo thin a. VDP-in ar ru an man a, an vawhlum a. Ar ruk aia sual lian zawk dan lekkawhtuten an ti ta, a zahthlak em em a ni. Ar ru kha a sual a, a vawhlumtua pawh kha a sual a, thil sual pahnih khan thil tha a siam lo. Sual pahnih a siam mai a ni. Chuvangin dan anga hrem theitu kan nih loh hian kan misual man chu a hrem theitu hnenah kan pe tur a ni zawk. Hei hi kan inzirtir ngun hle a ngai. Kan khawtlang lo nun dan kha khawtlang nun a mi zilh mai chi kan ni a. Kan pi pu nunah chuan hmeichhe inti mipa deuh, hmeichhe ngaihzawng neih ve ching nula chu tlangval rualin an pawngsual hrep mai a. Hmeichhia a nih hre rawh se an tihna a ni. Chutiang inhremna chu kan duh tawh lo. Roreltu dan hi a ni kan duh tawh zawk. Chu chu a ni kan party sorkar pawh hian a tum. Dan anga rorelna din a ni kan tum A tam tamin rorel kan phal lo. A tam tih tur chu inthlanna leh dan siamnaah, Assembly-ah a ban tam apiangin dan an siam a ni. Inthlannaah a ban tam apiang leh vote tam apiangin tlin an hlawh bawk.
Amaherawhchu, he thil hi sawi zau teh ang; khawtlang rorelnaah a tam apiang pawh ni tawh lo, rorel tura kan siamte'n dan an siam tawh. Chumi lovah chuan himna a awm lo. Chuvangin he thil pawh hi chulaiah chuan a kal a ni tih i hria ang u.
Tin, chu lovah chuan hei kan ramah hian in lo zir thil tha lo, kan awm loh hlana in neih chu mipui punkhawma au vak a, lung vawm te a ni. Hei hi vai atanga an chin thil tha lo a ni a, 'Mob' an ti. 'Mob' hian leilung piantirh ata thil tha pakhat mah a la ti lo, a ti ngai hek lo ang. Phur hunah an au a, 'Mizo tlangval kan ni - vai an sual' an ti a. Mizo kan ni a, kan tlangval an zuangchhuak a, a ni lo zawngin hmanruate kan hmang thin. 'Mob'-in au khawm te hi a rei lo, rei lo teah an pung hlut a, thenawmpa an chil hrep a, darkar khat hnuah an hawng a, engmah an hre leh tawh lo. Hei hi 'mob psychology' an ti a. Pungkhawm thil tih a tha ngai lo. Helai kan ramah hian hetiang chinna hi a tam em em a. Ani lo zawnga mi vuakphel tum nante an hmang thin bawk. A dik leh dik lo thlu lova kan party tih a ni tih mai mai kan ching thin. Party kawng zawhna tur chu policy-ah a awm. Mi nute an vuak a, lunga an vawm avanga kan party-in kawng kan zawh dawn tihte hi hnam mawl tih dan a ni. Rorelna hmaah kan kal tawh chuan rorelnain keng rawh se. Chumi ni ta lo va, kan party vuak vet, a dik leh dik lovah pawh MNF hian kalpui kan tum chuan kan ram a nuam ngai lovang. 'Mob' hian mi nute an velh a, an In atanga an hnawhchhuah a, a titute police-in an man pawhin haw ve tur kan ni lo. Hua an awm pawhin khawngaihthlak an ni a, do tur a ni lo. Sorkar tih tur a ni zawk. Sorkarin a do a ni zawk. Hetiang kawngah hian rorelna kan duh fim a ni. Sorkar kut thlakna tur a awm a, chulaiah party lo inrawlh tur a ni lo. Chuvangin nakinah pawh helai thuah hian fimkhur a ngai. Issue engpawh mai - zu thuah emaw, nulat tlangval kawngah emaw, vai nena intih thuah emaw, Assam Rifle buainaah emaw miin phur taka hmanrua a hman che u an tum dawn, fim taka inngaihtuah ka duh a ni. Hetiang hi khawtin, Block-ah pawh, unit-ah pawh miin hmanrua min hman loh nan i fimkhur ang u, i hrechiang ang u. A ni lo zawngin party dangten sawrkar tih mualphona kawng hetiang bawk hi rawn zawh chhoh an tum dawn a, kan fimkhur em em a ngai a ni.
A chang chuan tuallai atangin mi rilru tihphur a, tihsat an tum dawn. A chang chuan pawn lam atang pawhin an la awm dawn ang tih ka ring. Tunlai thawmah hian Pulpit atangin an au tawh a niin ka hria. Hetah pawh hian beng kan chhit a kan fimkhur a ngai. Mi fing thenkhat mi tlemte ten kohhran hrang hrang chhungah kua hreuhin hma an rawn la dawn. Thil kal tawhah a lang zauh zauhin ka hria, fimkhur a tulzia hi sawi nawn fo a ngai.
Tin, chutiang bawk chuan kan ram kalphung reng rengah, kan economic reformation thilah pawh hian sorkarin hma kan lak nasat a tulin ka hria a. Hengah hian MNF hian a dik lo zawngin mi min fuihpawrhna hi in rawn kalpui fo thin. ‘Hna kan thawh ve nan heng hi kan tih loh chuan MNF nih a ngai lo’ tih te, ‘Congress chung pawhin, PC chung pawhin contract kan hmu alawm an ti’ tite in rawn sawi thin. Hei hi a dik ang. PC a nih avangin emaw chanvo chhuhsak kan tum lo. Congress leh PC an nih avangin vau zam kan tum lo, an contractor nihna lakbosak kan tum lo. Khatiang an sawi leh hunah chuan kans awrkar rorel dikzia in hrechiang ve a ni maw? Lo ti ula a tawk zawk, chu chu kan tih dan tur a ni. Chuvangin tunlai kan ram kalphung hma kan laknaah hian kan inhriat tlan chhoh zel a pawimawh hlein ka hria. Kan social reformation tumah pawh hian in zuk hriatchian ka duha chu khawtlang nun siamtha turin fim takin i thawk ang u. Kan tam zawk avangin, nula leh tlangval kan tam avangin miin thil an tih dik loh kha hrem tum tur a ni lo. An tih dik loh chuan hrem theitu hnenah i thlen zawk ang u.
Tin, chu lovah chuan miin dan bawhchhe lo a, a himna kawng a zawh hi khawvela a dam chhunga a thil tih tur a ni a, a chanvo a ni. Mihring a nihphunga a chanvo chu dan bawhchhe lovin lo zawng rawh se, thil thiangah i ngai ang u. Amaherawhchu, mahni hlimna kawng kan zawn khan thenawmpa hlimna a tihbuai chuan a dik lo. Khawvel sorkar China-ah te, Europe-ah te, khawchhak lamah te pawh helai thil hi engtin nge an ngaihdan in hria em ? Men hunlai chhung chuan hlimna an siam a, an zai a, thenrual Ina lo lam bawk bawkte pawh an tam. Mahse mut hunah erawh chuan tumah bengchhen an awih lo. |henawmpa hlimna a dal tawh tlat. Kan hlim vena tur a tihchhiat avangin a thiang tawh lo. Chutiang hawi zawng chuan kan ngaihtuahna puitling tak hi kan chhawr tur a ni.
Tuallaiah 'loud speaker' tlangau nan kan hmang a, kan duh zawng zawng sawi nan kan hmang a. Amaherawhchu, mi mu thei lo khawpa dal nan Pathian thu sawi nan hmang ta ila Pathian lawm tak ang maw aw ka ti thin. Kan thahnemngaihna hian mi kha a ni lo zawngin a va nek chuan a tan hlawkna aiin hlawk lohnaah a seng lut thin. Chuvangin human rights an tih, mihring chanvo mitinin an hmuh tur, an hlimna tur, an lawmna tur kha kan dodal tur a ni reng reng lo, dan chhung a nih tlat chuan. Hei hi puitling taka kan ngaihtuah theuh a tul a ni. Social reformation-ah pawh chu chu kan kalna tur a ni zawk.
Ram changkangah chuan a then hlimnain a then hrehawmna a thlen theih chungchangah dan fel tak neiin bus-ah pawh thutna an siam hrang a. Meizu mi hlimnain a zu lo hrehawmna an siam theih avangin a hnung lam deuhah an thuttir mai thin. Chutianga siam fel a nih tawh chuan meizu lo mi khan hnawk a va ti zui kher ngai tawh lova. A zu lo mi tana a hnawk tawh loh ber chuan, ama mimal hlimna a nih bawk chuan a meizuk kha tumahin an khap thiang lo. Dan a bawhchhia em tih lai kha puitling takin an en mai a ni. Puitling a nih chuan ama tana a that leh that loh chu ama thu alawm, amahin ngaihtuah ve rawh se. Pu Aichhinga’n mei zuk a tum laiin Dr Tlangkunga’n ‘I hriselna atan a tha lo’ tiin va khap tum eng ang mah se aniin ‘Ka hriselnaah chuan mawh ka phur alawm’ a tih a, dan a bawhchhiat si loh chuan a tawk e. Kan ngaihdana thil tha nia kan hriat hi midang chungah pawh i barh lui lo ang u. Seventh Day an tam avanga vawk talh khap chu a dik hauh lo ang a, ‘Salvation kan tam ber a, kuhva ei leh meizuk a thiang lo ang’ tih pawh a dik hek lo ang. Chutiang chuan rilru zau tak, danin a phal chin ka pu tur a ni a. MNF sawrkar hian miin dan a bawhchhiat lohva, a hlimna tur zawng a lo tih kha kan duh loh zawng pawh ni se tihluihnain i tisuh ang u. Chuti lo chuan a hlimna kawng a nun khaw nawmna kan tihchhiatsak leh dah ang e. Pu Zohminga kuhva thial va phawrh chhuahsak suh u, a thiang a ni a, a hlimna kawng a ni. Pu Zoramthanga’n a ei duh loh avangin Pu Zohminga’n a barh lui tur a ni bawk lo. Pu Zoramthanga pawhin a ei duh loh avangin Pu Zohminga a khap bawk tur a ni hek lo. Mahni ngaihdan hi tumahin midang chungah barh luih i tum lovang u. |hatnaa kan hneh theih chuan a tha e, i ngaihdan dan a ni ang chu. Chuvangin kan ngaihdana thil diklo nia kan hriat avanga midang chunga barhluih tumna hi dik niin ka ring lo. Pathian pawhin tumah barh luih a tum lo. Kan Pathian pawhin min barhluih tum nisela kan zavai hian Pathian dak lo thei lovin min dah vek ang. A ti thei asin, mahsela a ti hrih lo. Mi rinhlelhna a ni zawk ang. An zalennaa amah an zawn kha a dik zawk ang.
Chuvangin kan tam avanga mi dang barhluih tum kan awm chuan i sim ang u. MNF party vawiina lo kal hian chu chu chiang taka in hriat ka duh a ni. Miin tha a tih chuan, tha lo a tih chuan ama ngaihdan a ni. Puitling chuan ama ngaihdan siam ve rawh se. Amaha ngaihdan a siam kha a tha a ni. |ha ka tih apiang ringawt hi helaia Office Bearer-te hi tih tir ve ngawt dawn ila a dik dawn lo a ni. Pu Aichhinga chuan sahdah a hmuam zeuh zeuh thin a, keiin ka hmuam ve loh avanga a duhna dan kha a dik hranpa lovang. Chuvangin dan chhungah miin a dikna kawng a zawn avang hian thilsual a tiah sawrkarin kan ngai ngai lo. Tin, sawrkar hian tha tihzawng kan nei a, tha tih loh zawng pawh kan nei a, amaherawhchu tumah dan luih kan tum lo. Dan bawhchhiatna a nih erawh chuan dan angin a che ang a, dan anga thunun a ni ang.
Mi tu pawhin thil tha in tih a, in zavaia tan thil tha a ni emaw, nimahsela, ring lo pakhat pawh in barhlui tur a ni lo. Dan a bawhchhiat loh chuan a tan a thiang a ni. Hei hi a ni politic in kan tum chu. Hei hi a ni khawvel ramah mimal zalenna ‘Individual Practice’ kan tih, mimal zalenna lekkawh kan tum chu. Kan zavai hian thalo ti mah ila Pu Zamawia’n ‘ka duh zawng a ni miau’ a tih chuan duh leh Ar khabe ruh hawp ang hmiang, kan khap theih a ni lo. ‘I hak ang e’ kan ti ngawt tur a ni lo. A duh miau chuan lo khel mai mai rawh se. Chutiang ang ngaihdan chu kan siam tur a ni. Ngaihdan puitling kan neih a hun.
Kan society hian barhluih a ching a, kan pi pu atangin tlangvalin barhluih an hmang a. Khawlaiah nula-tlangvalin ro an nei mai thin hi a thiang tawh lo. Dan rorelna hnuaiah kan awm tawh avangin danin ro a rel ang, dan lo angin MNF hian in tam zawk avangin tumah arhluih i tum lovang u. Chu chu a ni Individual Liberty kan tih kha. Chu chu a ni administrative reformation kan tih kha. Kan zavaia kan hriat thelh hauh loh tur a ni tih i hria ang u.
Engpawhnisela, kan excise kan sawi nawn leh ang a. Tunah hian zu policy kan la titlu lo. Kan ngaihtuah danin thui tak a kal a. Zu kan pek - kan khap hian, Prohibition-a kan khap hian nge kan chhiat anga kan khap loh hian tih a ni. America rama an nun dan te zir kan tum a, chutah chuan kan zo ta lo a ni tih hi a ni. Thil awm thei hrang hrang kan thlir a ngai. Kawng khatah chuan prohibition hian misual tan remchang kan siam ve thei tho mai. Zu in duh ho khan excise officer-te kha a sumin a tilungawi thei a, corruption-ah a lut ta. A dang lehah chuan mi kha officer-in a huat zawng a nih chuan a man ngawt ang a, court-a a kal hlanin a inah zu a lo va dahin a man zui thei. A inah a awm ngei a ni tih a thenawmin a hriatpui chuan dan bawhchhia a lo ni ta mai.
Chuvangin, kan han en vel a, lehlamah chuan tuallai kan nunphung hi tlem sela kan ti bawk si. Kan ram tana tha zawk ngun takin kan ngaihtuah a ngai a ni. Helaiah hian thui takin kan kalpui dawn zawk a, hei hi hria ang che u. Tin, decision a lo kal a, thu tawp kan siam hunah chuan mite zawng zawngin kan duh reng vang ni lovin, hei hi a chhe tlem zawk ang kan ti a ni tih lo hria ang che u. A tha tur kan zawng lo a, chhe tlem zawk a ni kan zawn. A enga mah mah hi thlan tura duhawm a awm lem lo. Thlang lo thei lo dinhmunah kan ding si a, a eng hian nge kan chhiat tlem ang tih hi a ni. Tin, chu lovah miin poster an tar pawhin lo haw ve reng reng suh u, a lang atan an ti a, huat tur a ni lo. Amaherawhchu, fing taka kan decision kalphung tawpna chu kan hotute hian kan ram tana tha zawkah an ngai a ni ang tih lo ring ang che u. Hei hi erawh chu chiang taka inhriat ka duh a ni. Tin, member lo kal khawm hian mi zawng zawng lo inzirtir rawh u.
Khap a ni emaw, phal a ni emaw, a eng zawk zawk emaw duhthlan a ngai ta. Chu chu kan hmaah a awm a, tumah kan hlau lo, kan mamawh a ni. He ram mamawh hi kan kutah a awm a, MNF mipuite kutah a awm a ni. Chuvangin thutawp kan siam dawn a, huai takin kan siam dawn. Tumah hlau lovin, tumah tlawn lovin kan chhia leh tha hriatna dik takin thutawp kan siam ang a, mipuite thuin Unit hruaitute zawng zawng, block hruaitu zawng zawng, VC zawng zawngin rilru i siam ang u. Mite pawhpen mai mai theihin awm suh u. Chu chu chiang taka in hriat ka duh a, kan social reformation-ah pawh kan programme pakhatah hei hi ziak a nih kha. Kan economic reformation-ah erawh chuan a tel lo. Zu hi hausakna a ni lo a, kan excise minister sawi ang khan kan hman tur cheng zaa cheng khat pawh hi zu chhiah atanga kan hmuh tur hi a ni lo. Zu avanga hlawkna tur engmah sum leh paiah a awm lo. Amaherawhchu, zu kan ramah a awm a, a awm tawh si a, hei hi engtin nge ni kan ram leh kan khawtlang nunah hian kan senghawi? Eng nge zu thu-ah hian tha ber ang? Khap tlat hian nge tha ang a, phala control-na hnuaia kan dah hian? Phalnaa zawrh zawk nge tha anga khap tlat hian tih kan ngaihtuah a ngai zawk a ni.
Tin, chu lovah chuan, nakinah midang inhuat lohna tura ka sawi tur chu - miin zu an lo in duh pawhin i in duh lo kha a tha e, a in duh miau si chuan i duh dan kha vawn him tum tlat rawh, amaha chanvo a ni. Khapna dan kan han siam hma chuan ka tihna a nih chu. Kan siam hnuah erawh chuan miin thil pawi khawiha dan a bawhchhiat loh chuan, a duhzawng a nih chuan a tha. Hmangaih avang erawh chuan kan zirtir tur a ni. ‘I tan a tha lo’ tiin kan zirtir tur a ni. Barhluih erawh chu kan sorkarin a duh lo. Tumahin tha kan tih zawng kan barhlui tur a ni lo. Miin a chanvo a tih kha human right tih tur a ni e. Sawi zel dawn ila a lo tlai ta a, chu chu ka sawi theih tawk a ni e.
Ka lawm e.
(*MNF party-in sowrkarna a ken lai khan Artetuidam khuaa khawtlang hruaitute chuan khawtlang tana mi hnawksak nia an hriat chu an in an thiahsak a. A hotu lam deuh hi MNF mi leh sa an ni hlawm a, mahse MNF an nih avanga hum duh bik chuang lovin Pu Laldenga sorkar chuan police a mantir a ni)
No comments:
Post a Comment