Thursday, March 26, 2009

Economic hmasawnnaah Mizoramin India um

¢ Vanlalremruata Tonson

India ram chuan economic lama a hmasawn chak chu a chhuang a, khawvela ram thiltithei berte zinga tel chho mai tur ang hialin mithiamte chuan an sawi a, China a lehpel ang nge lehpel lo ang tih te an sawiho thin. Pawisa hlutna a tlakhniam avangin harsatna a awm a, economist hmingthang kaihhruaina hnuaiah hetiang harsatna a tawh avang hian mi thenkhat chuan Prime Minister Manmohan Singh thleng thlengin dem lek lek mah se khawvelin sum leh pai lama harsatna a tawh chuan chuti takin India chu a tibuai ve lo hlauh a; UPA thil tih dan duh loh leh him lo nia hriaa chhuahsan ta Left party te chuan hei hi an thawhrah ni-ah ngai nghe nghe mah se hmun tam takah chuan Lok Sabha inthlan lo awm turah hian Congress chuan economic hmasawnna leh financial crisis-a India a him te chu campaign auhla berah an hmang ngei ang. Hetih lai hian India ram state changkang Mizoram chuan economic hmasawnnaah hian India rampum a pha lo hle tih economic Survey Mizoram 2008-2009 chuan a tarlang.

Economic hmasawnna teh nana hman ber leh huam kim ber gross domestic product (GDP)-ah 2007-2008 chhung khan India GDP chu 9%-in a thang a, tun financial year tawp mek 2008-2009-ah hian 7.1%-a thang tura chhut a ni. Hetih lai hian Mizoram gross state domestic product (GSDP) chu 2008-2009 chhung hian 6.46%-a thang turin chhut a ni.

Chhungkaw tin sum lakluh chawhrualah pawh hian Mizoram chuan India rampum chawhrual dinhmun chu a la pha dawn chuang lo. 2008-2009 chhunga Mizoram per capita income tura chhut chu Rs 29,576 a ni a, hetih lai hian hemi hun chhunga India rampum per capita income tura chhut chu Rs 38,084 a ni.

Mizoram economy-ah hian hna penhleh zawk deuha ngaih tertiary sector (service) chu Mizoram economy-ah a thawhhlawk ber a ni reng a, GSDP-ah 2007-2008 khan 65% chu he sector thawh hi a ni.

Indian economy-a he sector-in a thawh leh Mizoram economy-a a thawh hi Economic Survey-ah hian tarlan a ni lo a, mahse, Mizoramah chuan sector thawh hi kumtin a pung tiin a sawi theih. 2006-2007 khan he sector-in a thawh hi GSDP atanga chhutin 64.47% a ni a, 2007-2008 khan 64.9% a thawh a ni. Service sector-ah rau rau hian real estate and business services chuan a la thawhhlawk ber a, GSDP atanga 24.19% a thawh a ni.

Hna pawimawh ber leh a bulpuia ngaih, hnathawktu tam berte thawhna agriculture and allied sector chu Mizoram economy-ah hian thawhhlawk lo ber a ni a, GSDP atanga chhutin 2007-2008 khan 14% chauh a thawh a ni.

Agriculture and allied sector hi tun hnai khan a tlahniam bawk a, hei hi Economic Survey chuan Mautam vang niin a sawi. 2006-2007 chhunga buh tharchhuah chu 420,901 MT a nih laiin 2007-2008-ah chuan 15,688-ah a tlahniam a, 2005-2006 phei kha chuan 1,07,740 MT lai Mizoramah hian thar chhuah niin a sawi. Kumin hian 79,251 MT tharchhuah beisei niin a tarlang bawk. 2006-2007 khan agriculture and allied sector chuan GSDP-ah hian 16.02% an thawh ve niin Survey chuan a sawi a ni.

Agriculture and allied sector-ah hian agriculture bik (crop husbandary) hian GSDP atanga 7% a thawh niin Survey chuan a tarlang a, leilet leh thingtlang loneiha eizawng chhung 88819 an awm niin a tarlang bawk.

Hetih lai hian 2001 chhiarpui chuan rampuma hnathawktu awm zawng zawng 60.6% chu agriculture-a inhmang niin a tarlang thung.

2001 chhiarpuiin Mizoram hnathawktute dinhmun a tarlan Survey-in a lakchhawna a lan dan chuan mihring 8,88,573 awmah hian 4,67,159 (52,57%) chu hna thawh nei (worker) an ni a, chutah pawh thingtlangah hian hna thawk an tam zawkin 57.20% chu hna thawh nei (thawkchhuak) an ni a, khawpuiah erawh chuan 47.87% hi hna thawh nei an ni. Hei bakah hian hna thawk zinga 57.28% chu mipa niin 47.53% chu hmeichhia an ni.

Survey-a Mizoram economy a lan dan atang chuan Mizoram mipui tam berte hna thawh chu a hlawk lo hle tihna a ni a, a zatve aia tam hian GSDP-a 14% vel chauh an thawkchhuak a, chutah pawh khatiang hna thawktu tam zawk chu mipa an ni tihna a ni.

2001 chhiarpuiah khan hnathawktu hi chi li-ah then a ni a, cultivator, agricultural labourers, workers in household industries leh other workers titea then a ni. 'Other workers' hian Mizoram economy-a thawhhlawk ber tertiary sector leh a dawttu secondary sector (industry) thenkhat a huam tel tihna a ni a, hnathawktu zawng zawngah hian 'other workers' tia sawi chu 37.9% an ni.

State pum economy-ah hian secondary sector chu GSDP-a thawhhlawk lamah tertiary sector dawttu a ni a, 20% vel a thawh a ni. Tihian, secondary leh tertiary sector amiten GSDP-a an thawh chu 85% bawr tihna a lo ni a, chu chu hnathawhtu zinga 39.45 vel thawhchhuah a ni.

Mizorama tharchhuahah hian pangpar chu a pung chak hle niin Economy Survey chuan a tarlang a, 2006-2007 khan kuang 30,90,992 thar chhuah a nih laiin 2007-2008-ah chuan kuang 71,94,000 tharchhuah niin a sawi.

Ran vulh hi Mizoram mipuiten loneih an tlansanna pakhat niin Survey chuan a tarlang a, kum nga chhung 14.8%-in ran vulh hi a pung niin a sawi. Hetah hian vawk chu a pung nasa ber niin a sawi.

2003-a ranvulh chhiarpui neih a nih khan Mizoram pumah vawk nuai 2.67 awmin ranvulh zawng zawngah 73.35 a ni a, 1997 atangin 23.15-in a pung niin Survey chuan a tarlang. Mizoram atanga tharchhuah saah hian vawk chu 64.34% a ni a, bawng 16.89% niin ar lam chi 17.49% niin Survey chuana tarlang bawk.

Survey chuan bawnghnute leh sanghaah hian Mizoram chu a la intodelh lo hle niin a sawi. Mizoram puma bawnghnute awm zawng zawng hi chhungkaw pakhatin gram 51 zel chang thei ang a nih laiin Indian Council of Medical Research (ICMR) chuan mi pakhat hian a hriselna atan nitin bawnghnute gram 240 a mamawh tih a sawi niin Survey chuan a tarlang. Sangha chungchangah pawh Survey chuan Mizoram hian sangha 7426 MT a mamawh laiin 3750 MT chauh a thar chhuak niin a sawi.

Power chungchangah Survey chuan Mizoram hian a mamawh zah a lalut thei meuh lo niin a sawi. Mizoram hian power a mamawh tam ber laiin 60MW a mamawh a, mahse, a lakluh theih (installed capacity) chu 37.17MW chauh niin Survey chuan a sawi. Power a hman zawng zawngah 5% chauh chu state chhunga siamchhuah niin a dang 95% chu state pawn lam atanga chawk luh a ni a, Mizoram hian hydro-electric power 2425MW vel a siamchhuahna tur lui a neih laiin heta tanga 2% vel chauh siam chhuah a ni a, chhungkaw pakhat hian 173.26 KWH zel mamawh ang a ni, a ti. Survey chuan Mizoram pumah hian khaw 137-ah electric a la awm lo niin a sawi bawk.

Inkalpawhna chungchangah Survey chuan PWD leh BRO hnuaiah KM 5783.51-a thui kawngpui Mizoramah hiana awm a, chung zinga 3938.95 (68.1%) chu metalled a ni a, lirthei 63,028 a awm bawk niin a sawi.

Inbiakpawhna chungchangah district headquarters zawng zawng leh khaw thenkhat: Khawzawl, Vairengte, Bilkhawthlir, Kawnpui, Thingsulthliah, Baktawng, Chhingchhip, Lengpui, Sihphir leh Thingdawl ahte broadband pek vek a nih bakah Lungdai, Bualpui, Kwlkulh, Pangzawl, Hnahthial leh Zobawkah te pek tum mek a ni a, tunah hian hian connection 4664 pek tawh a ni a, hmun thenkhatah chuan WIMAX bun tum a ni, tiin Survey chuan a sawi a, Aizawl, Lunglei, Champhai leh Kolasib-ahte 3G mobile service hman theih tura ruahmanna siam niin a tarlang.

Survey chuan Mizoramah hian financial institution 108 a awm niin a sawi a, hei hian institution hrang hrangin branch an neihte a huam a ni. Financial institution branch pakhat hi mi 8,304 intawm zel ang niin India rampum dinhmun chawhrualah erawh chuan mi 15000-in branch pakhat zel intawm ang a nih thu a tarlang.

Bank-te hian pawisa an pukchhuah tir tam hret hret a, mahse, India rampum ngaihtuah chuan an la puktir tawk lo hle tih Survey chuana tarlang. March 31, 2007 thleng khan Cash Deposit Ratio chu 56.52% a ni a, March 31, 2008 khan 57.1% a ni a, India rampum chawhrual erawh chu 75% a ni.

Bank-ho hian loan hrang hrangah services sector an pe tha ber a, chutah pawh an target an pha lo a, target atanga 86% chauh an pe a ni. Industry-ah hian loan an pe chhe ber a, an target 33.74% an pe a, agriculture-ah target 84% an pe a ni. Bank-hoin loan pek 64.34% chuan an rulh tha pangngai niin Survey chuan a tarlang a, India sorkarin agriculture loan ngaihdam a puan khan loneitu 12,659 te loan cheng nuai 2837.26 ngaihdam niin a tarlang bawk.

Zirnaah hian Survey atanga a lan dan chuan Mizoram dinhmun hi a tha thawkhat hle. Sikul 3432 a awm a, chung zinga 54% chu sorkar enkawl niin zirtirtu pakhatin naupang a vil zat pawh a tawk ang reng viau a ni: primary sikulah hian zirtirtu pakhatin naupang 17 zel vil ang a ni a, middle sikul-ah pariat, high sikul-ah 11 leh higher secondary sikul-ah 13 zel vil ang a ni.

Hriselna chungchangah pawh Mizoram dinhmun chu Survey atanga a lan dan chuan a chhe hran lo; sorkar damdawi in 10 a awm a, community health centre 12, primary healthcentre 57 leh sub-centre 366 awmin mi 2913-in doctor pakhat zel intawm ang a ni.

State sorkar sum dinhmun a hrisel tia sawi theih a ni chiah lo a, sorkar laipui duh dan, Fiscal Responsibility and Budget Management Act hmanga zawm tura nemngheh anga sum indaih lohna (fiscal deficit)-in GSDP atanga chhutin 3% a pel tur a ni lo tih chu financial year tawp mek atan hian tihlawhtlin theih a nih beisei a ni lo.

2007-2008 khan Mizoram sum dinhmun chu beisei angin a kal lo a, sorkar laipui atanga hmuh tura beisei te hi hmuh loh a awm nual niin Survey chuan a sawi. Hemi avang hian fiscal deficit tlemchho telh telh chu hemi kum hian 8.34% (pre-actual) -ah a awm a, financial year liam meka 3%-a tihhniam chu thil harsa tak a ni dawn ta a ni.

Financial year kal mekah hian state sorkar leibat chuan cheng vaibelchhia 3094.99% thleng turah ngaih a ni a, hei hi ruahman ang chuan GSDP atanga 84.5% a ni ang.

2004-2005 khan state sorkar leibat tling khawm chu GSDP atangin 93.23% a ni a, 2005-2006-ah 93.41% niin 2006-2007 quick estimate-ah 93.81 a ni a, 2007-2008 (pre-actual)-ah 90.54% niin 2008-2009-ah chuan 84.5% nih tir tum a ni. Mahse, hei hi thil harsa tak turah ngaih a ni thung.

Leiba pung (interest) rulhna kawngah chuan state sorkar dinhmun chu a la hahdam hle. Twelfth Finance Commission khan interest pek tur revenue receipt atanga 17% pel lo se, a ti a, hemi hnuah Ministry of Finance chuan 2009-10 atan 15% aiin sang lo se a ti leh a, Mizoramah chuan interest atana pek tur hi 2008-2009-ah chuan cheng vaibelchhia 203.13 niin total revenue receipt atang chuan 9.16% chauh a la ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment