Tehna

¢ Thuamtea Khawlhring

Mihring hi a nih ang nih tira a nih loh ang nih loh tirtu chu ‘tehna’ hi a ni awm e.

Kan thil thlir dan, rin dan, ngaihtuah dan leh ngaihdan, kan ngaihhlut zawng leh kan ngaihhlut loh zawng te, tha kan tih zawng leh tha kan tih loh zawng te, dik nia kan hriat leh dik lo nia kan hriat te, mawi nia kan ngaih leh mawi lo nia kan ngaih te hi kan tehna azir a ni fo mai.

A buaithlak lai ber ni fo thin chu kan tehna a in ang lo thin hi a ni!

Tehna tha bik leh dik bik, rin tlak bik hi a awm thei ang em? A tehtu teh dan azirin thil hrang hrang kan thlir dan leh ngaihdan hi in ang lo nuai mahsela tehna dik bik leh tha bik chu a awm ngei tur a ni. Mi fing, mi thiam leh khawhawi zau te, thil bul chhut mi leh ngun thluk taka thil zir chiang mite ngaihdan leh teh dan chu a dikin a pawm tlak tlangpui thin a, miin tawnhriat tamtak an neih chuan, an tawn hriat atanga an zir chhuah kha a pawm tlak viau thin bawk.

Khawvelin mifing a ngaihsanna chhan pawh hi tehna dika thil an teh thiam vang leh an thlir thiam vang ni ngeiin a lang. A mi nawlpuiin kan hriatthiam loh leh kan hmuh thiam loh te hi mifing chuan chiang taka hmuin an hre kiau a, a lo thlen dan, a lo thlen chhan leh a kal zel dan tur te, a nghawng tur te lam an hre thei a, rawn leh rim an hlawh lo thei lo. A mi nawlpuiin thluak nu bet but chunga kan han pawngpaw nuai liam leh burh thin ang te hian thil a tih pawi nasat em thin avang leh nghawng chhe tak tak a neih fo avangin mifingte kaihhruaina leh remruatna kan ngaihchan thiam fo a pawimawh em em a ni.

Amaherawhchu, ramin chutiang mifing chu a nei lo palh hlauh a nih erawh chuan thu dang.

Ram khat ve riang ruang, a mi chenga te pawh khawlthluaknei kuah renga zan lam tumtawi ve thin, he khawvel zirna sang University nen meuha inchhek phuan ve tawh, motor car chhuak thar nena daitama va zung ve tar tar tawh thinte zingah pawh mifing leh a ngaihna hria, ram tana thil tha tur leh tlo tur, innghahna tlak duang chhuak thei leh ngaihtuah chhuak thei an la awm lo palh hlauh a nih erawh chuan, mipuite chuan kan hmalam hun chu kan arkhawthim dai thawih thawih mai loh nakah le! Airawhlui dunga hrenpereng nena aikam nufa khawrh nileng ringawt tawh lova, an sapram Thames luipui tui ngeia zing hmai pawh vawi duai lo lo zuk phih ve phar phar tawh thin khawpa mi changkang leh ropuite meuh pawhin ram leh hnam tana thil tha leh tangkai tur engmah an duangchhuak thiam chuang lo a nih cheu chuan, keini ang duang, U Chheua tenena lungtata til tat nileng mai mai thin tan chuan hmabak a va thim rua em!

Kan ti lutuk deuh leh ta pek e lo?

Ti lutuk lo, ka pu, ti lutuk lul lo mai! Mahni ram leh hnam hmangaihna si them tlem te chauh pawh thinlung hmun thalaia kui tiaktu tan chuan a sai ngal deng tliak rawp rawp khawpa thu kan ziaha tan kan lak a hun tawh a, lei rem leh rem lovah pawh til lei phiat takmeuha phit kan tlawh a hun tawh takzet a ni.

Ni, kan ram dung leh vang hi han thlir teh u! Han thlir mawlh teh u, he ram, Mizoram zim te hi! A hre zawkte’n an sawi fova, kan ram hi ram tha a ni a, a leilung, sik leh sa, a boruak, engkim mai hi thlai chi tinreng tan a tha em em a, an ngeih em em a, tha duh lo mang mang hi a awm love an ti thin. Chutiang taka ram thaa cheng si chu engatinge tun thleng mai hian ei leh barah kan la intodelh loh cheu ni le? Engvanginnge mi chawmhlawm kan la nih reng mai le? A zahthlakzia leh a mualpho thlak zia hre miah lo hian motor chhuak thar kan in neih siak a, kan Aizawl khawpuiah te phei chuan a ke vawi khat vir chhuak tur pawhin midang ta nawr tawlh hmasak a ngai ta hial mai! Kutdawh chungin kan lo inchhek arbawm ve a, an Rahul Gandhi sap te chuan car pakhat te pawh a nei lo tih thu chanchinbu tinrenga a chuan laiin, in thenawmte in kha han thlir teh, motor tui tle niar nuarin an chhuat lai pawh a tih chiau per pur mai kha! Kan ropui dan hi ngaihtuah chian chuan a zahthlak a ni! Chutiang chu a zahthlak a ni tih ngaihdan neitute chu mi mawl berah leh mi a berah kan ngai nghet hmiah bawk. Bo dawbawla bo chu keini lo liam an ni dawn emni?

A china chin thar chawp ngai lama kan bei a dawng fihlim fai hlauh a nih pawhin, Pathianin min pek, kan chin hah leh kan enkawl hah ngai miah lova kan rama tam em em thing leh maute hmang tal hian pumpui lama chaw vai luh dan hi a awm mawlh lo emni? Mithiam tih lahin kan khawpui lunlaiah te chuan an in dip ria lo chauh tawh a, Engineer leh Doctor bakah kawng hrang hranga thiamna bik nei, tarmit vuah leh vuah lo te chu khawibel pem tur ang maiin a rikin an ri sung sung tawh a. Chutiang mithiam zozaite chuan kan chawbel chhun khah dan hi an hre lul lo emni? Hei hi chona a ni, a ngam chuan chhang rawh se.

Ram tana pawimawh leh tangkai tur eng kawngah emaw thiamna bik kan neih avanga thlabi hlawh neia sawrkarin a rawih pawh mi za tamtak kan awm tawh a ni lo’mni? Eng chhuanlam nge kan la siam cheu dawn? Kan pi leh pute khan eng University mah an hre lo, khawilam sikulah mah ni khat te pawh an kai lo, chemtum theology an hria a, an ei khawp chu an thawk chhuak khawp mai. Tumah an pur ngai lo. Kut an dawh ngai lo.Ram a lo bua tawh a, a lo fere tawh a, a hanna tamtak a lo luangral tawh a nih pawhin, chutiang mil tura thiamna thar nei chuan a hun lai mil zelin a chawk chhuak thiam ngei tur a ni. Sawrkar bawk kan dema kan kawk thin,a dikna chen chu a awm ang. Sawrkar hruaitu leh ram hruaitute pawhin theihtawp chhuah hi an bat a ni. Lei pang lehlam zawng zawng nghawr nghing lawih khawpa thu ziaktu, a ngaihdan a vawrh chhuahin mihring ngaihtuahna ril ber chhun phela sakhaw thar leh ram inrelbawl dan thar duangchhuaktu Karl Marx-a kha sawrkarin ti tura a tih a ni em? Teuh lo mai. A thu ziah avanga French Revolution rapthlak tak a lo chhuak ta ni anga mi tamtakin an ngaih Jean Jacque Rousseau kha sawrkarin ziak tura tih a ni ang em? Teuh lo mai.

Tehna bawkah khan kan kir leh a ngai ta.

Miin tuna a awmdan leh a ram inrelbawl dan te hi a tehna atanga tha a tih tlat chuan khawilam thil thar mah a ngaihtuah chhuak lovang a, eng a ti kumkhua nek lovang. Mihring chu, kan tehna atangin ngaihdan a lo chhuak a, ngaihdan atangin chet dan a lo chhuak thin. Tuna kan ram kalphung leh inrelbawl dan te hi miin tha lo a lo ti ve a nih pawhin, a aia tha zawka kal theih dan tur kha ngaihtuah chhuak thiam ve lo tura a in ngaih tlat chuan patling pui kha a ekcheh thut kumkhua ringawt mai dawn a ni.Mahni ram tana tha tur leh tangkai tur lam lam pawh mahniin duang chhuak thiam lo tur leh ngaihtuah chhuak thiam ve lo tur in ngai tlat, sawngnawi rilru pu hlir hi kan nih teh chuan le, buh rawtsawmna lung awrh chunga tuifinriata zuan luh kha kan tan a tha zawk hial maithei. Keimahniina kan hriat chian ber kan ram awmdan tur leh a hmasawn zelna tur pawh, kan rama ni khat em pawh la cheng ve lo ramdang mite duanchhuah sa kha a tha zawk zela kan ngai tlat thin a nih chuan, kan pu Chhura Chengkek Theology kha kan la kalsan hlek lo tihna a ni mai. Ramdanga an tih dan a nih leh nih loh ngaihtuaha sum taktam senga phar buai kual vel lo hian, kan mithiamte hian “Mizo Model” te hi an duangchhuak thiam ve lul lo emni le? Ramdangin an entawn tur khawpa thil tha te hi Mizopa thluak hian a ngaihtuah chhuak thiam ve lul lo emni le? Tehna azir bawk a ni!

Tehna dik tawk lo hian finna kawng dik lo lamah pawh min hruai thei. Fing tak si, engmah ti si lo nih ai chuan, a deuh zawk pawh ni ila thil engemaw tal tih a tha zawk. Ram leh hnam hmasawnna tur kawngah leh a lo that zawkna tur kawngah pawh, inti fing tak ni sia engmah tih si loh ai chuan, mawlmang zawk deuh pawh nise, ram tana thil tha engemaw tih chu a tha zawk thovang. Kum 1700 AD vel atangin Mizoramah hian Mizote hi kan cheng tan angah lo ngai chhin ta ila, kumin hi kum 2009 AD a ni a, kum 300 chuang tehmeuh chu he ramah hian kan lo cheng ve tawh tihna a ni. Mi fate chu kum nga chhung lek pawha hma an sawna ei leh barah an intodelh thei a nih chuan, kum 300 chhunga kan intodelh ve thei lo hi chu a mak thlawt a, a zahthlak takmeuh tih kan pawm tlan a hun tawh. Tlangram lo neih hlawk loh zia leh that loh zia kan hria, kum tin ram tha lai kan hal dur dur ringawt. A aia tha zawk engmah kan hre chuang lo niin a lang. Kan hria a nih pawhin a hlawhtling chuang lo chu a ni phawt mai. Hetianga awm reng ringawt lo hian, buh leh thlai dang a kumhluna kan chin nan tlangte hi rawt zawl ila, tunah hian a bul i tan ang u hmiang? Mel 50-80 bial vel tal kan rawt zawl chuan mithiamte’n buh leh thlai chin theih nan an han sawngbawl ang a, karlovah kan intodelh mai ang. Hei pawh hi a harsatna lam hlir kan thlir leh ang a, kan ti leh thei lovang maw? Israel pawhin thlaler ram chu hmun hringah a chan tir thei a ni lo’mni? Chhura Changkek Theology bansan a hun e.

Zu chungchang te, Sairang rel kawng chungchang tepawh kan sawi thin. Hei pawh hi kan tehna zir bawk a ni. Mi thu sawi leh thu ziakte hi ngunthluk takin han chhiar ila, zu khapna dan chungchangah pawh hian mi awmthei leh changkang (elite group) tehna atanga tehtute chuan zu khapna dan hi hliha zu hi phalrai an duh tlangpui niin a lang. An tehna atang chuan zu hi sual a nih miau loh avangin, kohhrana rawngbawltu pawimawh tak tak te pawh hian, chhan let thian lohna hmun pulpit tlang atanga sermon an thlak dawn hian ka ti kaltu atan han lem sek thin se an duh hle ni tepawhin a lang a, kohhran puipate thutkhawm pawimawh ilovah leh ruai kilho nikhuaah te pawh hian sawi huai nan leh ei huai nan ni kher lova dar insi riala han lem khelh khelh thin khan an chak deuh niin a ngaih theih. A kohhran huangchhungah kher lo pawh, mi vengva leh changkang (elite group), vai leh sap zingah pawh thian tha leh hmelhriat tamtak nei, thlawhbawk thlam ram aia thlawhna thutna dupa an mawng thianghlim nghat zing zawktute chuan thianzaho inkawm khawm paha Screaming Eagle leh fiamthu thianghlim han lem pawlh rap rap chu an chak zawk hle tih a lang reng a. Anni chu an rui buai dawn lova, an thil lem khan anmahniah leh an chhungkuaah nghawng tha lo engmah a nei dawn lova, neih ahnekin an nunkhua a tinuam zawk em em dawn a ni. Chu an nunkhaw nawmna tur kipui pakhata an ngaih chu he Zu Khapburna Dan hian a lo dan ve kawkalh tlat vangin, an tan chuan he Dan anchhedawng hi a huatthlala em em ang tih hi kan hriatthiam pui pha ve chang chang e. Mi changkangte’n an ngaihtuah kan fo thin chu, mi changkang lo, a mi nawlpuite hi kan ni.

Anni tana tha, dik leh hlu em em mai kha, arpa chaw zawng tana lunghluin hlutna reng a neih hauh lo ang mai khan mi rethei leh pa darben satliah ho tan hi chuan “sual tinreng bul” a ni la ni nghet tlut rigawt mai a. He thil hi tlangsang tak atanga tehtute tan chuan hmuh thiam leh hriatthiam harsa khawpin kan nitin nun leh khawsak hi a lo inthlau tawh hi a lo ni reng mai a, he ram riangah hian rethei leh hausa kar hi a lo zau hle tawh a ni tih thu hi sawi ri hreh hle thin mahila, he zu issue hian a ti lang chiang em em mai a ni. Zu ram hi a zau em em a, kan thu sawi hi a ki khat chauh pawh a ni maithei a, a ki erawh chu kan hmet dik thawkhatin a rinawm. A ki dang zawng zawng chu kan tum ve thiam ngut ngat lovang.

Sairang rel kawng pawh hi chutiang deuh bawk chu a ni.

Vai ngal ria leh sin te, biang buk leh buk lo te, an vai puan kaih leh leh kaih loh tepawh hi he chhawrpial runah hian vahri ram vaihmite ang maia tam pawh lo lutin lo let mah se buai chuang reng reng lo leh pawiti miah tawh lo hi kan lo tam ve ta a ni. Tiau vaivut zata tam pawh lo lut sek sek se, Sailo sutpui ang maia nghing eih lo tur khawpa in sawh nghet tawh leh dinhmun thaa ding hi kan tam ta niin a lang. Vai ngalria chauh chu sawi loh, African pa hmui chhah leh Juda pa hnar kul nen tepawh mahni hmakhaw chuha inhamhai ngai ta mahse buai chuang lo leh pawi ti lo, an tu chhuante thlenga nitin ei khawp dila thingthit ngai lo nia in hria hi kan tam ta a ni ber awm e. An tehna tlang atang chuan a dik ang, that pawh a tha ang. Inner Line Regulation te hi bo tawh se, hnam fing zawk leh changkang zawkte nena nung khaw chhuak tura inel te hi tul ve tawh se tih duhtu hi an tam tawhin a rinawm. Hetiang thu kan chai ve laih laih thin lai, kum 1989 - 1990 velah pawh khan ILR hnawk ti tak tak hi lo hre ve nual tawhin ka in hria a, hmai sen in hmuh khawpa mi hmaa kan inhnial thin lai te kha ka theihnghilh tawh a niawm e!

Sairang thlenga rel a lo luh hi a that leh that loh sawi tum kan ni lova, mihring chu kan tehna azir hian kan nung a, chumi atang vek chuan ngaihdan kan nei thin tih thu hi sawi kan tum mai a ni. Mi tamtak chuan hnamdang nena inchiahpiah chunga eizawnna kawngah te inel kha an la zuam lova, tluk lo dawnin an in hria a, chimral kan ni palh mai ang tih an hlau a ni. An tehna tlang atang chuan a dik ve leh chiah tho mai a, chuvang tak reng chuan, a tir lama kan sawi tawh ang khan, mifing leh a ngaihna hria, ram leh hnam tana thil tha tur leh tha lo tur thlir thiam chinte hetiang hunah hian an lo zuan chhuah a tul thin a ni. Mahni rindan leh duh dan bengchhenpui vak vak ringawt lovin, engkim fiahfai taka zir chiang chunga thu tlukna siam thin hi a tha ber mai. Hei hi Sairang rel kawng chungchang thu sawina ringawt a ni lo, ram leh hnam thatna tur leh hmasawnna tur kawng tinrengah tih dan tha leh dik, tlo tur leh hun rei daih tur kan duan chhuah theih nan tehna dik kan leklam fo a pawimawhzia thu kan sawina a ni.

Tehna dik leh tha mihringin a neih theih nan chuan ram inrelbawlna tha neih leh ei leh bar (economics) lama intodelhna hi a pawimawh em em a, thil bul chhut mi, mahni duhdan anga thil nawr kal tuma rinthua ui ke tang chiau vak vak ching lo mi, pawmtlak zir chianna nena hmathlir thui tak nei mi nih tepawh a pawimawh em em bawk a ni. A mi nawlpui thleng phak lo hmasawnna leh a mimirin an chhawr ve phak loh changkanna, mi awmthei tlemte (elite group) te tan chauha tha tur ang chite hi a awm thei a, thil kan tih dawn reng rengin kan tehna khan mitin huap zo thin se a duhawm hle a ni. Kulkhut kawtthlera zu um sing sawm in hung tlep tiar tuar kara kan ruih chhiat loh vang mai khan a tlawm mual mawngah Ni Dari vawkpui no hruai ngheng reng chunga fun te kaitettu kha an rui buai ve lo tura ngaihdan min neih tir theitu tehna, Kulkhut khawpui changkang leh Khanghu veng vawk ek bul pawh inang tlang tura ‘tehna’ te hi a awm thei ang em? An Las Vegas Casino chhunga eng thleng thlawk thei mah siam ngam lo khan veng keltila fairel bel ruak bulah chuan nupui a vaw ngam leh si thei ang em?

Tehna tepawh hi hmun leh hma azir a ni ve thei tho mai.

Related Posts :