Monday, August 31, 2009

Mizoramah Kristianna a nghing em?

¢ Vanlalremruata Tonson

Mihringte hian Pathian chungchangah rin dan kan nei a, chu rin dan chu sakhua tia sawi a ni. Tichuan, sakhuana chu Pathian awm rinna tiin a sawi theih ang a, sakhua neih loh chuan Pathian awm rin lohna a kawk thei bawk ang. Pathian awm rinna chu mihring nih dan phung pangngai tura ngaih a nih laiin a awm rin lohna chu ngaihdan leh rin dan pakhatah pawm a ni ve mai lo thung. Pathian awm ber rin loh chuan hemi chungchangah hian ngaihdan a awmzui vak thei lo a ni ang. Khawvelin Pathian awm ring lo a hriat thinte chu philosophy atanga chhuta an duh dana Pathian finfiah theih a nih mai loh avang leh an duh dan leh ni tura an ngaih anga an pawh theih loh vanga pawm lo an ni ber a; Mizoram chuan media leh communication means chi hrang hrang a neihte atang pawhin philosopher ropui tia sawi tur hriat a la nei lo. Chuti chung chuan sakhaw nei lo mi 661 lai Mizoramah chuan an awm niin 2001 chhiarpuiah kha chuan a lang si a nih kha.

Mizorama sakhaw nei lote hi tlema khawsakna lama hnufual deuh leh sakhua hrim hrim la hmelhriat mumal lote an ni lo tih chu an tamna district han en hian a chiangah a ngaih mai theih. Champhai leh Aizawl District-ahte an tam ber a ni.

Champhai District-ah hian sakhaw nei lo mi 209 an awm a, Aizawl District-ah 208 an awm.

A lan danah chuanPathian chungchanga ngaihdan nei lo hnam emaw pawlho emaw ni lovin Pathian chungchanga ngaihdan thui tak nei a, chumi hnua Pathian awm rin loh leh sakhua pawh neih loh chu thlang ta zawk an nih hmel hlawm.

Kolasib district-ah pawh mi 114 an awm a, pakhat mah an awm lohna district a awm lo. Mamit District-ah paruk an awm a, Serchhip District-ah 39, Lunglei District-ah 14, Lawngtlai District-ah 32, Saiha District-ah 39 an awm.

Mihring finna hmangin Pathian a awm tih midangte hnena entir (demonstrate) theih a ni lo mai thei a, a awm lo tih pawh demonstrate theih a ni chuang lo. Rinna thil ve ve a ni. Mahse, khawvelin sakhua a hriat dan chu Pathian awm ringtute'n an rin dan chi hrang hrang hi a ni a, setana betute hi an awm tak tak a nih chuan Pathian awm rinna a nih loh avangin sakhua an nei lo tihna a kawk thei ang. Chumi avangin tuna sakhaw nei lote hi setana betute an ni tihna chu a ni lo. Mahse, Mizoramah mipuite sakhua vawn ber Kristiannaah ngheh lohna a awm tiin a sawi theih ang. Sakhaw nei lo han tih hian chhiarpuia inchhiarna form awmah an sakhua tihlan a ni lo (religion not stated) tihna a ni a, hetianga mahni sakhaw hming han sawi tur hre lote hian Pathian chu ringah an lo inngai ve viau mai thei bawk. Chu pawh ni se an pianpui emaw naupan tet atanga an hmelhriat Kristian sakhuaa nghet lo mi tam tak an awm tihna a ni. Ei leh bar zawnna kawngah Pathian reng reng ngaihsak ngai lo tur khawpin Mizoramah hian mipui dinhmun a ngelnghet lo tih chu tlanghriat a ni.

Eng vang pawhin mi hian a sakhua chu chiang fek fawka a sawi theih loh chuan Mizorama Kristian hruaitute tan chuan ngaihtuahna sen a ngai hle tawh tihna a ni. Tuna sakhaw nei lo tia census report-in a tarlante hi sakhaw hrang hrang ngaihdan zau taka pawm leh an sakhua tia sawi bik tur hre lo an nih chuan Kristianna chu sakhaw dang vangin a nghing dawn hnai tawhah a ngaih theih ang. Sakhaw nei lova inchhalte hi Pathian thu reng reng ngaihsak lote an nih chuan he ram zimte hi Kristianna chuan a tuam hneh lo tihna a ni ang a; Pathian thu ngaihsak takin uluk taka a ngaihtuah hnuah Pathian awm a ring lo a nih chuan Kristian hruaitute tan intuaithar a ngai hle tihna a ni, khawvel thiamna lo chhuak thar chu an Pathian thu hriat hian Mizoram chhungah ngei pawh a ngam ta lo tihna a kawk dawn tlat.

Setana betu ni-a insawite hian thiltihtheihna an duh ni berin a lang a, chu thil tih theihna chu Pathian hnen atanga an neih mai theih lohte a lo ni a, chuvangin, Mizo Kristian-te zingah Pathil thiltihtheihna mak tak hi zawrh bera neih reng tur chi nge ni a, thlarau khawvel atana inkaihhruaina emaw nunkawng hrim hrim inkaihhruaina atan emaw hian sakhua chu hman zawk tur nge ni ang tihte thlengin ngaihtuah theih a ni. Mizoramah hian sakhaw nei mumal lo an tam a nih chuan mipui nawlpuiin an vawn tam ber Kristian sakhua chu a inenlet ngei ngei tur a ni a, mipui 'moral' a kaihhruai dante hi a dik tawk em? A lo dik tawk lo a nih chuan hmun tam takah mipui nawlpuiin an vawn sakhuate hi an lo tluchhe tawh a, chutiang chu a hlat tawh lo tan tihna a ni thei ang. Mipui tam ber sakhaw vawn a nghing a nih chuan ram leh hnam chu a nghing lo thei lo ang.

Mizoram chu Kristian state tia sawi, mi tam takin Pathian pawhin midangte aia duhsak bik tura an ngaih, kawng hrang hrangah midangte tana entawn tlak ni tura an ngaih a ni a, mahse, sakhaw dangte chu an nghet viau nia a lan laiin Kristian sakhua ber chu kum 50-60 vel a ram pumah chuan a awm hman tawk tihah a nghing tan emaw a nghing ngei dawn emaw ni chuan a lang tlat a ni. Pathian hian amah ringtute leh ring lotute ang khatin a en lo a, tan lam nei ranin ro te hi a lo relin, duhsak bik leh duhsak loh bikte a lo nei thin emaw ni tehreng ni!

Kristianna hi Mizoramah a nghing tan em ni tia sawi theihna tur dang chu sakhaw chi hrang hrang tam lutuk hi a ni bawk. 'Statistical Handbook, Mizoram 2008' chuan 2001 chhiarpuia Mizoram mipuite sakhua a tarlan chhawnnaah sakaw chi hrang hrang eng emaw zat vuantute chu "Others" tiin a hlawmkhawm a, hetah hian mi 2443 lai an awm a ni.

He'ng - Mizo zinga Israel nia inhriate angte hian Kristian rin dan an thlauhthla hmak a, Juda rin dan an vuan a, an serh leh sangte an ti ve vek a ni, hei pawh Mizo Kristian-te zinga Israel atchilhna nghawng a ni mai thei. "Others"-ah chuan hengho hi a tam ber an ni lo thei lo ang. Aizawl District-ah hian 'Others' tia dah hi mi 1170 zet an awm a ni. Serchhip District-in an dawt a, mi 524 an awm a, Kolasib District-ah 306 awmin, Champhai District-ah 249 an awm. Lawngtlai leh Saiha district-ah an awm lo a, Mamit District-ah 96 awmin, Lunglei District-ah 98 an awm.

Sakhuana chungchangah hian mi awmherh deuh leh ngaihdan hrang nei chu awm ngai a ni a, Mizoramah pawh hian chutiang tawk chu awm ve awm tak a nih laiin heti taka mipui nawlpui sakhaw vawn vuan ve lo leh sakhaw lian dang hnaivaia awmte pawh vuan chuang lo an tam hi thil chhinchhiah tlak tak chu a ni ngei mai.

Sakhaw vawn mumal nei lote emaw sakhua hriat hlawh vak lo vuante emaw hian Mizo-Kristian identity an tibuai hran lo a, a tibuai mai kher lo ang. Mahse, Kristian sakhua chuan Mizo society-in a mamawh kaihhruaina hi a pe nge pe lo tih erawh chu thil inzawh theih tak a ni a; Kristian sakhua hian Mizo society mamawh kaihhruaina a pe lo a nih chuan Mizo-Kristian identity hloh ai mahin Mizote nun chhungrila kaihruaitu leh fuihtu nei mumal lo nih chu hnam tan hian a hlauhawm zawk fe mai thei a ni. Chu chuan hnam boralna/inchimralna bak thil dang tehchiam a thlen lo ang.

2001 chhiarpuiah khan Mizoram pumah mihring 888573 an awm a, chung zinga a tam ber 772809 chu Kristian an ni. Buddhist-in an dawt a, 70494 an ni. Hindu mi 31562 an awm a, Mosolman mi 10099 an awm. Sikh mi 326 an awm a, Jain mi 179 an awm bawk.

Buddhist hi Chakma zingah an tam a, Kristian dawttu ni awm reng pawh an ni. Hindu pawh Gurkhali vangin an tam thei ang a, Mosolman hi district council leh UT hun lai atanga sorkar hnathawk leh thil dang ti tura Mizorama rawn pem lut an ni ber ang tih a rin theih. Sikh leh Jain chu sumdawng an ni ber ang a, rawn lut thar aiin 1994-a mipui thinrimin Aizawla vai dawr an suasam hnua Mizoram chhuahsan ve ta lo leh la chambang an ni ngei mai thei. Sikh leh Jain chu an pung vak kher rih lo ang. Mizoram chu state pawn lama hnamdang tan a la inhawng tak tak lo tlat. A inhawn hunah erawh chuan kar lovah Millennium Cenrtre tiat dawn dawn dawr lian leh changkang an rawng hawng nghal zung zung thei thung ang.

Hindu pawh Mizoramin inhawnna eng emaw a neih hma chuan an pung thur thur thei lo, Mizoram leh an tamna inkarah Mosolman an la awm. Mosolman pawh sorkar hriatpuia inbengbel chu an tam lo, sakhaw lianah chuan Mizoram deptu rama cheng zingah a tam ber an nih avangin Kristian lovah chuan tam ve viau awm tak an nih laiin Hindu an zat lo tlat.

Related Posts :



2 comments:

  1. Tiang Sakhaw nei lo ho hi chu engemaw tlangval/nula kum 25 pel tawh leh patling,taima vak lo,thawk peih lo..etc ang vel an ni tlangpui.Tin,ruihhlo bawih tih ang reng.Chaw tak khuk puia khuk pui chi pawh an niin ka hre lo e.

    ReplyDelete
  2. Peculiаr article, еxactly ωhat I nеeded.


    Also νisit my wеblog ... Same Day Payday Loans

    ReplyDelete