Thursday, September 29, 2011

ZAHMAWH WEBSITE RIN AIIN TLEM

Tun hnai khan neuroscientist Ogi Ogas leh a thawhpui, Sai Gaddam-te chuan an lehkhabu chhuah tum, A Billion Wicked Thoughts? tiha telh tur atana researh an beih pakhat, Internet-a zahmawh website (porn site) engzat vel nge awm tih an chhutchhuah danin, rin ang em em leh, a hmaa miin a sawi tam em em angin porn site-te hi an lo tam lo niin a lang a; Internet-a website awm zawng zawng 4% vel chauh hi porn niin an chhut a ni.

Hei bakah hian miin website an zawn (search) tam lamah pawh porn site-te hi an lo zawng tam em em lo niin a lang bawk a; kum 2009 leh 2010 chhunga website chi hrang hrang search zinga 13% chauh porn site zawnna niin an sawi bawk.
An sawi zel danin, kum 10 liamtaah kha chuan internet-a porn site zawnna hi internet-a thil zawn zawng zawng 40-50% vel lai a tling anga chhut a ni \hin a; hei hi thil dik tak a ni nge, tunlaiah miin porn site an zawng uar ta lo zawk hriat a ni lem lo.
An ngaihdan chuan porn site tam lam leh miin an ngaihven dan hi a lo a luakchhuakin an an sawi tam mai mai \hin niin an sawi.

Read more...

CHAL KAWLHNA CHHAN PAKHAT

Tun hnaia US-a science magazine pakhat - Cell-in a tarlan dan chuan Yale University (US) mithiamte’n sazu hmanga zirchianna an neih a\angin chal/chhip kawlna chhan ni thei awm tak an hrechhuak belh a; an sawi dan chuan vun (skin)-a thau cell (fatty cell) awm \hin tlakchham leh tlakchham lovah a innghat thui hle niin a lang.

Research beitute sawi dan chuan vun-a sam insiam \antir (hair stem cell)-te hi vun veka awm ve, fat cell-te chuan an \hanlen zel dan tur an thunun tlat a; vun-a he’ng fat cell thlachham bik lai a awm chuan sam/hmul a \o \ha thei ta \hin lo a ni.
Mithiamte hian sazu \henkhat, an vun-a hmul \o \ha thei lo lai bik neite chu an vun-ah sazu hmul \o \ha pangngai a\anga lak fat cell-te lut a; kar hnih hnu velah an hmul a rawn \o ta mai niin an sawi. Hmul siamtu hair follicle cell 89% laiin hmul an siam chhuah phah a ni.
Mithiamte hian thil awmdan hi thuk zawka zir chian zel an tum thu an sawi a; mihring-ah a thawh ve kher leh kher lo tur an la hriat lo laiin, beiseina erawh a pe nasa hle. Tun hma deuh khan mihring vun-ah hian sam siam thei cell a awm sa reng a; mi \henkhatah eng emaw vangin sam a insiam thei lo mai mai tih hmuhchhuah a lo ni tawh bawk a ni.

Read more...

Benga hriat mai a thawk lo

Vawi khat chu sumdawng hausa chapo zet mai hian thuziakmi Mark Twain-a hnenah khan, "Ka thih hma ngeia Ram Thianghlim tlawh ngei ka duh. Sinai tlangah lawnin Thu Sawm Pek han chhiar ri vel ila," a rawn ti vei lang lang a.

Twain-a lah chuan, "Tih dan \ha zawk ka hria. Boston-a i Inah haw la, Thu Sawm Pek chu va chhiar zawk rawh," a lo ti et a.


Read more...

Thiam thei lo, pa ropui ni ta si

Sister hmingthang Winston Churchill-a kha a naupan lai, a lehkha zir lai chuan a thiam thei lo em em a, a thatchhiat leh theuleu vangin hrem pawh a tawk zing hle.

Latin leh Greek \awngte chu a subject nin ber ber a ni a, chutih laiin history leh mathematics erawh a thiam hle thung. A pawlpui te'n an pha ngai lo.
A lehkhathiam theih loh lulai em avang hian a nu leh pate pawh an beidawng \hin hle a ni awm e.
Amah hi lal thisen kai niin, November ni 30, 1874-a piang a ni a, a hming pum chu Winston Leonard Spencer-Churchill a ni.
Mahse, a lo puitling a, literature-a Nobel Prize dawng khawpa ril a ni ta; 1953-ah he chawimawina ropui hi a dawng a nih kha. Indopui laia ram hruaitu ropui, khawvelin a theihnghilh ngai loh tur a ni.

Read more...

Nui huah huah

Facebook a lo hre ve a, lei tumin lehkhabu dawrah a zawng chiam!

A mobile phone kha a hmantlak awm loh khawp mai; ft 5 bial chhunga mite nen chian a inbiak theih!
- 9612566920
J Man Hunt-ah a tel ve a, a tla a, a \ap a. Judge-te chuan, "A 'man' lo em mai, kan lo thlang lo fuh ngei mai," an ti a!
- 9612589095

J Chanchinbu pakhat kha a \ha awm asin; issue hmasa berah pawh 'Editor hnena lehkhathawn' an nei nghal \euh.
- 8974589540
J An tlangval sual kha an han ring lo khawp a, an chhungin an zin dawn a, an tlangval chuan in a nghak dawn a, an awmpui nula kutah pawisa dahna chahbi an dah.
- 9862751603

J Nula senior pawh kha, a room kawngkaah a chhungte'n 'Museum' tih an tar tawp!
- 9862375770

Read more...

S.KOREA - A LETIN MAHNI INTHAT PUNG

South Korea sawrkarin tun hnaia a zirchianna a tih chhuah danin tum kum 10 liamta chhung kha he rama mahni inthat (suicide) a let thawkin an pung. Kum 1989 nena khaikhin phei chuan a let 5 ngawtin a pung bawk a ni.

S.Korea ram hi khawvela mahni inthat tamna ber pawl a ni a; sawrkar pawhin tihtlem tumin \an a la nasa hle.
Hetianga mahni inthah a nasat em emna chhan hi sawi chian chiah a ni lova. Nitin hian he ram mi 40 vel an inthat ziah anga chhut a ni a; \halai an tam hle niin sawi a ni bawk.
South Korea hi ram hausa a nih mai bakah, ram sum leh pai dinhmun pawh kum tinin 7% vela a pung tial tial mek a. Hetiang a nih avang hian ram \henkhat, a bik takin Japan ram, mahni inthat tam ve takna ram anga hnatawk b?n vak vak sawi tur a awm bawk si lova, thil mak tak a ni.
Dinhmun \ha lehzual zel leh mi lawm hlawh tuma inelna nasa tak a awm vangte pawh a ni mahna leh




Read more...

America-ah rethei an pung

Tun Thawhlehni (Sept. 13, 2011)-a U.S. Census Bereau-in zirchianna report a tihchhuah a\anga a lan danin, tunlai hian America mipui paruk zela pakhat chu mirethei dinhmuna ding an ni a; mi mtd. 46.2 zet an tling a ni. Hei hian US sum leh pai dinhmun a tlahniam zel tih a entir awm e.

America-a mirethei an sawi dan hi ram sum dinhmun a zirin kum tin a danglam thei a. Kumin (2011) atan chuan chhungkaw member 4-in kum khat chhunga an sum thawhchhuah zat India pawisaa Rs 10,63,636/- ($22,350) a phak loh chuan rethei chhungkua anga chhiar theih an ni. A awmzia ber chu rethei tia chhiar-te hian? US mi vantlang nitin nunphung ang nung pha ve lovin, an thil lei theih ang pawh an lei pha ve dawn lo tihna a ni.


Kum 2007 a\anga US sum leh pai dinhmun a tlakhniam a\ang khan chhungkaw pangngai pakhatin a thawhchhuah zat 6.4% laiin a tlahniam a.?? Hemi hun chhung vek hian puitling tawh (kum 25-34) si, nu leh pa bel lo thei lo dinhmuna awm pawh 25% laia pungin, chu?ng kum 25-35 mite chu an mahni ringawtin khawsa ta sela, 45.3% lai chu rethei anga chhiar an nih tur thu tarlan a ni bawk.
He thu pianzara mit la tak pakhat chu, kum 2007 a\ang vek khan US-a naupang rethei anga chhiar thei hi 22% laiin a pung a; a bikin US-a mihang naupang cheng zawng zawng zinga 40% leh Latin American naupang hmun thum-a \hena hmun khat lai chu tunah hian rethei anga chhiar an ni.
America mupui zingah rethei an pung han tih hian,? a hmaa nuamsa zawk leh nitin khawsak awlsam zawka nung thei \hin tam talte kha, an sum dinhmun a tlakhniam tak avangin a hmaa an lo nun \hin dan pangngain an nung thei ta lo tihna a ni a. Mi vantlang, sum lakluh pangngai zawkte nunphung an zawh pha ve lovin, an thil lei theih ang an lei phah ve dawn lo tihna a ni mai awm e.

Read more...

BRANCH THIAM BER CHU

Inter Branch YMA Table Tennis Tournament, Kulikawn Indoor Stadium-a khelh chu zawhfel a ni ta a, hmeichhiaah Upper Republic Branch an champion a, mipaah Lunglei Bazar Veng Branch an champion.

Hmeichhe final khelhah Armed veng Branch tan Catch Them Young zirlai an rawn thawh chhuah kum 13 mi Lalthasangi Sailo leh Mizoram No.1 ni reng \hin Lalrinmawii, Upper Republic te an inhmachhawn a, a hmuhnawm hle.
Semi final-ah Lalthasangi Sailo hian Mizo No.1 ni lai H Lalrinawmi, Lunglei Bazar Veng chu 3-2-in semi final-ah a hneh tawh nghe nghe.
Final-ah erawh boruak a sang tawh a, kum 13 mi Lalthasangi Sailo chuan khel \ha viau mah se experince nei zawk leh Mizoram No.1 ni reng \hin Lalrinmawii, Upper Republic a hneh zo ta lo a ni.
Team inelna a ni a, pakhat chet\hat ringawt a tawk loh avangin team player tin an chet\hat a ngai a, Lalrinmawii chuan Upper Republic a champion pui ta a, pahnihna chu Armed Veng niin Lunglei Bzar Veng Branch chu pathumna an ni.
Mipa final-ah Lunglei Bazar Veng Branch leh Mission Vengthlang Branch te inhmachhawnin Mission Vengthlang Branch-in an thiampuipa, Mizoram No.1 ni mek Zorema an rawn thawhchhuak a, Zorema team-ah hian Henry Laltanpuia, Isak Lalsawmliana, R.Lalliansanga leh George Lalthazova te \anghoin Lunglei lamin C Vanlalruata, C.Lalmuanpuia, Lalchamliana leh Lalrosanga te an \angho ve bawk.
Henry leh C Vanlalruata te inhmachhawnin game 2 C Vanlalruata'n a lak hnuah Henry-an game 2 a la zui ve leh a, deciding khelin a tawpah C Vanlalruata a chak ta hram. Players dangin an khel chho zel a, an inchak chhawk chho zak zak a, a tawpah Lunglei Bazar Veng chuan 3-2 in hnehna an chang ta hram.

Read more...

WRESTLER-TE AN 'REST' LO

17th Senior Men's Free Style & Greco Roman style & 14th Mizoram wrestling Championship 2011 zawhfel a ni ta.

MWA buatsaih September ni 6-a \an 17th Senior Men's Free Style & Greco Roman style & 14th Mizoram wrestling Championship 2011 chu SAI, hmun Mission vengthlangah zawhfel a ni ta a, He championship-ah hian Club 11 atangin Free Style mens-ah Players 18, Greco Roman Style ah Players 17 leh Hmeichhia 12 an chhuak a, tel zawng zawng hi 47 zet an tling a ni.
MWA hian Mizo Inchai, Title Fight chu November ni 22 - 25 2011 chhung hian neih turin ruahmanna an siam a, Title Fight a Champion leh Challenger te chu:
Palian: Champion : F. Lalhmingmawia (Kolasib)
Challenger : Lalnunfela, (Salem Veng)

Palaihawl Champion : Zosangzuala (Kolasib)
Challenger : Zodinsanga, (Venghlui)

Pate Champion : Lalrohlua (Chanmari)
Challenger : Lalawmpuia (Thenzawl)

Nulian Champion : Lalbiakdiki Lechhun. (Falkawn)
Challenger : Lallawmzuali, (Chaltlang)

Nute Champion : C.Vanlalzuali, Dinthar
Challenger : Anita Lalsiamkimi, Serchhip.

Read more...

'RUAT LAWK' ROONEY?

EPL-a hmahruaitu Manchester United star Wayne Rooney hi tunlai footballer zingah, ani tluka goal thun thei hi an awm dawn em tih chu football expert ho inhnialna a ni mek.

Manchester United striker Javier Hernandez pawhin a strike partner Wayne Rooney chu United player pawimawh ber niin a sawi.
Khawvela striker ‘form’ ber Rooney hian Arsenal leh Bolton lakah hattrick a siam tawh a, 1960 hnulama Manchester United player, Premier League-a a zâwna hattrick siam thei hmasa ber a ni.

Goal thun \han hnan
A naupan lai pawhin Rooney hian goal a thun thei hrim hrim a. Academy a zawm hma pawhin season khatah goal 72 lawih a thun thei tlat tawh. Tualchhung Walton & Kirkdale junior league-ah pawh season khat chhungin goal 99 a thun tawh bawk.
1995–96 season-ah khan game 29 khelah goal 114 a thun thei. Heng a goal thunte hi Everton U-10 & U-11 team-a a khelh lai a ni.
Kum 15 a nihin Everton Youth team-ah khelin game 8 khelhah goal 8 a thun thei bawk. Pui tak a ni.
Kum 9 a nih laiin Everton youth team a zawm a. 2002-ah Everton senior team tan a khel \an a. Kum hnih a khelh hnu-ah, 2004 khan £25.6 million-in Manchetsr United chuan an lei a, Rooney hian United a zawm hnuah Premiership title, UEFA Champions League leh League Cup-ah champion a nih pui a.
Kuminah hian Rooney hian West Bromwich Albion lama goal thunin season bul a \an a. Tottenham Hotspur an mikhual \umin a thun bawk a, Arsenal 8–2 lawiha an sawp \um khan hattrick a siam a, Bolton Wanderers nen an inkhelh \umin hattrick a siam leh a. Sir Bobby Charlton-a record siam, United tana hat-tricks vawi sarih lo siam tawh chu khum turin Rooney chu a \an a la ngai hle. Chutih rual erawh chuan United tana hattrick siam tam mi pali zingah erawh a hming a chuang thar ve thung a, chung te chu Denis Law, Jack Rowley leh Dennis Viollet te an ni.
Hernandez chuan, “Rooney \hat dan em em hi a awihawm loh rum rum zawk. Field chhungah chuan engkim a ti thei a ni ber a, tun season-a kan game khelh tawh han en ila, Rooney hi team tâna player pawimawh ber leh che\ha ber a la ni char char a ni,” a ti.
A ni lah tak a, attacking line up-ah a hmasa berah a khel thei a, striker dang hnungah a khel thei a, dinglam leh veilamah a la khel thei cheu. Tun season-ah goal 8 a thun tawh a, a inhliam a nih loh chuan season hmasaa a thun zat, goal 11 chu a khûm ngei dawn niin a lang.
Rooney leh a \hiante hian game 4-ah goal 18 an thun tawh a, Premier League history-ah anni aia game 4 chhunga goal thun hnem an la awm lo. Season tâwp hmain goal eng zat tak thun belh ang maw.
Manchester United midfielder Michael Carrick chuan, "Kumin hi Rooney tan kum \ha a nih ngei ka ring a, Manchester United tan pawh kum \ha tak a ni ngei ang," a ti.
Kum 26 mi Rooney hian tun thleng hian United tan goal 155 a thun tawh a, United tan goal thun tam zingah lang phak tawhin pasarihna dinhmunah a ding mek a ni.
Naupang duhawm \hin kha tunah chuan puitling, match lian leh tournament lian vawi tam tak hmachhawn tawh a lo ni ta. Sawiselna, fakna karah nun dan a thiam sawt khawp lehnghal. Kum hnih kum thum kal ta vela a chet ang phut phut ni tawh lovin, ngaihtuahna fim leh thiang zawk hmang thei turin a inbuatsaih ta a. A inbuatsaih ang chiah chiah chuan kal theih lo mahse Rooney hian nasa takin hma a sawn tih chu tunhnai ah hian nasa takin a lang chhuak a ni.

Read more...

Mite hahdamtirtu Comedian Search

Nilenga hna kan thawh hnu-ah, zanah Comedian Search kan han en hi chu hah a dam huai a, hahchawlhna tak tak a tling," tiin nu pakhat chuan a sawi.

r a ni a, bazar-ah nilengin a \hu \hin. An inhralh \hat \um pawhin khawsak nawmna tham an lei pha chuang lo a, an ei \awk \awk a ni ber. A pasal chu inhlawhfa a ni a, Mizoramah anni ang tan beisei tur tak tak a awm lo ang. Chhungkaw mamawh bakah rualpawl nan sum tlem a zawng tal a ngai zel si a, chuvangin, hna an thawh vanga taksa a hah bakah an rilru a hah tel a, chawlh hahdam an mamawh \hin. Comedian Search an en hian an hahdam huai \hin tih a sawi.
"Nilengin hna kan thawk a, taksa bakah rilru a lo hah a.Chutah zanah Comedian Search kan han en a, fiamthu thiamte fiamthu an thawh a, awmhmunah kan lo nui tlawrh tlawrh a, chu aia hahchawlhna a awm chuang lo. Keini ang tan chuan kan hahdam ve theihna tak tak a tling," a ti.
Nu pakhat pawhin Comedian Search a nghahhlelh \hin thu sawiin, "Min tihlim, rilru hah a chhawk," a ti.
Chu nu chu mi hnuaia thawka inhlawh a ni a, a hrisel lo hi an harsatna ber pakhat a ni. A inentir ve fo a, mahse a dam thei tak tak lo.
A dam theih loh chhan hi an pawisa neih loh vang a ni ber. Doctor-in ti tura an tih hi a ti thei tak tak lo a, damdawi pawh doctor chawh angin a ei ve thei tak tak lo.
"Inentir pawh hi ka peih tawh lo. A nat tak takah loh theih lohvin kan inentir a ni ber. Doctor rawn man chu a tih ve theih mai a, mahse damdawi min lo chawh a, a leina kan nei leh tak tak si lo," a ti.
Chutiang chu a awm rei tawh a, mahse hnathawkin a chhuak ni tin tho.
"Taksa a dam thei lo a, rilru a na bawk a. Taksa leh rilru a na a, hlim a har. Comedian Search vangin kan nui ve a, chu chu hlim taka kan nuih ve theih hun a ni," chu nu chuan a ti.
Miretheite a hahdamtir rualin Comedian Search hian mihausate pawh a hahdamtir. Eizawnna lama an buai vang emaw, chhungkua an hlim loh vang emaw, chhan hrang hrang vanga chhungkaw hlim lote pawhin an enho a, an nuiho bawk bawk a, chu chu chhungkuaa an awmho ve theih hun a ni.
Nu pakhat pawhin tiang hian an \henawmte chanchin a sawi: "An fate an rui \hin a, pa ber pawh a chuti tho a. An hausa viau na a, an hlim lo a, an khawngaihthlak khawp mai a. Comedian Search hi an lawm em em hlauh mai a, a chhuah dawn zan hi chuan \henawm nu hi a phur thei em em a, Comedian Search a chhuak dawn tih hi kan hre vek zel. Tichuan, chhungkuain an en a, an nui tlawrh tlawrh a, an chhungkaw tan chuan hlu tak a ni. Amah, kan \henawm nu ngei hian an chhungkaw tana a hlutzia hi a sawi nasa," tiin.
LPS Comedian Search hi September ni 17 leh 18 zanah First Round an zo fel a, mipuiin an hlut hle. A tuk lamah pawh hmun hrang hrangah titi a tling.
"Keini show tehlul mipuiin an lo ngaihlu \hin hi kan lawm khawp mai. Mi tam takin an hlim phah a, mi tam tak a tihahdam tih te kan hria a, hetiang thu min rawn hrilh hian kan lawm a, chutiang thu an rawn sawi chang chuan kan hahna leh senso lam ngaihtuah miah lovin hlawhtling kan inti nghal tawp zel," tiin chief organiser H Rotluanga, Mapuia tia hriat lar chuan a sawi.
"Mipui lam hian Mizo fiamthuin hma a sawn tih an sawi \hin a, chutih rual chuan mipui lam pawhin hma an sawn. Mipuiin fiamthu thiamte an ngaihlu thiam a, \hing deuh deuhva rawn chhaih tum pawh an tlem sawt khawp mai," a ti bawk.
LPS Comedian Search hian ngaihhlut a hlawh a, chhungkuain miin an en a, chutiang a nih laia zahmawh rawngkai ang chi fiamthu hriat tur a la awm zeuh zeuh erawh sawiseltu an awm nual.

Read more...

Mizo band thar Cold Embrace

Music lama hmelhriat hlawhsa mi \henkhatin band thar 'Cold Embrace' an din a, an video hmasa ber pawh an siam zo ta.
Band thar kan ti tak nain, an in-form-na chu 2010 kha a ni daih tawh a, member te pawh kan hriat lar sa deuh vek an ni, vocals-ah Incarnation a\anga kan hmelhriat tawh Lungmuana a ni a, Plastic Coated-a an guitarist \hin Lawma a tel bawk a, 3rd Soverign-a bass perh \hin Jona, Magdalene drummer \hin Pate-a leh Plastic Coated keyboardist \hin Lanmawia te an ni.
Cold Embrace hi 2010 khan Guwahati-a Yamaha Beat Contest-ah pakhatna an lo ni tawh a, power metal/ symphonic metal an play ber. Band anga an dinna a la rei lo nain Mumbai-a Hard Rock Cafe-ah te pawh an lo perform tawh bawk a ni.
Band member Lawma leh Pate-a te chuan Zarkawt-ah Granton School of Music te pawh an siam nghe nghe a ni.
Cold Embrace video hmasa ber hi 'Darkness Gone' tih a ni a, SVP kutchhuak a ni. Tunah hian shooting an zo tawh a, video pawh a chhuak thuaiin a rinawm.
'Darkness Gone' tih hi miin beidawnna tam tak a tawh hnua beiseina thar a neih leh dan tarlanna hla a ni awm e. Video pawh hi a danglam viau dawn niin thu kan dawng.

Read more...
Mizo Idol Vawi 3-na chu tluang takin a kal zel a, mipuiin an hlut hle. Top 10 a\anga Chamring tlangval Thiamchantira a tlak hnu-ah mi 9 an la awm. Inelna a sang ta bawk a, sms campaign pawh lamah contestant-te \antute an \ang ta hle.

Top intihsiak result hi ni 20 zan-ah puan a ni a, result puan zawhah Top 9 te' an intihsiak nghal a, chumi dawtah Top 8 an intihsiak leh ang.
Top 10 result-ah hian a mawngphah pathum-ah Daniel-a, Richard-a leh Thiamchantira te awmin, Thiamchantira hi Top 10 a\anga tla hmasa berah a \ang ta a ni.

Top 9 intihsiak te an che \ha tlangpui a, chutih rualin beisei pha lo pawh an awm.
Idol judge Rebecca Saimawii chuan, “A \ha \hin \henkhatin nidang an tluk lo. |ha reng hmasawn lo an awm a, \ha \hin \ha ta lo an awm a, \hin \hin hmasawn zel an awm bawk,” a ti.
Makuri chuan Top 9 intihsiak a\anga a hmuh dan sawiin, “|ha reng \hin a hma aia \ha lehzual pahnih an awm a, pali chuan ngai an awh a, midang chu an hnungtawlhin ka hria,” a ti.
Mizo Idol intihsiak hi internet a\angin Live a entheih a ni dawn a www.ustream.tv/channel/mizo-idol ah show neih zan apiangin khawi hmun a\ang pawhin a en theih dawn a ni.
Mizo Idol intihsiakah hian SMS vote leh judge point te 50:50 a nih vangin SMS lamah \an an la nasa hlawm hle a, contestant te hming leh serial number bakah a vote theihna leh vote dan tur chena mobile number hrang hrang thawn darh a tam hle. |henkhat chu an chhungte leh lainate'n an campaign sak tih a chiang; "Chumi khami chu kan nau a ni a, hetah hian lo vote ve hram teh," tia sms thawn an awm.
Hetia campaign hi inthlahrun tur a ni lo a, tih dan phung lo pawh a ni lo. American Idol-ah te meuh pawh a khaw nawtin an \ang a, an campaign nasa ve \hin khawp a nia!
Mahse, hei erawh hriat tel a \ul a, SMS vote-na hi a rate a to deuh a, vawi khat thawnah Rs 3 vel daih i chawi dawn a nia!
Mizo Idol hian ngaihhlut a hlawh hle a, patling pui pui pawhin \an bik an nei fur tawh.

Read more...

India zalenna sual kawnga hmeichhiate

Mizo thu fingin”Hmeichhe thu, thu ni suh. Chakai sa, sa ni suh” te an lo ti thin a. Hmeichhe thu chu engah mah an ngai lo mai ni lovin thu takah an ngai lova, mihringah pawh an chhiar lo emaw ni tih theih tur khawpin hmeichhia hi an ngai nep a. Hetia hmeichhia te an ngaihsan loh leh an dah pawimawh loh em avang hian khawtlangah hmeichhia ten pawimawhna leh dinhmun tha an chang ngai lova, ngaihnep an hlawh viau thin a ni.
India ramah pawh hian hman lai atang tawhin hmeichhiate hi endawng leh dahhniam an ni thin a. Thiltihna reng rengah dinhmun tha an chang ve ngai lo. Amaherawh chu, kum zabi 19-na chho velah khan hmeichhia te dinhmun chawikang tur hian nasa takin beih a ni chho tan a. Tunah hi chuan mipa ten hmeichhiate hi kawng thenkhatah chuan kan tluk lo tan a ni chho ta zawk hial mai. Kum 1857 a India sipaiho British laka an helna(sepoy Mutiny) ah pawh khan Rani of Jhansi kha India mite hruaitu zingah a langsar hle a nih kha. India in British ho awpna laka tanga tal chhuah tum a a beih(freedom movement) lai pawh khan India hmeichhia te hi a thawh hlawk ber pawl an ni chho tawh a. Amaherawh chu, anmahni ah indahhniamna an neih thin avangin harsatna an tawk fo thin. “India hmeichhiaten an hriatthiam hunah leh an duh hun hunah India hi British-ho awpna ata a chhuak thei” tiin Mahatma Gandhi chuan hmeichhiate chona thu a lo sawi tawh a. Heta tang hian India in zalenna a sualna kawnga hmeichhia te tangkai dan tur leh an thawhhlawk theih tur zia a lang a, an han beih ve tak tak chuan Pu Gandhi-a hian a lo sawi dik zet mai a tih theih.
` Mahatma Gandhi khan India hmeichhia te chu, India in zalenna a sualna kawng a lo inkuangkuah bik mai lova, a tak tak a tel ve turin a sawm thin a. Kum 1920 hnu lamah chuan zalenna sualtute zingah hmeichhe hming a lang ta nual reng a. Chung zingah chuan Madame Cama, Kasturba (Gandhi a nupui), Sister Nivedita, Annie Beasant, Pandita Ramabai, Sarojini Naidu, Kamla Nehru, Maniben Patel, Vijayalaksmi Pandit, Sucheta Kripalani, Aruna Asaf Ali, Prabhavati Devi leh mi dang tam tak an tel a. An ni ho bakah hian Durga Bhabhi, Satyavati Devi, Khurshed Ben, Lado Rani Zutshi, Usha Mehta, Pritilata Waddedar, Ramabai Tambe, Basanti Debi(CR Das-a nupui) te pawh an bang bik lo.
Indian National Congress(INC) din chhoh tirah te khan India hmeichhiate hi politics ah an la inrawlh nasa lem lova. An tel pawhin a hming deuh chauh a ni awm e. Amaherawh chu, kum 1890 a INC Session ah chuan Kadambini Ganguli, Calcutta University atanga hmeichhe graduate hmasa ber, chuan thusawina hun a chang ve tlat a. Ani hi Hmeichhiate tan a kawng sattu hmasa kan ti thei awm e. Heta tang hian India hmeichhiate hi politics ah a kul a tai ah an inrawlh chho ve tan ta a ni.
Madame Bhikaji Cama hi hmeichhe zingah chuan tha thawh hmasa tu pawl a ni bawk awm e. Pu Gandhi-a rawn lan tak tak hma, kum 1907- a International Socialist Conference, Stutgart(Germany)ah khan Sardar Singh Rana te kaihhruaina in India hnam puan zar a lo pawt pharh tawh a. Hetih lai hian kum 46 mi a ni. Hemi tum hian India khua leh tui te chona thu tha tak a sawi a, “he flag hian India ram zalenna a entir a, Indian martar- te thisen a tih thianghlim/ hlan a lo ni tawh a. Vawiin ah hian India khua leh tui, nula leh tlangvalte u, lo tho chhuak ula, India zalenna puanzar hi chibai rawn buk rawh u’ tiin. Hemi tum hian conference a tel zawng zawngin India hnam puanzar hi chibai an buk a ni. Madanlal Dhigra, kum 22 mi, India ram zalenna tur atan a nasa tak a lo thawk ve tu leh London- a Engineer zirlai chu, kum 1909- a khaihlum a nih pawh khan, a ui thu a sawi chhuak hial a, ‘hetiang ram tan a mi thahnemngai leh huaisen hi tun dinhmun a India ram mamawh ber te an ni’ a ti. A hnu deuh ah, thian pakhat, Virendranath Chattopadhyay nen, Berlin, Germany atangin chanchinbu pakhat, Madan Talwar an tichhuak a, hei hi India mite tan chuan than harhna meichher chhi tu a lo ni ta. India thalaite an lo thanharh a, mahni ram vei na chang an hriat theihnan nasa takin hna a thawk a. “Ram dang mi te awpbehna ata talchhuak tur a beihna hi huaisenna dik leh ram leh hnam hmangaihna a ni” (successful rebellion against foreign rule is patriotism) a ti thin. A hunlai hian mi tam tak chuan ‘Mother of Revolution’ tiin an ko hial thin.
Annie Beasant hi India mi chu ni chiah lo mahse, India ram zalenna sualna kawngah hian hmeichhiate zingah chuan a langsar pawl tak a ni awm e. Kum 1893 ah India ramah lo lutin Theosophical society pawlah a tel nghal a. Kum 1914- ah Indian National Congress zawm lehin a kul a taiah tangin politics a khel chho tan a. Nitin chanchinbu pakhat ‘ New India’ a ti chhuak a. Mrs. Annie Beasant hian Congress party tan nasa takin hna a thawk a, British leh India chu inrem tak a an awm theihnan tan ala bawk a. India chu British-ho awpna lak ata chhuak a, mahni a ro inrel a awm theihnan tan a la bawk a, ‘All India Home Rule Leaque’( a hnuah National Home Rule Leaque tih a ni. Msl.) a din a, hruaitu dang - Bal Gangadhar Tilak, H.B. Mandavale, Kanji Dwarkadas, Umar Shobani etc. te nen chu Home Rule Movement chu an bei chho ta a ni. Kum 1917 bawr chho vel kha a vanglai a ni awm e.
Satyavati Devi pawh hi kum 37 mi a nihin kum 1945 khan a thi a, a dam chhung hun tawite ah hian kum 12 chhung tawp mai Jail -ah a hun a hmang. Mahatma Gandhi hova Civil Disobedience Movement-ah khan a kul a taiah a tang a, British-ho bungrua leh ram dang thil hrim hrim han tihchhiat a, han boycott vel te kha nuam a tiin , a thawh hlawk hle reng a. Amah hi mahni ram thil te ngaisang mi a ni. Lado Rani Zutshi leh a fanu te pahnih - Janak Kumari Zutshi leh Swadesh Kumari Zutshi te pawh hi Civil Disobedience Movement-ah a hnar kaitu pawimawh tak an ni pha bawk. Anni kaihruaina hian ‘women satyagrahis movement’ kha an ti lar a, kawr hring ha in lukhum var an khum far mai a. India zalenna atan a an hnathawh a lang sar hle.
Bombay lam atang a rawn chuak, Usha Mehta hi Quit India Movement lai a mi tangkai tak a ni pha a. Radio hmangin, a rukin thu a puang darh thin a. ‘Voice of freedom’ tih thin a ni. Dr. Ram Manohar Lohia meuh pawhin ‘hmeichhe huaisen dangdai leh chungnung a ni’(women of rare courage and rare attainments) a ti hial.
Amah ang bawk a Quit India Movement lai a hmeichhe tangkai zet mai, Aruna Asaf Ali hi sawi hmaih chi a ni lovang. Pu Gandhi-a zirtirna(i.e. non-violence) a chawm len a ni a, Delhi-a Mayor hna lo chelh tawh a ni a, mi tam tak ngaihsan leh zah kai a ni. Dr Ram Manhar Lohia leh Jayaprakash Narayan te nen inkawpin, Indian National Congress(INC) atanga chhuakin Socialist Party an din a. India ram zalenna tura beihna ah hian a hnathawh hi a langsar pawl a ni awm e.
‘Nightingale of India’ an tih thin, Sarojini Naidu hi Pu Nehru-a kaihruaina hnuaia India zalenna sualtute zing ami a ni a. Amah hi nu huaisen leh fing, remhre tak a ni bawk. British officials leh sipai officer te pawhin an hlau em em mai a. Tum khat Sal Satyagraha an neih tumin British sipai hovin man an tum a. Ani chuan huaise takin, ‘in rawn kal hnaih chuan ka tingmit ang che u’ (don’t come near me, i will annihilate you) a ti mai a. An man ngam ta lova. Chanchin sawi tur a ngah hle a, sawi sen pawh a ni awm lo ve. Amah hi India hmeichhiate zinga state Governor hna chelh hmasa ber a ni nghe nghe.
Kum 16 ngawt mai Mahatma Gandhi- a secretary hna lo chelh tawh, Rajkumar Amrit Kaur pawh hi nu namai a ni lo. Vawi tam tak Jail bang lo zut tawh a ni a. India in zalenna a hmuh hnu, Pu Nehru-a hova Interim sawrkar ah pawh khan Health Minister a ni a. India hmeichhiate zinga Central Minister hmasa ber a ni.
‘Iron Lady’ an tih ve mai, Durgabai Deshmukh hi salt satyagraha vel lai a a hnarkaitu te zinga pakhat a ni bawk. Chanchinbu ‘Andhra Mahila’ a enkawl a, hei hian hmeichhia te freddom movement-a an thawhlawk theihzia leh an tangkai zia te a tarlang thin a. Hmeichhiate tan chona thu a tlangau pui nasa hle. Ani bakah hian, Ammu Swaminathan(Cheri Amma) pawh hi All India Women Conference dintute zing a mi a ni a, kum 1934- ah INC a zawm a, Quit India Movement lai kha a vang lai a ni awm e. Gandhi-a zirtirna zuitu(Gandhian) rinawm a ni. A hnu lamah chuan Constituent Assembly-ah te pawh member a ni chho ta hial bawk.
Heng kan han tarlan tak bakah hian India hmeichhe huaisen, India zalenna sualtu leh ropui tak tak te an la awm nual a. India hmeichhia te zinga Chief Minister hmasa ber - Sucheta Kripalani te, hmeichhe minister hmasa ber -Vijayalaksmi Pandit te bakah lang sar lem lo te pawh an awm bawk a, sawi kim vek sen an ni lo. India hmarchhak(northeast) ah pawh hian hmeichhe ropui tak tak, freedom movement laia tangkai tak tak te pawh an awm ve nual a.
Sawi hmaih hauh loh tur chu Manipur ami Rani Gaidinliu hi a ni. Rani Gaidinliu hi January 26, 1915 ah Manipur-ah a piang a, amah hi Naga hnam a ni. Kum 12 mi lek a nih in kum 1927 khan British ho laka helna (revolutionary movement against the British) a bei tan a, Haipou Jadonang-a hnung a zui a, ani kaihhruaina hnuaiah hian hnam rilru pu tanin ramdangmi te huatna leh duhlohna rilru a nei tan a. Kum 1931 khan a zui ber Jadonang chu British in an man a, August 29, 1931-ah an khaihlum ta mai a.Jadonang thih hnuah hian Gaidinliu chu British lak helna chu a kal chhoh pui zel a. British lam pawhin an ngaimawh chho ta hle a, Gaidinliu man thei apiang hnenah Rs. 500/- pek an tiam ta ngawt a. A tawpah October 17, 1932 khan Poilwa (Pulomi) khua (tuna Nagaland) ah an man a, damchhung lung In tang turin an ti ta a. Hetih lai hian kum 16 mi chauh a ni. Pandit Jawaharlal Nehru khan Shillong Jail-ah kum 1937 khan a tlawh a, Gaidinliu chu a ngaisang hle a, ‘daughter of the Hills’ ti a kovin “Rani Gaidinliu” or Queen of her people’ nihna a pe ta hial a ni. Kum 14 zet Guwahati, Aizawl, Tura, Shillong leh hmun dang Jail-ah te a tang kual a, kum 1947-a India in Independence a hmuh khan chhuah zalen a ni ta a ni. Jawaharlal Nehru chuan a chungchang thu hi kum 1932 khan tihian a sawi a,” Rani hnathawh hi India ram mipui ten an hriatrengna ni tur leh an chawimawi hun a la her chhuak ngei ang”( a day will come when India also will remember her and cherish her).
Ani bakah hian Amal Probha Das, Pushap Lata Das leh Anna Barua te hi Quit India Movement laia Assam leh a chhehvel a hmeichhiate huikhawm tu leh kaihruai tute an ni. Keini mizo te zingah pawh sawi hmaih hauh loh tur chu Lalnu Ropuiliani kha a ni. A huaisen zia leh mahni ramchhan tur a thih thlenga a tan ngam dan te kan hria a. Sapho/ram dangmi a huatna a lantir mai bakah khan Mizo hnam a dah chungnun zia leh a zah pui loh zia te pawh kan hre thei awm e. India zalenna sualna kawngah hian hmeichhiate thawh(contribution) hi a sang in a ropui hle a. Hun thenkhatah chuan mipa ten an hnung zui chang te pawh a awm thin. Hmeichhe pawl hrang hrang - All India Women’s Conference, Mahila Stra Raksha Samiti( Women’s Self Protection Society) etc. te pawh din a ni bawk. A huaisen zawk leh a hnarkaitu a an tan chang a tam awm e.



Read more...

RORELNA DIK LEH FORENSIC

Thuhmahruai: Tun hnai maia chanchinbu hrang hranga kan thil hmuh rilru khawih tak chu Zarzokima thattua puhte finfiahna awm loh vanga chhuah an nih thu a ni a. Hetiang deuh hian tun hma pawhin finfiahna awm loh avanga thil tisualtute chhuah zalen an nih fo thu hi a hretute kan ni \heuh mai.
Pawikhawihtute hrem lohva chhuah zalen an nih hian a tuartu lam tan rilru a na a, chhun leh zan pawh sawi lova rim taka thawktu leh misual mantu police-te tan a thanatthlak bawk. Amaherawhchu, roreltu thlirna a\ang chuan finfiahna awm loh avanga mifel pakhat dik lo taka hrem palh ai chuan misual sawmkua leh pakua hrem lohva chhuah zalen pawh a \ha zawk tih a ni a. Thil tisualtute an phu tawka hrema mifel, pawisawi lote humhima rorelna dik lekkawh tur chuan finfiahna \ha a awm tur a ni. Chu finfiahna chu a sap \awng chuan 'forensic evidence' tiin a sawi theih mai awm e. Rorelna dik nei tur chuan 'forensic evidence' hi thil pawimawh tak a ni.
Rorelna khawl: Rorelna khawl kan tih mai, Justice Delivery System hian ke pathum, pawimawh tak tak a nei a, chungte chu- Police, Judiciary leh Forensic-te a ni. Heng rorelna khawl ke pathumte hi an pawimawh dan a inchen vek lo a nih pawhin a pawimawh lo ber erawh a awm bik lo ang. An pawimawh dan chu Mizo khawsak phunga lungthu pathum ang mai kha a ni. Police te'n thil tisualtute theih tawp chhuahin an zawng a, an chhui a, an man veleh court-ah an thlen a. Chutih laiin forensic lamin science thiamna hmangin thil tisualtu nia puhte thiltih a nih leh nih loh finfiahna an lo zawng ve char char a. Chu an finfiahna hmuhchhuah hmang chuan court-in rorelna a siam ta \hin a ni. Fiah ret rawtin sawi ta ila- rorelna dik siam turin eng pawl pawl emaw te'n kawng an zawh bung bung lam a ni ber lo tihna a nih chu.
Thil thleng chanchin pakhat chauh han sawi ta ila. Kum tam pawh a la liam lo, Mizoram khaw pakhata hmeichhe pakhat chu a inchhungah thah a ni a. A hmunah hian police lam leh forensic expert-te an tih tur ve ve ti turin an kal hlawm a. Chu lai hmuna awm mi pakhat chuan a tih ngei a nih thu a sawi a sawi mai a. Mahse chu pa inpuanna chu police-te lu tihaitu mai chauh a ni. Vanneihthlak takin forensic expert te'n thil pakhat hmuh an nei hlauh mai a. Chu thil pakhat a\ang chuan a titu tak zawk chu midang daih a nihzia finfiah a ni a, rorelna dik hlenchhuahin a awm ta a ni. Hetiang thil hi sawi tur tam tak a awm a, sawi sen a nih loh bakah sawi vek chi a ni lo.
America ramah chuan forensic evidence hi an ngai pawimawh khawp a, forensic finfiahna a awm phawt chuan 'investigation' ti lem lo pawha hremna order an tihchhuah chang te pawh a awm \hin. Hei hi India ram tih dan phung nen chuan a inhlat hle a ni. Chutih laiin forensic finfiahna awm lem lo pawha \ha tak leh dik taka 'judgment' siam theih thil pawh a awm tho mai tih chu hriatsa a ni a.
India ram Dan: India ram dan kan en chuan CrPC Section 163-na chuan police officer te'na tharum hmanga mi an dawp a phal hauh lo tih kan hmu a. Tharum thawha mi dawp police officer-te chu kum 10 thleng tantir theih an nih thu IPC section 331-ah kan hmu a. Chu mai a ni lo, police hmaa inpuanna hi court-ah thu tlinga ngaih tur a ni lo tih pawh Evidence Act Section 25-ah kan hmu bawk. Hetiang taka mihring dikna chanvo dan rorelnain a humhalh avang hian forensic evidence hi court hmaah a hlu em em a, a \ul nia a lan phawt chuan court hmaah ngei forensic expert-te pawh an thil hmuh leh hriatte sawi tura koh theih an ni. Forensic scientist-te nihphung leh hnathawh dan tur hi CrPC section 293-ah hmuh theihin a awm.
Heng avang hian sorkar laipui leh National Human Rights Commission chuan forensic unit hi state tina a awm ngawt hi a tawk mai lo a, district zawng zawngah a awm vek tur a ni a ti a. District tina a awm loh chuan crime scene thleng phakin hna a thawk thei dawn lo a, rorelna dik a awm thei dawn lo a ni.
Tunlai hian sorkar laipuia chief forensic scientist, Dr VK Kashyap chuan forensic tihchangtlunna tura North East ho hmalaknate a duhkhawp lo hle a, sorkar laipui hnuaiah awm vek se a \ha ber ang tiin hma a la mek a. Hei hi North Eastern Council phei chuan a thuphungin a remti tawh a ni awm e, Home ministry-ah pawmpui turin thlen leh a ni ang a, a tawp berah chief minister \heuhte remtihna lak leh tur a ni ang. Chief Minister remti lo pakhat chauh pawh an awm chuan he thil hi a hlamzuih mai ang tih chu hlauhawm tak a ni.
Technology thar: Forensic DNA hmuhchhuah a nih hmain David Shephard chu pawngsual thubuaiah 1984 khan dik lo takin jail tantir a ni a. Tichuan Forensic DNA te hmuhchhuah niin, kum 12 lai hrehawm taka tantir a nih hnuah New Jersey Court chuan DNA hman te a lo phal ve ta a. A case chu DNA hmanga chhui \ha leh turin a ngen a. Chuta an thil hmuhchhuah tak chu pawngsualtute chu mi pahnih niin an DNA-te chu David Shephard-a DNA nen chuan a inmil hauh lo mai a. Tichuan DNA avangin jail a\ang chuan zalenna a lo chang ta a, dik lo taka kum 12 tantir a nih avangin sorkarin dollar 240,000 lai compensation a pe nghe nghe.
Dik lo taka hrem, DNA vanga jail a\anga chhuahtir hi America ramah chuan an tam khawp mai a, association din tham, mi 200 dawn lai an tling a; an zinga 13 phei chu khaihlum tura tih te an ni nghe nghe.
Australia-ah pawh DNA Technology avang hian Case 7000 dawn lai chu chhui \hat leh tur an ti. DNA aia Technology tharlam leh tunlai zawk forensic khawvelah hian sawi tur a tam tawh mai, amaherawhchu, DNA Technology aia \ha zawk anga sawi tur chu a la awm mai lo rih zawng a ni e.
He Technology ropui tak hian India ram pawh a tuam hneh ta viau a, India hmarchhak state pahnih, Assam leh Tripura te pawhin an nei ve ta reng mai. Rorelna dik hlenchhuak tura a pawimawhzia kan hriat avang hian Mizoram pawhin he DNA Technology hi nei ve se tih hi kan duh dan \heuh a ni awm e.
Tuna kan dinhmun: Tun dinhmuna Mizoramin rorelna khawl ke pathum (Police, Judiciary, Forensic) a neih dan han thlir thuak ila. Police lam hi 12200 vel an ni a, chu chu Mizoram Population nena khaikhin chuan police pakhatin mi 82 zel a veng angin a chhut theih a. Battalion 8 leh police station 30 velah inzar pharhin Mizoram hi min tuam a. Duhthusam pha chiah lo mah se kan changtlung khat alawm he lamah chuan tih mai theih zawng a ni awm e.
Judiciary lamah hian nikum lawk atangin Separation of Judiciary hmang \anin tunah hian judicial officer 34 vel an awm bakah officer dang 32 lai lak thar mek a ni a. Hetiang zat judicial officer bakah Gauhati High Court Bench awm nen chuan kar lovah judiciary lamah chuan kan changtlung thuai awm e.
A ke pathumna forensic lamah tunah hian forensic expert 14, discipline 7-ah an awm a, chungte chu- Ballistics-te, Fingerprint-te, Serology-te, Chemistry-te, Document-te, Toxicology leh Photography-te a ni a. Discipline pawimawh leh \ul tak tak heng, DNA, Cyber Forensic leh Lie Detector-te hi an la nei lo a; tin, Aizawl tih loh district dangah Forensic Unit bun a la ni lo bawk.
Heti ang dinhmuna kan awma District danga forensic unit kan neih loh reng chuan finfiahna a awm lo tiin misual pawikhawih chingte chhuah zalenin an awm zel ang tih a hlauhawm hle a. Rorelna dik kan duh chuan heng rorelna khawl ke pathum te hi an vaia an changtlun vek hi thil pawimawh hmasa chu a ni.

Read more...

CHHUNGRIL CHAKNA

Tun laiin kan hnamin engnge kan mamawh ber tiin min zawt ta se, 'Chhungril chakna' tiin ka chhang ang. Hei hi hnam te lo dinchhuahna leh ropuina a ni a, chung hnam te chuan, 'Chhungril chakna' an tlak chham hnuah chuan, an lo tla chhe leh ta thin. Khawvelah hian Civilization tam tak a lo ding chhuak tawh a, engemaw zat chu a tlu chhe leh ta reng a. Arnold Toynbee-a thukhawchang hian sawi chhawn a hlawh hle thin.

Khawvelah Civilization tlu chhe leh ta te zingah, pathum chauh chu, indona leh hripui vang a ni a, a bak zawng chu anmahni thiam loh laiu liau a ni' tih hi. Rom ram ropui tak lo tlukchhiatna an sawi thin pawh kha, chhungril lam chakna ropui tak nei thin hnam khan, chuti ang chu an lo tlak chham tak vang a ni.
Kan hnam pawh hian dinhmun khirh tak tak kan hmachhawn chho dawn a. Mi mal tin leh, a hnam a hrim hrim pawh hian, chu 'Chhungril chakna' chu kan mamawh zual sauh dawn a ni. Khawvel a changkang chho zeal, kan la hriat ngai loh thil tam tak takin nitin min rawn run zel dawn. Tuipui luang chaktak kara hnahthel ang chauh kan ni a, chhungril chakna thuk tak tak kan nei loh chuan khawvel tuipui fawn hian kan hnam hi min len bo mai dawn a ni.
Pawn lam atanga beihna hi kan la tawk zel dawn a. Pawn lama atanga beihna mah tih tawh nak alaiin, chhung lamah mizo theuh theuh, Zoram thlifimin a chawi len theuh theuh hi keimahni leh keimahni hi kan la indo zui a. Nazaret Tlangval ngei khan min hrilh tawh, 'Chhungkua leh chhungkua, ram khat theuh theuh, hnam khat theuh theuh, kan indo chuan kan chhe thuai ang a. Tin, kan hmelma te pawhin min zuam thuai dawn a ni'.
Tunah tak hi chuan, mi tin mai hian kan duh zawng zawng hi tih a neih vek kan tum a. Sum leh paiah kan huam hauh a, sawrkar hotu lu atanga ziak leh chhiar thiam mang lo thlengin dik mang lo pawhin, sum leh paia inhai vur kan hreh lo theuh a. Tu te pawh hian, ram leh hnam hmangaihna chu kan sawi theuh mai. A nihna takah hi chuan, ram leh hnam hi? tumahin kan hmangaih tak tak lo. Kan hlawkna tur theuh kan um mai? vek a ni. Mahni hmasialna hian he hnam hi a ei chhe mek a. Dinchhuah chu sawi loh, a rawih in a rawih tan ta mai em maw ni le tih turin kan kal ta.
John MC Cain-a, 2008 US Republican Presidential Candidate chuan, Republican Convention-a thu a sawi tumin, september ni 5-ah, mahni inhmangaih a, mahni hmasial thin a ni a, Vietnam war atangin, keimahni bakah thil ropui buaipuii tur a awm tih ahriat chhuah thu a sawi a. Ram leh hnam hmangaihtu a lo ni tak dan te, amah mi mal ropuina aia a ram leh hnam a hmangaih tak thute, ram tan theihtawpa chhuah tak zel thute a sawi a. 'Mahni nilo, keimahni aia ropui zawk rawngbawl hi hlimna tak tak chu a ni' (Hapiness is toserve a cause, greater than yourselves) a ti nghe nghe. Keini zawng, mahni leh mahni kan inhmangaih lutuk a, kan inti ti chhe zo a, kan hlimna pawh kan ti chhe zo ta. Mahni hmasialna leh, mahni inhmangaihna hi chhung ril lama mi chaklo te ralthuam a ni.
Patling pui pui thlengin saruak thla lak tih vel mai mai kan buai a. Sakhuana lamah pawh, kan kohhran kan duh khawp lo a. Kan kristianna te pawh hi a nihna takah chuan, nuam tawlna atana hman kan tum ta ni ber hian ka hre thin. Chhung ril lam kan inen fiah lo fo a, kan sakhuana in min zirtir ang hian kan nung hlei thei lo thin niin a lang. Kan sakhuana hi chu sakhaw tha a ni a, a zuitute erawh hi chu kan inen fiah deuh chu angai a ni. Kristianna hi a nih dan tur dik takin kan ramah hian parchhuak se, hnam ropui takah kan ding chhuak anga, hman hmanah Switzerland of the east chu kan ni daih tawh ang.
Kan ram a dam lo a ni, ti tu te hian an ti dik chiah a. Sum leh pai leh nawmchenna thilah kan buai a, thu tak pen sanin, thu lawilo kan buai pui a, mit chakna leh beng riltamna hian min hruai bo mek a ni. Pumpui lamah chuan, kham tih ni nei loin mitin hi kan riltam a. Ritphurh inchhawk tawn turin kan Bible-in min ti a. Chu chu mizo nunhluia nunphung pawh kha niin an sawi thin. Tunah chuan, kan phur tih zan nan kan thenawmte phur kan tih rih belh chhah ta zawk a. Thu ropui tak tak chu kan sawi thin a, chhung ril lamah kan chak lo miau a, heti ang hi kan ni ta a nih hi.
He ramah hian lungawi na reng reng a awm ta lo a. Thil reng reng dik taka tih pawh a awm ta lo em ni tih tur a ni ta a. Kan tlang ram te chu a la mawi reng a, thlifim te pawh an la thaw reng a. Kan rama ni tla turte hian Assam rama ni tla tur ai chuan lung a la ti leng daih zawk a. Mihringte hi chu danglam thin kan ni miau a. He ram duhawm taka cheng te pawh hi, nun hlu leh tha? atang kan bo tan ta a tih theih hial mai. Hei hian kan sual ta vek e, kan tihna chu a ni lo a. Khawvel hnam boral tate nun phung kan ang sawt em e, tihna mai a ni. Hei hi mitin kan inbih letna tur chu a ni.
Kan chenna khawvel hi zawng a sual tawh em a. Mi dik leh rinawm nih a? har ta kan ti mai thei. Mi te an dik bik loh avang hian kan dik bik lo thin a. Chu chu, chhung ril lama mi chak lo te mizia a ni. Vanneihtluanga'n 'Nihawi par' tih a ziak a. chutah chuan tlang pakhat, pangpar tona tura hmun duhawm fa hran loah nihawi pangpar hi a lo to ve tlat mai tih a ziak a. Chu nihawi chuan, a tlakna leilung a ngaihtuah lo a, siamtuin a siam chhan angin, a phak ang tawka nalha lo par vul ve a, a nihpung lo chhuah tur? kha a lo bei ve tawk tawk mai a ni. Chu chu nun ropui chu a ni a, chuti ang mi nei tam hnam apiang chu khawvelah hian an ding chhuak mai a ni.
A tua te pawh hian mahni hming mawina chu kan zawng theuh mai. Chu chu thil sual a ni hauh lo a. Hausakna um hi thil tha lo pawh a ni chuang lo a. Pawisa ngah te hi sual a ni hek lo. Chuti ang thleng tur chuan mi tam zawk hi chuan theih tawp chhuaha kan beih hi angai thin a ni. chuti ang kan umna lamah chuan, mizote hi zawngin kan thiam ve leh ta thin lo a, kan hnam tana pawi tur zawng hian kan pal darh ta thin a. A sawh khawk chu a na hle zel a. Kan hnam hian a that pui hauh lo. Kan hnam a chhiat chuan, engmah kan ni zo dawn lo. He thudik hi kan hmuh hmaih thin a, mahni hmasial takin kan la che zel a. Tin, kan hnam hian a chhiat pui zel a. kan la tuar zel dawn khawp mai.
Mimal anga chak turte, dik turte, dingchhuak turte, chhungkua anga hlawhtling turte, khawtlang anga zahawm turte, hnam anga ropui turte hian kan mamawh ber chu, 'Chhungril chakna a ni'. Kum zabi sawmhnihn a lai hawl vel khan mi pakhat Rokunga an tih chuan hla? a phuah thin a. A hla pakhat chu, 'Ro min rel sak ang che' tih a ni. Mizo hnamin duh thlang tura hun khirh khan taka a din laia a phuah a ni.
'Kan awmdan tur ngaituah a,
Mipui kan inkhawmin
Finna ropui min pe la,
Ro min rel sak ang che' a ti a nih kha.
A nihna taka chuan, kan hnam hian tunah pawh hian duhthlan tur a nei a ni.
Israel fate Jordan lui ral an lo kai khan, Josua a lo tar ta hle a. Israel fate a ko khawm a. Israel fate chuan, meialh leh chhum dinga an mahni rawngbawltu nge, an chheh vela hnam dangte Pathian rawng chu an bawl dawn tih a zawt a. Duh a thlan tir a ni. Keini pawh hian tunah hian, he duhthlanna chiah hi kan koah a lo tla a, eng zawk nge kan thlan dawn? Mahni theuhah i inzawt ang u.
Kan hnam zaipute chuan, Pathian chatuana ata chatuana awm zel tur chu an thlang a. 'Ro min rel sak ang che' tiin an au thin. Keini paw'n? thiam taka duh kan thlan angai . Rokunga Pathian hi kan zui tak tak dawn a ni chuan, Ani chuan chhungril chakna nei thei turin min tan pui ang. Chhung lam leh pawn lam hmelma do tur kan nei tam chho zel ang; chutih hunah chuan, 'Chhungril chakna' kan mamawh zel dawn a. Chu chu, Engkim ti theia hnen atang chauhin a lo thleng dawn a ni.
'Chhung lam leh Pawn lam hmelma
Indona thleng mah se,
Hneh zel turin min pui la,
Ro min rel sak ang che'

Read more...

NGILNEIHNA LANTIRTU

indo laia an President Abraham Lincoln khan sipai hliam tuarte kanin damdawi in tlawh a ching viau a. Tum khat chu chutia dam lote a tlawh lai chuan doctor chuan sipai pakhat hliam na tak tuar thi lek lek tawh hi a kawhhmun a, Lincoln-a chu a khum bulah chuan a va kal nghal a.

“Tihsak theih che ka nei em?” a va ti a. Chu sipai dam lo chuan President Lincoln-a a ni tih pawh hre chuang loin zawi te a phun sep sepin, “Ka nu lehkhathawn tur min ziahsak thei ang em?” tiin a chhang a.
President chu pen leh lehkha an pe a, sipaiin a sawi ang chuan ti hian a ziak ta a.
“Ka nu duhtak, ka mawhphurhna ka hlenchhuahna lamah na takin ka inhliam a. Ka dam chhuak leh thei tawh lo ang tih ka hlau hle a ni. Khawngaih takin, lo tuar lutuk lo hram ang che aw. Mary leh John-a te kha min lo fawhsak la. Ka pa nen khan Pathianin awmpui zel che u rawh se.”
A chauh tawh em avangin sipai chuan a sawi zawm thei tawh lo a, Lincoln-a chuan lehkhaah chuan a hming a ziahsak a, ‘I fap tana ziahsaktu Abraham Lincoln,” tih a telh bawk a.
Tlangval chuan lehkhathawn chu en a dil a, a han en chuan makti em em maiin, “President i ni tak tak em?” tiin a zawt phawng mai a. Lincoln-a chuan dam dapin, “Aw, ni e,” tiin a chhang a. Tihsak theih dang a nei em tih a zawt zui nghal bawk a.
Sipai chuan, “Khawngaih takin, ka kut hi min lo chelhsak teh, tichuan ka hun tawp thlengin min tanpui dawn nia,” tiin a ngen a. President chuan chu sipai kut chu a vuan a, hnem mawlh mawlh chungin a dawmhlum ta a ni.

(Sap \awnga ziak lehlin
- Lalthlamuana Ralte

Read more...

JOYCE MEYER HI

American nu tling, hlei tling zuah mai Pathian thu hril thin Joyce Meyer hi tam tak chuan kan hriain a rinawm. Khawvel huapa rawngbawltu hmingthang a nih bakah Pathian thu lam lehkhabu tha tak tak 90 chuang zet a ziaktu a ni a.

Joyce Meyer hi kum 1943 khan St. Louis, Missouri (USA) ah a lo piang a, a laiah hming chu Pauline Joyse Hutchingson a ni a. A pa hi sipaiaha a tang a, Indopui pahnihna a zawh hnu khan a lo haw a, Joyce Meyer hian chutih hun lai chuan a pain a pawngsual thin thu a sawi. O'Fallon Technical High School ah a lut a, a zawh hnuah car zuar thin nen an innei a. Mahse, kum nga chhung an inneih hnuah an inthen leh a.
An inthen hnu lawk chuan Dave Meyer, engineering draftsman, nen kum 1967 khan an innei a. A pasal hi a fel hle mai a, sum leh pai lamah pawh a pui fo thin a, a nun phung inthlakthlengna atana mi pawimawh ber a ni ta nghe nghe. Ama insawi danin an inneih tirh lam hi chuan nu nasa ve tak mai leh mahni hmakhawsial zet mai a ni thin awm e.
Meyer hian kum 1976 khan Pathian hnen atangin thuchah a dawn thu a sawi a. Chuta tang chuan rawngbawlna a tan ta a, Bible zirna a hawng a, rei lo teah Fenton, Missouri a kohhran nung tak maiah associate pastor-ah a tang zui a.
Chuta tang chuan an tual chhung radio programme-ah nitin minute 15 chhung thuchah a sawi thin a. Kum 1985 khan associate pastor atang chuan a bang a, ama pualin radio hmanga rawngbawlna "Life in the Word" tih chu a tan zui a. A pasalin a rawn angin TV hmanga rawngbawlna pawh an tihbelh leh ta zel a.
Tunah hian Joyce Meyer ministries zinga TV programme "Enjoying Everyday Life" hi tawng hrang 42 a lehlin a ni thin a, TV leh radio station 900 ah chhuah a ni thin bawk. Missouri a an headquarters-ah hian hnathawk 597 an awm a, khawvel hmun hrang hranga an office-ah hnathawk 300 chuang an awm bawk.
Naupanh lai atanga mipat hmeichhiatna lama khawih bawrhban tawk tawh leh nupa nun kawng bumboh tak lo zawh tawh Joyce Meyer hi tunlai khawvela Pathian thu hriltu hmingthang leh rawngbawltu langsar ber pawl a ni mek a, Pathian thu lam lehkhabu hralh kal tak tak 90 chuang a ziak tawh nghe nghe a ni.
Meyer-i website in a tarlan dan chuan an pawl hian nikum chhung khan international feeding programme kal tlangin mi maktaduai 29 hnenah chaw ei tur an pe a, khawvel hmun hrang hrangah naupang enkawlna hmun 40 vel an nei a, mi dang sang tam takte damdawiin an enkawl mek a, US leh ram danga chhiat tawkte tanpuina an sem thin bawk. Heng bakah hian khawpuia chengte zingah rawng an bawl a, lung in tangte an buaipui a, tui mamawhte hnenah an pe a, mihringa hmanga sumdawnna dotute nen an tangho thin bawk.
Rawngbawltu hmingthang tak ni mahse Joyce Meyer hian beihna pawh a tawk nasa hle tho mai. Kum 2007 ah khan U.S. Senator Charles Grassley, Republican party a mi chuan Pathian Thu hriltu langsar tak tak mi parukte a chhui a. A chhui chhan hi an khawsak a san em vang leh an hausak em vang a ni. Chu'ng zingah chuan Joyce Meyer Ministry pawh hi a tel ve a ni. Chuta tang chuan Meyer pawh hian ama hlawh leh a pasal hlawh a tihhniam phah a, a lehkhabu ziak atanga a sum hmuh te hi an chhungkaw sum hmuhna hnar pawimawh tak a nih phah ta a ni.
Pathian thu hriltu hausa thenkhat angin Joyce Meyer hian an pawl (ministry) atangin sum lehpai bakah hamthatna a dawng hnem hle a, chungte chu : ama mimal thlawhna (private jet), ama mimal in changkang leh nuam zet bakah a fate pali puitling tawhte hian anmahni pual theuhin in ropui leh nuam tak an nei vek a, car manto chi engemaw zat a nei a. Heng bakah hian an headquarters building ropui zet mai chu bungraw tha ber bera thuam an nei bawk.
Meyer thung chuan ama in, feet 10,000 bial zet a zau, swimming pool leh mikhual thlenna bik in hrang awmna, ropui zet mai chu kohhran tam takin an pastor-te chenna tur an pek aiin a ropui bik chuang loin a sawi thung. An nun phung hautak ang reng tak chungchangah pawh inthiam lohna leh pawi tihna a neih loh thu a sawi a, Pathian thu a awih vang leh a rawng a bawlsak vangin hausaknain a vur niin a ngai hmiah.

Read more...

Mizoramin ram dang university 28 pawm

Japan, China leh South Korea a\anga zirchhuak tan chuan an zirna chu eng anga university \ha leh hmingthang pawh ni se Mizoram sorkarin a pawm lo a, an tan awmzia a awm lo. Germany university pawh pakhat mah a pawm lo.

India ram pawn university zingah Mizoram sorkar chuan 28 chauh a pawm a, university awm lo University of Andrews chu a pawm zingah a tel mauh thung! University of St Andrews leh Andrews University te chu a awm a, mahse, Mizoram sorkarin a pawm tak University of Andrews hi chu a awm lo. Chutih lai chuan university hmingthang UCLA (University of California, Los Angeles), Princeton University, London School of Economics, Standford University, Cornell University, St John's University etc te chu a pawm lo lawi!
Mizoram sorkarin India ram pawn university a pawmte chu - Burma-ah 2, England-ah 12, Scotland-ah 4, Ireland-ah 3, Pakistan-ah 2, Bangladesh-ah pakhat leh America-ah 4 a ni. India \henawm China leh Sri Lanka-ah Mizoram sorkar chuan university pawm a nei lo. Thil mak deuh chu Mizoram sorkarin Burma-a university a pawm zingah hian English and Welsh Universities tih a tel mauh mai bawk a, chutiang hming pu university chu khawvelah a awm miah lo hi a ni! American university a pawm pali zingah University of Michigan chiah a taka awm a ni a, The University of Harvard tia tarlan hming dik tak chu Harvard University niin, The University of Yale tia tarlan chu Yale University a ni a, The University of Columbia tia tarlan chu Columbia University a ni bawk. Pakistan university zingah pawh The University of Punjab pawm a nih laiin University of the Punjab a awm. Pakistan University zingah University of Sindh a awm laiin The University of Sind chu hmuh tur a awm lo!
Heng university-te hi Mizoram Police Service Rules, 1997-a a lan dan a ni a; Schedule II-ah List of Universities Approved by the Government of Mizoram tia dah a ni. He rules hi The Mizoram Gazette Vol XXVI, Issue No 415-ah December 9, 1997 khan chhuah a ni nghe nghe.
Hetiang a nih avang hian Singapore a\anga zirchhuak emaw Russia, Ukraine, Germany, Japan, South Korea, Thailand, Italy, Denmark, Australia leh khawi ram pawh ni se a chunga ram pasarih tarlan a\anga zirchhuak lo tan chuan Mizoram sorkarah hian beisei tur tehchiam a awm thei lo ang. Ram pasarih tarlan a\anga zirchhuak tan pawh an zirchhuahna chu Mizoram sorkarin a pawm university 28 zingah a tel a la ngai tho a ni.
Tunhnaia Mizoram sorkarin DRDA hnuaia thawk tur a lak pakhatah pawh UK university lar ve tak pakhat a\anga zirchhuak chu a zirna Mizoram sorkarin university a pawm 28 zinga a tel loh avangin admit card pekchhuah a nih tawh hnuah 'verbal' complaint a awm avangin a dilna hnawlsak a ni a, chutiang khawp chuan Mizoram sorkar hian India pawn lama university a pawmte hi a ngai pawimawh a ni.
Sorkar rules a nih chuan a kaihhnawih department hrang hrang a kaltlang a ngai a, chuvangin Police Service Rules-a mi ni mah se Mizoram sorkar hnuaia zirna zawk buaipuitu higher & technical education department pawh hian he thil hi hriatpui ngei turah ngaih a ni.
Mizoram sorkarin university a pawm list aia he rules chhiartute tana thil hriat thiam zawk la awm chu he rules Schedule II hi rules 7 (2) (c) tlawhchhana siam a nih laiin Mizoram Police Service Rules 1997-ah hian a tlawhchhan rules ber chu a awm hauh lo si hi a ni. Rules 7 (2) chu a awm a, chutah chuan university emaw qualifications chungchang emaw engmah sawi a awm si lo. "The names of persons included in the list shall be arranged in order of merit" tih a ni daih. Chuti chung chuan law department hian rules turin an lo 'vet' tho ni ngei tur a ni.

Read more...

Kohhran lian pathumah hnathawktu 4,863

Tunhnai kum 2/1 a\ang khan Pachhunga University College chuan thil chin thar an nei a, chu chu pawn lam thil zirchiang tura an zirlaite an tir chhuak \hin hi a ni. PUC-a Economics subject zirlaite chuan an zirtirtu Lalthlamuana Ralte kaihhruaina hnuaiah Mizorama Kohhran lian zual chanchin, Hnahlan leh Champhai Grape Winery chungchang, Hydel project leh thil dangte zirin Group-ah an insiam a. Heng zirlaiten an zir chhuah zinga pakhat- Mizorama kohhran lian pathum hnuaia thawkte chungchang an zirna hi i'n bihchiang teh ang.

Heng zirlai, kohhran zirchiang tura ruatte hi mi pakua niin hmeichhia 6 leh mipa 3 an awm a. An thupui chu, 'A study on the role of churches in Mizoram Economy with Special focus in employment generation' tih a ni a, a zirchiangtute hi II BA Eco (Hon's) zirlaite an ni. Research pangngai tak anga ngaih chi erawh a ni chiah lo ang.
He thil an zir chhan hi Mizorama kohhrante hian hnathawktu eng zat chiah nge an chhawr tih leh eng tin nge unemployment problem an sutkian dan tih lam hawi a ni ber.
Heng hnathawktu tia tarlante hi kohhranin hlawh a pek, pastor, pro pastor, damdawi ina thawk, missionary leh office-a thawkte etc te huamtir vek an ni.
Zirchiannaa a lan danin kohhran lian zual pathum- Presbyterian kohhran, Baptish Kohhran leh Salvation Army-ah hian an vaiin mi 7,52,682 an awm a, hei hi Mizoram mipui zaa 69 (69%) an ni.
He zirchiannaah hian kohhran 100 vel a awm nia sawi a awm avang hian kohhran pathuma member-te hi 69% an nih chuan kohhran dang 95 bawr velte hi chuan member an ngah tawh lo hle ang tih a rin theih.
Kohhran lian ber presbyterian kohhran hian member 5,50,560 a nei a, hnathawktu mi 2519 an awm.
2011-a an budget chu Rs 10,21,634,000 a ni a, hnathawktu hlawh atan Rs 4,72,294,700 hman ral tura chhut a ni. Hei hi an budget pum pui a\anga 44.08% a ni.
Baptist kohhranah hian member 1,46,331 an awm a, Presbyterian nena kohhran member an inthlauhna hi 4,04,229 a ni.
Baptist kohhran hian hnathawktu 1938 a nei a, 2011-a an budget chu Rs 1,73,402,969 a ni a, hnathawktu 1938 hlawh atan hian Rs 61707536 a kal ve a, hei hi 35.59% a ni.
Salvation Army hian member 55,791 neiin hnathawktu 406 an chhawr a. 2011-a an budget 58,867,024 niin heta \ang hian hnathawktu hlawh atan 18,700,504 an hmang a, hei hi 31.77% a ni.
Heng kohhran lian zual pathum hian belhkhawmin hnathawktu mi 4,863 zet an chhawr a, 2011 an budget belhkhawm chu Rs 12,53,903,993 a ni a, heng atanga an hlawh belhkhawm chu Rs 5,52,702,742 zet a ni a, za zelah 44.08 a tling a ni.
He zirchiannaa a lan danin Mizoramah hian Kristian inti \heuh si, rin dan hrang, 100 vel a awm nia tarlan a ni. Tunhma deuh chuan heng kohhran pawl hrang hi 80 vel nia sawi \hin a ni.
Presbyterian kohhran hian 2009-a an chhinchhiah danin India leh foreign thlengin mission field 16 a nei a, heng hmunah te hian missionary, field secretary etc mi 1744 an chhawr mek.
Heng mite hlawh atan leh a \ula hman ral chu kum khatah Rs 2,88,957,225 a ni. Heta an hmanralna hi zirchiannaah hian chiang taka tarlan ni lo mah se, Mission and Evangelism chhungah dah a nih avangin revival team rawngbawlna zawng zawng te, Synod-in a thawhpui NCCI, NEICC, PCI, WCRC, CCA leh CWM te nena an thawhhonaa a \ula hman ral zawng zawng nen khaikhawm a nih thu zirlai zinga pakhat chuan a sawi.
Presbyterian kohhranin an hnathawkte hlawh atana an pek zawng zawng Rs 4,72,294,700 a\ang hian Rs 1,83,337,475 hi Synod hnuaia hnathawktu dangte hlawhah a kal ve thung tihna a ni. Mizorama hnathawh tur a van dan en hian Presbyterian kohhranin hnathawktu a neih dan en hian employment generate lamah a thawh hlawk hle ti zawng pawhin a sawi ngam awm e.
Prebyterian kohhran rawngbawlna lar leh pawimawh ber zinga mi chu damdawi in hi a ni awm e. Tun dinhmunah khum 300 neiin health center 39 an enkawl mek bawk. Fahrah chawmna In mi 50 awm theihna an siam bawk. Heng bakah hian thingtlang hmun hrang hrangah mobile clinic neiin an kal kual bawk thin niin he zir chianna hian a tarlang a ni.
Baptist kohhranah hian member 1,46,331 awmin tualchhung kohhran 530 an nei mek. He zir chiannaa a lan danin Baptist Kohhran hian 1944 khan kum 50 na an lo lawm tawh a. kum 1946-ah kohhran 141 an neih laiin 2011-ah chuan 560 an nei tawh. Heti a nih chuan kum 64 chhungin kohhran 419 a din belh leh hman tihna a ni.
Baptist hian 1945-a Assembly an neih \um khan Tuikuk leh Chakma te hnena rawngbawlna zau zawka neih ni se an tih angin hma an la \an a, an hmalakna leh kohhran dangte hmalaknain Tuikuk-te chu Kristianah an siam deuh vek tawh tih theih a ni a, Chakma pawh sang chuang fe Kristianah an siam tawh nia sawi a ni.
Baptist hian missionary, field secretary etc atan mi 742 an tir chhuak mek a, hnathawktu 1938 an nei mek a ni.
He zirchianna an tarlan tel loh, BCM te hmalakna lian tak pakhat chu Bru Baptist Church din chungchang a ni. BBC te hian Tuikuk te hi Kristiana an siam piah lamah 2025-ah chuan anmahnia BBC a an inrelbawl theih hun tur hi an ngaihtuahsak avangin hun engemaw lai atang khan hma an lo la tawh bawk a ni.
Salvation Army hi 1917 April ni 26-ah Lt. Col Kawlkhuma'n a din a ni a. An rawngbawlna pawimawh tak zinga mi chu Community Health Action Network (CHAN) a ni. Tunah hian hnathawktu 406 an awm mek a ni. An pawl inrelbawlnaah pawl division leh officer ang zawngin an kal mek a ni.

Read more...

Kawng siamna tura sum hman zat sawi dan a inang lo

Mizoram-a national highway siamna atana Public Works Department-in an sum hman nia an sawi chu inmil lo a awm nual niin Mizoram Road Transport Union chuan an sawi.

Hna thawh dan leh sum dinhmun thlirin hmun hrang hranga kawng siam mek leh siamthat ngai te chu tun maia siamthat a beisei awm loh niin an sawi bawk.
Mizoram Road Transport Union (MRTU) chuan Right to Information Act hmanga zawhna an zawh leh, PWD official te hnen atanga thu an lak thenkhat inmil lo te, kawng siam meka contractor te hnathawh dan a hmuna an enfiah chungchang te thuthar thehdarhtute hnenah hemi chungchang hi September ni 21-ah an sawi a ni.
RTI hmanga zawhnaah, finance department (budget) in Central Road Fund (CRF) atanga PWD hman tur budget a dah chu Rs. 929.46 lakhs tih a nih laiin, finance department control (EC) lamin kum 2010-2011 chhunga PWD hnena CRF a\anga pawisa a sanction zat chu Rs. 558.08 lakhs a ni, an ti.
NH-150 (NH Division II Seling to Zero Point to Darlawn Road) atana sum hman tarlanah pawh inang lo a awm niin MRTU chuan an sawi bawk.
2010-2011 chhunga Ministry of Transport & Highway atanga PWD-in kawng enkawlna tura sum a hmuh Rs. 5493 lakhs a\angin Rs. 601.50 lakhs hman nia chanchinbu pakhata tarlan a nih laiin, RTI hmanga zawhnaah chuan Rs. 829.93 lakhs hman anga chhan a nih thu an sawi.
Rs. 498.79 lakhs hmanralna nia department lam sawi NH-150 Darlawn Sub-Division chhungah alkatra luan (periodical renew) tih ala ni lo a, pawisa erawh contractor, Sunshine Overseas Ltd. hnenah advance-a pek a ni tih MRTU chuan sawiin, tun \hal chhung hian siam hman an tum tih a hmuna an tlawhnaah hrilh an nih thu an sawi. "Ordinary repair leh flood damage hi departmental work-a thawh nia NH Division II EE-in a sawi laiin, Darlawn Sub-Division PWD SDO chuan nikum June atang khan an division huamchhungah hnathawh engmah an nei lo niin min hrilh," MRTU secretary Lianlunga chuan a ti.
NH-150 Sub-Division-IV huamchhungah chuan Sunshine Overseas ten nikum chhung khan alkatra luana kawng siam hna thawkin, ordinary repair leh flood damage chu PWD ten departmental work-in an thawk a, a vaiin Rs. 331.41 lakhs hmanral a ni, MRTU chuan an ti.
NH-54 Lunglei, Lawngtlai leh Zero Point kawng siamtu Bengal Prakalpa Nirman Pvt. Ltd, Kolkata chuan hna an ngaihthah hle, tiin MRTU chuan, Mizo mipuite hmuhsitnaah an ngaih thu an sawi. "Oct. 22, 2009 khan work order an hmu tawh a. Alkatra an luan chhun Lunglei AOC atanga Khamhar quarry thleng pawh khawk chhia a tam leh tawh a. Tun \hal chhunga kawng siam tura an inpuahchahna hmuh tur a awm lo bawk," MRTU secretary chuan a ti.
Hetihlai hian NH-54 Lunglei, Hnahthial leh Serchhip inkar kawng siamtu Sunshine Overseas chu an thawk tha thawkhata an hriat thu MRTU hruaitu hian a sawi a. Tuirial - Serchhip inkar erawh contractor thlan fel ala nih loh avangin kumin chhungin hna an thawk hman dawn lo nia a lan thu a sawi.
World Bank kawng, Aizawl-Lunglei via Thenzawl chu lirthei tana kal harsa khawpa chhia a tam leh tawh hle a ni, tiin MRTU chuan, PWD ten chak takin a thuamthat hna thawk se an duh tih an sawi. Hei bakah hian, Lunglei leh Tlabung inkar te, Tlabung leh Chawngte inkar kawng chhia te chu, sum dinhmun ngaihtuahin tun maia siamthat a beisei awm loh niin an sawi.
Kawng chhiat avanga MST bus service tihtawp lailawkna, West Phaileng - Marpara kawng chu NABARD sum atanga siam turin contractor thlan fel a nih tawh thu leh, sum sanction hi finance deptt. atanga nghah mek nia an hriat thu MRTU chuan an sawi bawk.
MRTU president R. Lalhmunmawia chuan, kawng tha kan neih loh avangin mipui ten harsatna an tawh tam phah hle tih sawiin, sawrkar thuneitute chu plan leh estimate an siam thiam ang chiahin kawng siam tha thiam tur leh, Mizoram tana theihtawp chhuah tura an phut thu a sawi a ni.

Read more...

Eng vangin nge chhiatrupna a thlen?

Mizoram Polution Control Board member secretary Er. C Lalduhawma chuan, "Kan rama leimin hi chu thil pahnih - tuidawn leh thli luankawr kan ngaih pawimawh loh vang a ni," a ti.

"Tui chakzia hi kan hre tawk lo niin a lang; Tlawng luiah hian kal ila, a kuang pang vela a khawh khawk te hi en ngat ila, lung chang tak tak a tam ang," a ti.
"Research emaw, survey emaw ka ti lo na a, ka vei em avang hian ka kalna apiangah ka thlithlai \hin a, tumah hian thli luankawr leh tuidawn hi kan ngai pawimawh lo niin ka hria. Kan in chunga tui leh kan thli te hi a luan luanin kan luantir a, chu chu lei chhungah relhlut a, lei a chiah nem ta a ni. Keini ram leilung, nghetlo sa tan phei chuan hei hi a pawi hle. Ruahsur te kan puh \hin a, a dikna chen pawh a awm ang, mahse, kha lei nem sa kha ruah baw-hawkah a min ta \hin zawk a ni. Aizawla leimin tam zawk hi chu chutiang chu a ni ang," a ti.
"Bawlhhlawh reng reng treatment awm lovin kan riral tir a, treatment chu sawi loh a luan luanin kan luan tir a, kan thli ni se mahni in chhung chinah pipe te kan han siam ve a, chu chu kawmthlangah kan han khawhchhuah tir ringawt a," tia sawiin, "In hmun \ha pawh ni se hetianga tuiin a chiah reng chuan lei a nem a, a min a hlauhawm tho," a ti.
"Loh theih loh chin chu awm mah se kan buaina tam zawk hi chu keimahni thlen a ni. Tui luankawr mumal awm loin, kawmthlangah a chhuak mai mai a. Khua hi 'planning' awm miah lovin kan din a, hetiang hi a hlauhawm lutuk," tiin disaster management lama mithiam pakhat, a hming tarlan duh lo chuan a sawi.
"Kan leilung a nghet lo tih chu a chiang a, mahse, kan minna ber chu management kan neih loh vang a ni," a ti a, "Kan in sak te hi a him leh him loh kan ngaihtuah lo. A foundation a him em tih te kan ngaihtuah lo a, cement \ha kan hmang em tih te, hmanraw \ha kan hmang em tih te kan ngaihtuah lo. Vai mistiri-in a duh dan danin kan in te hi min sak sak a ni ringawt," a ti bawk.
Mizoram sorkar hian sorkar laipui a\angin Building Code a dawng a, chu chu in sak dan chungchanga zawm tur a ni. Lirnghin thut theihna ram a ni a, chutiangah chuan Zone 5-ah Mizoram hi dah a ni. Chutiang hmuna him taka in sak theih nana inkaihhruaina tur chu a ni Building Code chu. Mahse, tuna in zaa 90 vel hi chu Building Code phal loh anga sak a ni hial ang tih chu a hriate sawi a ni si.
"Tunah han siam\ha dawn ila, in zawng zawng \hiata a thar kan sa leh dawn te a nih ngawt loh chuan a ngaihna a awm tawh lo a, chuvangin, chhiatrupna hi chu a la thleng ang tih a lang thei a ni," tiin engineer pakhat chuan a sawi.
"Leivung kan paih dan pawh a dik lo," tiin official pakhat chuan a sawi a, "Kan duh duhin leivung kan paih a, rei tawh deuha mi pawh ni se leivung na na na chu a lo nghet lo a, nala kan nei mumal lo nen, hetiangah hian leimin hi a thleng duh a ni," a ni.
'Chhiatrupna' tih mai hi sap \awng chuan 'disaster' a ni a, chu chu 'manage' theih a ni. Chu chu khawvelin a pawm dan a ni a, Mizoramah pawh 'manage' theih a ni tih chu pawm a ni a, sorkar pawhin Disaster Management Committee a din nghe nghe. He Committee hi state level-ah, district level-ah, village level thlenga din a ni.
Mahse, chhiatrupna chu ven a ni lo a, control emaw manage emaw a ni hek lo. A pumpelhna tura hmalakna pawh a awm lem lo. Lei a min pawhin a bialtu MLA leh DC te'n an tlawh a, a min tawh hnuah silpoulin an pe \hin! Hnatlangte thingpui man tur an pe \hin bawk.
Engineer pakhat, a hming tarlan duh lo chuan, "Chhiatrupna nasa tak hi lo thleng palh ta se engtin nge kan tih ang aw? Disaster Management Committee chu kan nei ngei a, mahse, anni pawh a tuar theitu tho an ni a, engtin nge an tih bik ang?" tiin hemi chungchanga a ngaihdan a sawi.
Limin bakah lirnghing laka inven dan tur emaw a inhmakhua dan tur emaw pawh ngaihtuah a ngai a, mahse, ngaihven a hlawh si lo.
"Eng lai pawhin lir a nghing thei; chhunah emaw, zanah emaw, nipuiah emaw, furah emaw, thlasikah emaw pawh ni se. A hun leh hmun a thuin a khawihchhiat dan erawh a nasa thei hle thung," tiin Lalliana Mualchin chuan Mizoram tan lirnghing laka inralrin \ul a tih thu a sawi.
Hmarchhak hi lirnghin mai theihna hmun a nih thu mithiamte'n an sawi \hin; December ni 26, 2004-ah Indonesia rama Sumatra-ah nasa takin lir a nghing a, a nghawrin tsunami namen lo tak a thlen avangin Indian Ocean kam ram tam takah mi 230,000 lai an thi a nih kha. Sumatra-a lirnghing awmna kawng (zone) kal zel hi Mizoram chhung emaw, a bulah emaw a kal tlang nia hriat a ni.
Lirnghing hi sap \awng chuan 'the shaking of the earth' an ti deuh tawp a, leilung insawi che vel tihna a ni ber ang. Lir tinghingtu tam ber leh nasa ber chu Techtonic Plate movement hi a ni. Khawvel khawmualpui 'Crust' kan tih mai hi a chhah lai (tlangsang zawnah chuan km 40 laia chhah te a ni a, a pan lai, tuipui hnuai angah chuan km 7-10 chauh pawh a ni thei) hi a khi phek phuk a, khawmual lian pui pui leh te deuhah an in\hen hlawm a, chung chu Techtonic Plates an ti. India plate leh Burma plate/ China plate tih bawk hi plate lian leh harh vang an nia, an che hrut hrut reng ani awm e.
Heng plate pahnihte hi lei thuk takah leikhi lianpui 'fault'-in a phel phawk a, a kal dan chu- Turkey ram a\anga rawn in\anin, Afghanistan-Pakistan-Foothills of Himalayas- Northeast India-Burma -Indonesia- Java- Japan hrul hian a khi kual ruah a, chu chu han en maia \hi (ring/ necklace ) a an avangin 'Ring of Fire' an ti. Chu chuan hmarchhak hi a huam a, khawvela lirnghing tam berna niin, 'Zone V' tia sawi a ni.
"Ring of Fire huam chhunga awm kan nih avangin engtik lai pawha lirnghin mai theihna hmun kan ni. An chhut dan phei chuan keini Northeast India huam chhungah pawh kum 50-60 danah nasa takin lir a nghing \hin," tiin mining engineer, lei chhungril chanchin zirtu Hriata Chhangte chuan a sawi.
1897-ah Assam-ah lir a nghing a, kha kha khawvela lirnghing nasa an 'record' hmasak ber niin, Ritcher Scale 8.7 zet a ni. Khami \um khan Brahmapoutro lui pawhin a kuang a sawn hial. 1950-ah Cachar-ah lir a nghing leh a, Mizovin 'minpui kum' kan tih khan hei hi a zawm nghe nghe.
2010 vel hi hetiang 'cyclic major eartquake' awm leh hun turah leilung chanchin zirmite chuan an ring a, mahse \henkhat chuan hman deuhva Tsunami awm tirtu indonesia-a lirnghing kha ni turah te pawh an beisei.
Engpawhnise, NE region-ah hian kum tin vawi 300 bawr lir a nghing a, Ritcher Scale 3 leh a hnuai lam hi mihringin kan hre pha ve lo a, Ritcher Scale 3-5 vel hi chu kan hre ve a, 5 chin chu a hriat hle. Tun hnaiah Sikkim-ah a nghing leh a, hmarchhak pawh a sawi a nih kha.
Lirnghing kawng hian hmarchhak lam zawngin Manipur leh Nagaland-a kaltlang a, Arunachal Pradesh hmarchhak tawp vel a\angin khawthlang lam zawngin Himalaya tlang a zawh a ni. Mithiam \henkhat chuan Mizoram chhaklama Burma ramri bulah a kal an ti. |henkhat chuan Mizoram thlanglam Bangladesh ramri bulah a kal an ti thung. He lirnghing kawng hi Mizoram chhak emaw, thlang emawa kal-a sawi a ni.
Chutiang chu Mizoram dinhmun chu a ni a, sorkarin eng nge a tih? Mipuiin eng nge an tih?
Zoram Research Foundation Distinguished Lecture Series-a lirnghing chanchin sawitu Dr Lalliana Mualchin chuan, "A enga pawh chu lo ni se, heng zone-ah hian lirnghing lian tak a lo awm hun chuan ma thei lovin Mizoram chuan nghawr/nghing nasa tak chu a tuar tho tho dawn tih a lang chiang hle a ni. Mahse, mi tumahin engtikah nge a lo awm dawn an hre thei lo," a ti a, "Tin, eng tin tin emaw a rawn nghin hun tur chu lo hre lawk thei tehreng pawh ni ila, kan inte leh kalkawngte hi thawklehkhatah kan sawn mai thei dawn chuang lo a, a nghawr chuan nasa takin a sawi dawn a ni. Chuvangin, a lo thlen hma hian kan inralrin hle a ngai a ni ber mai," a ti bawk.
Inralrin dan tur sawiin, "Inralrin dan pawimawh ber pakhat chu- kan insak leh kan kawng siamte hi lirnghing na ber lo awm thei nghawrna laka kan him theihna turin mithiamte'n a sak dan tur an tih anga kan ruahman a \ul ai. A nghin huna chet dan tur 'plan' fel tak kan neih a ngai bawk," a ti.
"Mizoramah hian chung thil chu engemaw chen an ruahman tawh \hin awm e," a ti a, "A hnulam thil tih dan tur pawh ngaihtuah tel ngei tur a ni a, chu chuan in sak \ha tawk lote siam\hat dan leh hmun \ha lo kalsan zawnga ruahmanna siam a keng tel ngei ang," a ti bawk.
"Lirnghingin mi a tihlum lo a, in sak \ha lo emaw vanga chim hian mi a delhhlum zawk \hin. Leilung nghehna hmun leh lirnghing awmna a\anga hmun hla zawka in sak hi a him a, awmhmun benbelna atan a \ha a ni," Lalliana chuan a ti.
"Hetianga lirnghing nghawr nasatzia chhutna mumal neih hi hmalakna hmasa ber tur a ni. Chutah chuan ram pum pui lang thei tur leh kan chhawr nghal theih turin map a siam a \ul," a ti bawk.
"Mizoram awmna hmun, kan in sak dan leh kan kalkawngte ka ngaihtuah chang hian ka hlauthawng \hin," tiin Mizoram a hmuh dan a sawi a, "Kei chauh ka ni lo a, hetiang thil hrethiamte pawhin an ngai pawimawh zel a ni," a ti bawk.
"Hotute hian lirnghing vangin Mizoramah mipuite tan thil hlauhawm tak lo thleng thei a awm reng tih hi an lo hriat nawn leh a, mipui himna tur ngai pawimawh tura ka duh avangin ka han sawi nawn leh a ni e. Hun tam tak chhunga hmasawnna avanga kan thilsiam leh in sak ropuite hi second tlemte chhungin lirnghing lian chuan a tichhe vek thei a, mi tam tak an thi thei bawk a. Chumi laka him tura inralrinna atana hmalak chu development atan a pawimawh em em a, ngaihthah tur chi a ni lo," a ti bawk.
Lalliana hi 2005-ah chief seismologist, California Department of Transportation a\angin pension-in a chhuak a ni.
"Aizawl khawpuia chhiatrupna tam tak pawh hi enkawl lohva kan khawpui kan \hanleh tir avanga thleng niin a lang hlawm. Vanduaina thleng theite pumpelh tumin ruahmanna a siam theih a, chu chu 'disaster control' tum hi a ni. Hei hi khawvelin hma a lak dan ber pakhat a ni nghe nghe. Kan 'control' thei ta lo a ni pawhin mihringah thlamuanna tal a pe a ni, thlamuanna - suma lei theih loh chu," tih te, "Chhiatrupna pumpelh leh a invenna lam hi mi \hahnem ngai pahnih khat tih chi a ni lo, thuneihna sang tak nei sorkar hmalakna chi a ni. Mipui hian kaihhruai kan ngai reng a, khuahkhirh hial pawh kan ngai fo. Chu chu sorkar lo pianchhuah chhan pawh a ni," tih te chu heti lama mithiam te thu vuakthlak a ni.
Vanduaina hi a awm ngei a, pumpelh ngawt theih pawh a ni lo. Chutih rualin vanduaina thleng theite pumpelh tumin ruahmanna a siam theih a, chu chu 'disaster control/manage' tum hi a ni. Hei hi khawvelin hma a lak dan ber pakhat a ni.
Ram changkangah chuan chhiatrupna laka himna turin khawpui ruahmanna uluk takin an siam a, in pawh nghet tawk takin an sa \hin. Ruah sur nasa lutuk avanga chhiatna thleng \hin tam tak chu pumpelh theiha ngaih a ni miau a. Hmunhim lo laia in sak loh, lei timin theitu tuihawk control, ruahtui, tuihawka luangral leh mai tur a tam thei ang ber lo khawl, hmun him lo lai chhinchhiaha in sak phal loh, in sak dan khuahkhirh (regulate) te hi chhiattrupna thleng thei laka invenna ralthuam \ha ber ber a ni. Mizoramah erawh mipui leh thuneitute ngaihthah ber berte a ni si!
Chhiatrupna pumpelh leh a invenna lam hi mi \hahnem ngai pahnih khat tih chi a ni lo, thuneihna sang tak nei sorkar hmalakna chi a ni. Mipui hian kaihhruai an ngai reng a, khuahkhirh hial pawh an ngai fo. Chu chu sorkar lo pian chhan pawh a ni. Dik tak, fel tak leh mipui himna tura thil a tih theih nan dan a nei a, chumi lekkawh tur chuan thuneihna pawh a nei \hin. Mizoram-ah sorkarin chutiang atan chuan hma an la \hin em?

Mizoramah ruah

Aizawl khawpuia ruahtui tlak dan Science and Technology Wing-in an chhinchhiah dan chuan nikum August thla thlenga ruahtui tla zawng zawng belhkhawm chu 1809.2 mm a nih laiin kuminah chuan 1469.65 mm a ni. Nikuma thla riat chhung ruahtui tla zat chawhrual chu 226.15 mm a nih laiin kuminah chuan 183.70625 mm a ni.
2010 kha kum 10 kal ta (2001-2010) chhunga ruahtui tlak tam ber kum a ni reng a, 2557 mm a tla a ni.
August thla chhunga ruahtui tlak danah pawh nikum August thlaa ruahtui tla chu 507 mm a ni a, kuminah erawh chuan 412 mm a ni.
June leh July thla chhunga ruahtui tlaah pawh kumin hian nikum a pha lo a, nikum June thlaa ruahtui tla chu 335.4 mm a nih laiin kuminah chuan 302 mm a ni a, July thlaah pawh nikum khan 399.7 mm a tlak laiin kuminah chuan 235.9 mm a ni. May thlaah erawh chuan nikum aiin kumin hian ruahtui a tla tam zawk a, nikuma 299.9 mm a tlak laiin kuminah chuan 369.3 mm a tla.
January thlaah kumin hian 8.8 mm a tla a, nikumah erawh chuan a tla lo thung. February, March leh April-ahte pawh kumin ai hian nikumah ruahtui a tam zawk bawk.
Kum 10 kal ta khan 2001, 2003, 2007 leh 2010 te khan thla riat (January - August) chhunga ruahtui tla chu kumin aiin a tam zawk a; nikum khan tam berin 1809.2 mm a tla a, 2001 khan 1566.5 mm a tla a ni.
Hemi hun chhung hian 2009 khan ruahtui a tlem ber a, August thlenga ruahtui tla zat belhkhawm chu 1116 mm a ni. Kum tluana ruahtui tlak tlem ber kum erawh 2009 ni lovin 2004 a ni thung. Ruahtui tlem ber kum hian 1,551.42 mm a tla a, a dawttu 2009 khan 1,628.30 mm a tla a ni. Chumi awmzia chu 2009 khan September-December chhungin ruahtui a tam a ni a, khami kum khan September-November chhung khan 512.3 mm a tla a, December chuan a tla lo. Hetih lai hian 2009 chu September-December chhunga ruahtui tlak tam ber kum a ni chuang lo.
September-December chhunga ruahtui tlak tam ber kum chu 2003 hi a ni a, 885.8 mm a tla a ni. Hemi kum hian kumtluana ruahtui tla zat chu 2537.8 mm a ni a, 2010 tih lohah chuan kum 10 kal ta chhunga ruahtui tlak tam ber kum a ni nghe nghe. Kumtluana ruahtui tlak tam ber kum 2010 khan September-December chhungin 819.2 mm a tla a ni.
Kum 10 kal chhunga ruahtui tlak dan chawhrual chu kum khatah 2032.662 mm a ni a, hemi phak tur chuan kuminah hian September-December chhungin 563.012 mm ruahtui a tlak leh a la ngai a ni. September-December chhung hian 2001, 2003, 2005 leh 2007 kumte kha chuan hei aia tam ruahtui a tla a ni. Hetih lai hian 2005 tih lohah chuan August thlenga ruahtui tla hian kumina tla tawh zat a kum vek a ni. September-December chhunga hian December-ah chuan ruah a tam tawh ngai lo a, September leh October-a a tlak dan hian hemi hun chhunga ruahtui tam leh tam loh a hril ber \hin. Kum tawp lama ruahtui tam ber kum 2003 erawh kha chuan December thla hian 51.50 mm a sur a, kum dangah erawh kumtawp lama ruahtui tam kumah pawh december-ah chuan a tla tawh lo thung.

Mizoram leh chhiatrupna

Disaster Management and Rehabilitation deptt. te'n an chhinchhiah dan chuan kum 6 (2004-2010) chhungin Mizoramah chhiatna chi hrang hrang - leimin, kangmei, thlipui, rial, tuilian leh accident dangte vangin in 42,323 a chhia a, heng chhiatna hrang hrang vang hian mi 87 an thi.
Leimin vanga thi an tam ber a, mi 24 an ni. Lirthei chetsual leh chetsualna dang dang vangin mi 23 an thi a, in kang vangin mi 15, ram kang vangin mi 11 an thi. Thlipui (cyclone) vangin mi 4 an thi a, tuilian vangin mi 10 an thi. Vanneithlak takin ruah leh rial vanga thi an awm lo.
Kum 6 chhung hian chhiatrupna hrang hrang vangin in 42323 a chhia a, mi 240-in hliam an tuar a, chhiatrupna vangin ram bigha 348947 a chhe bawk. Mizoram hi lirnghing nat berna (Seismic Zone V) huamchhunga a awm bakah thlipui (cyclone) nat duhna ram a ni a, Mizoram sorkar chuan chhiatna lo thleng palh thei laka inruahman lawkna atan Disaster Management Cell (ATI) te, Hazard Safety Cell (PWD), State Disaster Response Force leh Disaster Management Committee hrang hrangte a din bakah Awareness campaign te an buatsaih \hin.

2004-2010 chhunga Mizoramin chhiatrupna a tawrh dan:

Chhiatrupna In tihchhiat zat Thi zat Hliam tuar zat
Leimin 6421 24 38
In kang 1498 15 10
Ram kang 749 11 8
Cyclone 20279 4 13
Ruah leh rial 10895
Tuilian 2481 10 3
Chhiatna dang 23 168
(Lirthei chesual etc)
A vaiin 42323 87 240

Read more...

Khuangruah sur maw i tuar a? Chhiatrupna hmachhawn tura inpeih lo Mizoram

Mizoram fur chhinchhiahna pakhat chu chhiatrupna (disaster) a ni tiin a sawi theih ang. Chanchinthar langsar ber chu in chim leh leimin tih vel a ni \hin. He ram hi furah chuan ralram ang maiin a him lo \hin.
Fur laia chhiatrupna thleng \hin chu hriat lawk a ni a, India hmarchhak hi lirnghin mai theihna hmun a ni tih pawh tlang hriat a ni. Hmalakna mumal erawh a awm lo. Hlauh vak ngaihna a awm lo a ni ber e.

Fur laia chhiatrupna thleng \hin chu hriat lawk a ni a, India hmarchhak hi lirnghin mai theihna hmun a ni tih pawh tlang hriat a ni. Hmalakna mumal erawh a awm lo. Hlauh vak ngaihna a awm lo a ni ber e.
Mizoramah hian fur laiin chhiatrupna a thleng \hin tih chu tlang hriat a ni a, mahse chumi laka invenna lam leh a inhmakhuana lam erawh chhuan tlak sawi tur a awm lo. Fur a liam a, thla a muang leh a, lemin chungchang chuan theihnghilh a hlawh zui mai \hin niin a lang. Mahse, tui a harsa zui nghal \hin a, harsatna dangin a zui nghal zel tho.
Fur ruahtui tlak tlem kumah chuan lei pawh a min nasa lo a, a min loh kum te pawh sawi tur a awm ang. Mahse, chutianga lei a min loh chuan ram a kang \hin thung. Chutiang chhiatna hrang hrang laka invenna lam chu ziak leh chhiar thiam tamna state hian a ngaihtuah lo khawp mai.
Engpawhnise, Mizoramah chhiatrupna a thleng fo a, chhiatrupnaah pawh leimin hi a thleng zing ber awm e. Fur a lo thlen tawh chuan mi tam takin mahni in an chhuahsan \hin. Fur a liam a, thla a muang leh mai a, mahse, a kum lehah chu chhiatrupna bawk chu a lo lang leh \hin. Chutiang chu ni mah se, silpoulin sem bak hmalakna a awm chuang lo.
September ni 20-ah pawh tlai lamah ruah a sur a, a sur hnem bawk lah tak a, a tuka chanchinbu leh TV lam luahtu chu leimin chungchang a ni nghal.

Read more...

Wednesday, September 14, 2011

LUNGHLU - PLANET TIAT HMUCHHUAK


Van thengreng-ah khian lunghlu (diamond) hlawm lianpui, Jupiter tiat vel a awm niin tun hnai khan Swinburne University of Technology (Australia) astronomer-te chuan an sawi. Jupiter hi kan chenna khawvel let 11-a lian a ni a, he lunghlu len dan hi a suangtuah theih awm e.

Scientist-te sawi dan chuan he lunghlu hi kan chenna khawvel a\anga km vaibelchhetak hlir maktaduai 1.6 vela hlaa awm a ni a; a tir chuan kan Ni (sun) ang vela lian, arsi pakhat ve tho niin an sawi. Chu arsi bul hnaiah chuan arsi dang pakhat, a let 10 vela lian zawk a awm \hin bawk a; an pahnih hian an invirkual tawn (orbit) \hin niin an sawi. Arsi lian zawk chu puak kehin, thil sakhat, muk leh hipna (gravity) nasa tak nei, Neutron Star-ah a chang a; arsi t? zawk chu White Dwarf, arsi lumna dai tawhah a chang ve thung bawk.

Neutron star chuan a bula White Dwarf leilung pawn lam zawng chu a hip bo sak vek hnuin, White Dwarf leilung la chambang zawng, carbon leh oxygen inchawhpawlh ringawt chu ama gravity a la nasat avangin a muk tual tual a, lunghlu hlawn, Jupiter ang tiat velah a chang ta niin an sawi a. Tunah hian planet pakhat ang chiahin Neutron Star chu a la hel kual zak zak \hin niin an sawi bawk.


Read more...

Fiamthu hahthlak


Scientist hmingthang Thomas Alva Edison kha fiamthu duh deuh mai a ni a, na tak taka \hiante han fiam vel pawh a hrat hle.

Vawi khat chu a nipui in a huan mawi zet mai hi a \hiante a fanpui a, chu hmun chu a chei nuam bawk a, an hlim tlang hle. A let leh lamah chuan thir gate kual, han nam kuala pakhat te tea chhuah theihna hi a lo awm a, tahchuan an chhuak tliar tliar hlawm.

An chhuak kim ta tihah chuan a \hian pakhat chuan, "I huan chu a mawiin a nuam tak zet mai. Mahse, i gate zet erawh kha chu a \hing thlawt a ni! Tha tawpa nawr \ang \ang loh chuan kan chhuak thei lo a chha a nih kha," a ti bai bai a, Edison-a chu a nui ruh ruh duh chauh.

"A ni tak e. Ka gate in nawr hawn pah khan ka in chung tuizemah khian tui gallon 8 min pump chhohpui zel tih ka lo hrilh lo bawk che u a ni!"

Read more...

KAWVELA AWLE MAN LIAN BER NI THEI


Kar thum zet an veh hnuin, khawvela a mana man tawh zinga lian ber ni thei tura ngaih chu Sept. ni 4, 2011 (Chawlhni) khan Philippines-a a nung chunga hnuh chhuah a ni.

He awle hi, Salt-water crocodile an tih ang chi a ni a; feet 21 (metre 6.4) laia sei niin, kg 1,075 laia rit a ni.
A man hma hian mi eng emaw zat a lo seh tawh niin an sawi a; a seh zinga 2 phei chuan an thihpui nge nge a ni.
He awle, a hmingah Lolong tia an phuah hi tunah hian thingtlang khaw pakhat, Consuelo-a bawm an siamah khawi mek a ni a. Wildlife thuneitute chuan khawvela awle man tawh zinga lian ber a nih leh nih loh finfiah tumin hma an la mek a ni.
The Guinness Book of World Records-ah chuan khawvela awle man lian ber chu Australia-a an man, feet 17.97(metre 5.48)-a sei niin a inziak a; tuna an man hi a lian bera puan a la nih chhoh a rinawm hle a mai.

Read more...

LIBYA BUAINA LA TAWP LO

Helte’n Libya ram khawpui ber Tripoli an lak hnu leh, Muammar Gaddafi a tlanchhiat hnuin kar hnih lai la liam ta. Tunah chuan Libya ram hi mipui kutah a awm tawh, a tih theih laiin Gaddafi lam\ang \henkhat chu khawpui lian tak tak pahnih laia an la inkulh tlat avang leh, an mahni thu-a inpek an tum loh avangin Libya ram helte hian indo an la hmachhawn cheu a ni.


Tlawm ve duh lo khawpui pahnih zinga pakhat chu Tripoli chhimchhak km 145 vela awm, Bani Walid khawpui, mi sing khat vel chenna hmun a ni a. He khawpui-ah hian Libya rama Gaddafi tana la rinawm tam zawkte an fuan khawm a; tlawm ngawt an tum lo hle niin a lang.



Kar liamta chhung zawng khan hel lamte hian he khawpui awptute hi inbiakna neihpuiin, thisen chhuah lova inpe mai turin an nawr a; awmzia a nei thui lem lo. Tunah hian inpekna hun atang an ruat chu Sept. ni 10, 2011 thleng an pawisei leh chungin, he khua hi a tawp a tawpah chuan ralthuam hmanga lak a la ngai tho dawn niin a lang ta.

Hetiang ang deuh tho hian Gaddafi pianna hmun, Sirte khawpui-ah pawh Gaddafi lam\ang inhawrkhawmte chuan tlawm an tum loh thu-in hel lam palai-te chu an lo chhang a. Helte’n Sept. ni 3 thleng inpekna hun a siamsak tawh chu Sept. ni 10, 2011 thleng an pawt sei sak leh a ni.

Hel pawl sorkar, Libya Transitional Council bakah, hel sipai leh mipui vantlang pawhin indo-na leh tharum thawhna hi tawp tawh se, kawng \ha zawk zawhin, hma lam panin rilru pawh insiam se tih hi an duhthusam a ni a. Mahse, an duh anga thil a kal theih si loh avang hian indo an la hmachhawn leh a \ul dawn niin a lang a; hel sipai tam tak chuan an peih lovin, an hreh ru viau awm e.

Bani Walid khawpui hi Gaddafi rorel kum 42 chhung zawng khan duhsakna nasa tak lo dawng tawh \hin a ni a. He khawpuia cheng tam zawk, Warfalla hnam (tribe) zinga tam tak hi Gaddafi security force chi hrang hrangah lak leh duhsak bik hlawh \hin an nih avangin tunah hian an hotupa hi an phatsan duh lo niin a lang.

Sirte khawpuia mi chengte pawh hi Gaddafi hnampui an ni fur hlawm a; ro a rel chhunga sorkar hna hrang hrang leh dinhmun pawimawh deuh deuha a lo duhsak \hinte an fur bakah, ralthuam \ha tak taka a thuamte an nih hlawm avangin Gaddafi tan hian an nun pek an la huam hle niin a
lang.

KHAW’NGE GADDAFI?

Tun thlengin Col. Muammar Gaddafi hi a awmna chin hriat a la ni lova; Tripoli khawpui erawh a chhuahsan tawn ni ngeiin a lang.

Ni 10 liamta khan Gaddafi leh a fapa hriathlawh ber, Saif al-Islam-te chu Bani Walid khawpui an paltlang tawh niin sawi a ni a; hetah hian ralthuam \hahnem tak an mahni lam\angte an sem niin sawi a ni.

Hetih lai vek hian Gaddafi leh a fapa Saif al-Islam-te chu Niger ram lamah an tlanchhia niin mi tam takin an ngaih thu tarlan a ni a. Niger-ah hian Gaddafi lam\angte hi convoy pahnih, motor 200 rual ve ve-in an inthiar lut tawh a; he’ng zingah hian Gaddafi hi a tel leh tel loh finfiah theih a nih lo laiin, a tel ve ngei rinna a lian hle.

Niger President, Blaise Compaore hi kum 1987-a tharum hmanga sorkarna a lak hma khan Libya-a hian sipai nunchan lo zir hrep tawh a ni a; Gaddafi nen pawha inhmelhriat \ha tak an ni.

Read more...

EPL khel turte chu


2011-12 Season a khel tur player 25 te chu Premier League Club hrang hrang ten an submit ta a, nikum atanga FA dan thar EPL Season khat ah Squad member 25 an ni tur a ni a.

Home Grown player 8 an awm ngei ngei tur a ni a, a bak 17 te chu Home Grown player a ni lo a, kum 21 hnuai lam player-te chu duh zat zat a neih theih a, squad-ah ziahlan ve kher a ngai lo thung.

Eng Nge Home Grown Player awmzia

World Cup 2010-a a chetchhiat vang leh Euro 2008 an khelh phak loh avang tein FA-in English player-te ham\hatna tur mumal takin dan a duang thar a, EPL khel phak Club tinah Home Grown player 8 tal awm ngei ngei turin dan thar an siam a ni.

Home Grown player te chu FA emaw Welsh FA emawa in-register, an khua leh tuite an ni. Chu bakah ram pawn a\angin thla 36 (kum 3) club academy-a awm tawhte chu Home Grown player-a chhiar tel an ni \hin. Entirnan- Fabregas kha kum 17 a nih laiin Arsenal-in an academy-ah an la a, kum 21 a pelh chuan Home Grown player anga chhiar tel a ni. Kum 21 chin chunglamah chiah he dan hi siam a ni a, kum 21 hnuai lam chu Squad-a ziak tel lovin duh zat zat a neih theih thung.

Man City Striker Balotelli hi Squad-ah telh a ni lo a, hei hi a chhan chu kum 21 a la tlin loh vang a ni a, mahse EPL a khel thei dawn tho a ni.

iverpool hian 25 neih tur ah Squad list 19 chiah an submit a, Home Grown player 8 an nei sa tawh a, January-ah 25 tling turin an duh chuan player 6 Home Grown ni lo lei theihna reserve an nei thei a. Kum 21 la tling lo regular squad-a mi J.Henderson, Jonjo Shelvey, M Kelly leh J Flanagan te hming an ziak lut tel ve lo a, mahse an khel thei dawn tho a ni.

Chelsea hian Squad member 22 an nei a, Home Grown player A Cole, Lampard, Mikel, Sturridge, Terry, Bertrand an nei a, Mikel hi kum 18 a nih laia Chelsea-in an lak a ni a, Home Grown-a chhiar tel theih a ni. Home Grown player 6 chiah an nei a, 8 neih tur a ni a, mahse squad 25-ah 22 an submit a, 2 hi reserve a ni a, Jaunary-ah player pakhat (Modric?) an lei thei. Home Grown player ni lo an lei chuan, tuna an register player-in a tuar dawn a ni.

Man Utd hian Squad list member 23 an submit a, home grown player 8 an nei sa a, January-ah player 2 home grown lo an la lei thei tihna a ni a, squad-ah hian tun hnaia che \ha D Welbeck te, Rafael leh a unaupa Fabio te chu kum 21 an la tlin loh avangin ziah lan an ni ve lo.


Read more...

MESSI, KAN NGAI A CHE

A hmuna inkhel entu zat an sawi a inang lo nuai a, \henkhatin 85000 niin an sawi a, \henkhat chuan 100000 vel niin an sawi. Ziah dan tlanlawn berah chuan 85000 vel an nih hmel.

Engpawhnise hetiang zat inkhel entu hi Argentina leh Venezuela pawhin an tawng tam bik lo tawp ang. Kan ngaihsan leh en tam English Premier League-ah hian enkhel entu tam ber \um chu mi 83,260-in an en \um kha a ni a, chu chu Manchester United leh Arsenal inkhel a ni.

September ni 2-a Kolkata-a Messi & Co inkhel te inkhel kha India ram mai bakah khawvel hmun dang a\ang pawhin an en nasa hle a, ram dang a\anga he inkhel en tura Kolkata-a zin an tam hle.



FIFA hriatpuia international friendly India-in a thlen hmasak ber Kolkata khawpuiin a thleng hi a inhmeh a, India ram hmun danga football fans te tel miah lo pawhin Kolkata hian heng ram pahnih player-te hi a mikhual tawk tho ang.

Zan dar 7-a inkhelh \an tur kha, chawhma dar 11 velah chuan gate chhunga luh tumin an intlar put tawh a. Venezuela lamin sawi an hlawh ve lo, mipui tam zawkin Argentina an \an em a ni! Messi-a'n ngaihsan a hlawh zual a, a hming inziahna Argentina national team jersey ang, addidas siam chu Kolkata-ah hralh a kal hle a, a khelhna club FC Barcelona jersey Nike show room-ah hralh a kal hle bawk. Kolkata tualchhung kutchhuak Argentina leh FC Barcelona jersey ang pawh hralh a kal hle.

Inkhel entu te'n Argentina jersey ang an ha sup sup a, hmai chei rang an awm a, Argentina colour anga hmai chei ran man chu Rs 100 a ni a, scarf pawh Rs 100 man a ni.

Flag quality \ha deuh chu Rs 150 a ni a, taxi pu te'n Salt Lake stadium-a an passenger-te an hruai thlen nan ni dang zawng aiin rate an ti to deuh vek. Kawngpui dunga thingpui zuar a\anga shoping mall leh show room lian tham leh a te deuhte zingah pawh hlawk lo fa an awm lo ang. Hei hi Messi & co te vanga thil thleng a ni.

Inkhel an \an hmain 'warming up' la tura khelmual chhunga an rawn luhin Messi-a'n ball a khawih apiangin thawm a ring zual a. Venezuela tan away ground-a khelh ai pawhin a la 'away' zawk mah emaw tih mai tur khawp a ni thung. Argentina tan erawh an home ground ang maiin lawm leh hlut an hlawh si.

Kolkata-a Salt Lake stadium kha Messi ngaisangtute inhmuhkhawmna hmun emaw tih tur khawp a ni a, Messi-a'n ball a chan apiangin an au ring zual \hin. Chutiang mipui hmaah chuan Argentina-in 1-0-in Venezuala an hneh.

Zan dar 6.59-ah khan team pahnih player-te'n Salt Lake stadium centre an pan a, dar 7.10-ah inkhel turte hnam hla an sa. Argentina hnam hla sak turah Venezuala hnam hla an sa a, Venezuala hnam hla sak turah Argentina hnam hla an sa thung!

An inkhel ta. Team \ha zawk Argentina-in game an thunun nghal a, an nawr na nghal hle. Mahse, Venezuala lamin an nawr ve changin an hlauhawm thei hle.
Venezuala defender-te an inringtawk hle a, tunlai football khawvela attacker hlauhawm rual, Argentina hmatawngte hmaah an zam lo.

Messi a che \ha a, ball a chang ngunin a bei hmuhnawm thei hle. A \hiante tan \ha deuh deuhin a siam thei reng a, goal-ah a hlauhawm thei hle bawk.

Messi hi mipuiin an ngaisang hle a, ball a chan hlek chuan thawm a ring thei hle. Mahse stadium kha amah ngaisangtutein an khat a ni tih hria ang pawhin a awm lo a, vawi khat corner a pet dawna mipui lam hawia a kut a vai ve zeuh tih lohah chuan mipui a 'khel' lo. Salt Lake studium mipui khan Argentina an \an hle reng reng a, Argentina tan chuan mahni 'home'-a khelh ang mai a ni.

Messi bakah Maria, Higuain, Pastore leh Argentina player dangte pawh an che tha a, Aguero erawhin \um dang a pha lo tiin a sawi theih ang.

Minute 67-naah Messi corner chhuih chu Argentina defender Otamendi chuan a tauh lut a, an coach Alejandro Sabella hnuaia an khelh hmasak berah Argentina hian si khat faiin hnehna an chang ta a ni.

Minute 16-naa Rondon-a \helh leh minute 34-naa Feltscher-a \helhte kha Venezuala tan a uiawm hle.

Venezuela lam khan first half tawp lamah an khel \hat avangin inkhel thawh hnihna lamah chuan lawmtu an ngah ta deuh.

Team pahnih player-te hian khaw lum uap chuar mai an zo lo deuh a, second half-ah pawh rei lo te an chawl nghe nghe.

Ten Sport-a an commentator lar Joe Harrison pawhin he inkhel hi a en a, Dubai a\angin Kolkata hi a pan vang vang. Bhaichung Bhutia pawhin a en a, Kolkata-a football club hrang hrangte'n a huhovin an en deuh vek bawk. Mizo pawh an \hahnem hle a, 300 vel lai an nih a rin thu a hmuna entu Mizo pakhat chuan a sawi.

Inkhelh a zawh hnuaah Messi Mania chu a zual zel a, security lamin harsatna liam tham tawk lo mah se Argentina team-in Mother Teresa din Missionaries of Charity hmun an tlawh \umin, Lionel Messi erawh fimkhur thu hla vangin an kaltir ve ta lo. He hmun hi Argentina's legendary football player Diego Maradona pawhin kum thum kal ta khan a tlawh tawh. An thlenna hotel lamah bawrtu an nei chhunzawm reng a, 'a puan hmawr chauh pawh dek ila' ti ni awm takin, Hyatt Hotel bulah mi za tel an fuankhawm deuh reng.

Messi & co ten India ram an rawn thlawh hian India football-ah rah \ha a chhuah ngei a beiseiawm. Zofate tan pawh a hring a hrana Messi hmu theia kan awm ve kha malsawmna a ni. Messi, kan ngai a che.

Read more...