Monday, July 19, 2010

Tleirawlte Nunkawng Dika Hruai

NUNNA KAWNG THUAMPUIA DING TLEIRAWLTE:
Hringnun kawng chhuk chhova thing leh mau innawh hun, tleirawl hun hi mihring nih chhunga hun buaithlak lai leh harsa lai ber an ti thin a. Tha leh sual inthliar hran hun, mihring nun kal zel puma rawh lin a nih lai chu naupang nihna a kalsan tawh hnu, puitling a nih tak tak hma si hi a ni. Tleirawlte hi nunna kawng thuampuia ding mek an nih dan heti hian han sawi ila.

Sual tih tan hun a ni: Zirmite zirchian dan chuan sualna hi tleirawl laia chin tan deuh vek a lo ni a. Upat hnua sual leh hnuhnawh hi an awm meuh lo. Kawng dik lova an petek hun chu kum 20 hnuai lam an nih lai a ni. Khawtlangin misual tia a hriatte inpuan danin thilsual hrang hrang hi tleirawl an nih laia ching tan deuh vek zu nia!

Pathian an rin tan hun: Miin ama duh thu ngeia sakhaw nun a vawn tan hun chu, mipa leh hmeichhia a hriat tan hun chiah hi a ni. Chuvang chuan, tleirawl lai hi sakhaw lamah pawh piantharna tam hun lai a ni. America rama an zirchiannaah chuan kum 16-17 nih laia piangthar hi an tam ber. Miin chiang taka piantharna vawi khat an paltlang tawh chuan an nunah sulhnu nghet tak a nei tawh thin a, hnungtawlh chu awm bawk mah se, thlarau riltamna reh mai mai thei lo a nei thin.

Chiang taka lang ta chu, tleirawlte hian dam chhunga an pensan mai mai tawh loh tur kawng hi an lo zawh tawh a ni tih hi. Chuvang chuan tleirawlte hi uluk tak leh a bik taka kan enkawl a tul hle mai.

TLEIRAWLTE SUALNA HLUAR ZUALNA:
Chik taka zirtu Hirsh chuan tleirawlte sualna nasat zualnate chu kawng rukin a sawi a, a pawmawm hle.

1. Insiamthat theih lohna (tlai reng chi, thuawih lohna)

2. School atanga tlanbona

3. Rukruk

4. Bungrua tihchhiat – (An hmuhchhuah chu, tleirawlten IPC dan hnuaia an bawhchhiat tam ber chu bungraw kaihhnawiha thil tihsual- rukruk, insuam, a huhova mi suamte hi a ni)

5. Tharum thawhna

6. Mipat hmeichhiatna hman khawloh – (Anmahni an kawmna atanga a lan danin tleirawl tam ber chuan sex hman hi a sualna an hre lem lo)

India ramah chuan tleirawl zingah hmeichhia aiin mipain thil an tisual nasa zawk a. A hluar hun lai ber chu kum 12–16 an nih lai a ni. An zirchian zelnaah mak deuh maiin nu leh pa leh enkawltu (guardian) te bula khawsahoin thil an tisual nasa zawk tlat.

Chhungkaw keh, innghirngho reng mai, nu leh pain an ngaihsak loh, nu leh pa thunun loh leh chhungkaw eizawnna dik loten tleirawlte nunah hlim lohna, lungawi lohna leh beidawnna a siam a, a sual zawngin an kal phah thin ni awm tak a ni.

ENG TIN NGE NI ANG?
Hmanlai chuan Zawlbuk huvang a lian hle a. Khawtlang inzirna, awm dan tha leh nun dan mawi inzirtirna hmunpui chu Zawlbuk hi a ni. Tlangval laka nula ‘inla deuh’ tukzal nan tlangchil te, khawtlang tana mihnawksak leh chimawm te hrem nan tlangsawi te a awm thin a. Tunah chuan chutianga tih chu a rem tawh lo mai thei. Heti zawng hian rilru han pe chhin ila.

a) Thiamna an ngaisang em em a, mahse, an tum a hniam lawi a, tum bulbal tak an nei lo. Mizo thalai hrim hrim hi University Degree chu zuam em em, competitive exam hmachhawn ngam lo kan ni fur awm e. Career Guidance kan mamawh hle.

b) Ruih theih dang tih hmain zu an in deuh zel. Zu in an tan chuan sualna khurpui panin a tlan tan a ni duh hle.

c) Ruihhlo ngaite chungchang an zirchiannaah chuan sualnaa hruaitu chu sum leh pai ngah vang nia inngai an awm laiin retheih vanga suala inhria an awm bawk a. Enkawl dan tawk thiam a tul hle.

d) Tleirawlte ngainat zawng tak chu hun awla eng emaw tih a ni. Thalaite hi chu hunawl pek tam loh a tha an ti thin. Mithiamho chuan ‘tih tur pe rawh’ (keep them busy) tih chu an thupui pakhat a ni.

e) Mi tin hian mi hriat/lar (recognition) hi kan duh vek a. Tleirawlah hian a nasa zual a. Zirtu pakhat chuan a tha zawnga mite hriat an hlawh loh chuan a chhe zawng tala inhriattir leh intihlar an duh hial thin niin a sawi. Chuvang chuan an thiamna leh theihna pholang thei zawnga programme siam thiam a pawimawh hle.

f) Tleirawl lai hian chhungte aiin thiante an pawhin an ngaina zawk a. Mahse thian sual atangin chin tha lo an ching tan thung. India ram pum huapa an zirchiannaah pawh mahni thu renga thil tisual tan hi an awm mang hauh lo. Thian dik leh kawmtlak kawm tir ngei a tul.

g) Tleirawlte hian nu leh pa leh chhungte hmuh thin hun an nei a. An ngaihsan zawngte uchhuakin an ngaihsan thung a. Icon, Idol leh celebrity-te nuna ngaihsanawm lai kawhhmuh thiam a tul.

h) Mipat hmeichhiatna kawnga hmasawn dan hi chhawng thumah an then thin: (i) Mahni inhmangaih hun, (ii) Mipain mipa, hmeichhiain hmeichhia a hmangaih hun, (iii) Mipain hmeichhia, hmeichhiain mipa a hmangaih hun.

Pastor pakhatin a timathlawn lovin ‘Sex hi Pathian siam a ni a. Keimahnia chakna lo awm hi hurna a ni lo a. Pathian thu lova chakna sawngbawl hi hurna a ni.’ Sex Education hi a tawk chauha inzirtir thiam a tul hle.

i) Ngaihsak – An ti alawm, tunlai milianho hian an fate mamawh apiang- car chhuak thar ber ber, laptop, etc an pe zel thei. Mahse hun leh ngaihsakna an pe thei lo a, misual an siam zel mai an ti. Gabrial Mistral chuan: “Thil tih dik loh leh tihsual tam tak kan nei a. Kan thil tihsual tha lo ber chu naupangte kan thlahthlam hi a ni,” a ti a. Kan fate, kan naute, kan tute hian kan ngaihsakna an dawng pha ve em le?

j) Kan Pathian thu chuan: “Tleirawlin engtin nge a awm dan a tihthianghlim ang?” tia zawtin, “I thu ang zela a awm dan veng thain...” a ti a. Tleirawlte nunkawng dika hruai hi Pathian thu nen chauha tihhlawhtlin theih a ni e.

India hian dan tha tak The Juvenile (Care and Protection of Children) Act 2000 a nei a. Kum 18 la tling lo, thil tisual leh naupang/tleirawl enkawl leh venhim ngaite chungchang ngaihtuahna dan a ni ber mai. A tul dan a zirin naupangte hi kum 7 atang 12, 12 atanga 16 leh 16 atanga 18 tia then hran an ni a. He danin a tum chu kum naupang thil tisualte chu an thil tihsual anga an chungchang ngaihtuaha hrem tur a ni lo a, siamthat zawk tur a ni tih hi a ni.

Related Posts :



3 comments: