Monday, July 19, 2010

A Nung Reng Pu Liangkhaia

¢ Lalzarzova

He khawvelah hian mi tam tak an lo boral tawh a, mi fel ber atanga mi sual ber thlengin, pulpit tlanga chhandamna thu vawi duai lo sawi tawhte leh, pian tirh atanga thu kam khat pawh pulpit tlang atanga la au chhuah pui lo te; Biak ina hla pakhat pawh la thlang lo te, kohhran upa atanga krismas tûk chauhva inkhawm thin zawng zawngte, a ni, kan zavai tan hian vawi khat thih ruat a ni. Mahse he leiah hian vawi khat ve tho thi a, lo tho leh si lova nung reng si hi an awm nual mai!

Mi ropui Polycarp-a te, Catholic, Protestant leh Juda sakhaw hla intawm phuahtu an tih mai thin Sarah Flower Adams-i te, nu nei lote nu Mother Teresa te, Reformation hruaitu Martin Luther-a te thleng hian an lei taksa chu phum bo ni tawh mah se khawvel ngaihah chuan an la nung reng a ni! Mizo Berampu, kum 1979 daih tawha he khawvel lo mangtha tawh Rev. Liangkhaia pawh kha Mizo pa thinlungah chuan mangtha a la ni ve lo va, a la nung reng a ni. A pian champha phâk vawi 125-na puala Seminar leh Exhibition neih chu Mizoram chhung bik atan a hmawr bawk a lo ni ta reng mai. A hnuhnung ber atan Serchhipah ni 9th July 2010-ah hun hman a ni a, chumi chung chang chu amah hriatrengna ni pah fawmin han sawi ka tum a ni.
‘Quasquicentennial’ tih hrim hrim hi kan hmelhriat vawi khatna a nih a rinawm. Hun chhiar dan chi hrang hrang heng - Silver Jubilee, Diamond Jubilee, Golden Jubilee, Ruby Jubilee, Platinum te hi kan hriat lar a ni awm e, mahse tuna mi ang hi chu a Mizo nawlpui hian kan vawi khat hriatna a nih ngei ka ring. Quasquicentennial tih hi 125th Anniversary tihna a ni a, a vawi khatna’n Rev.Liangkhaia pualin hman a ni tawh a, chhunzawm tlak a nih ngei pawh ring ila. Ti chuan, kan sawi tawh angin he Seminar hi ‘Seminar on Quasquicentennial Jubilee of Rev. Liangkhaia’ tih a ni a, a piancham pha phâk vawi 125-na puala buatsaih a ni. Kan sawi tur bik hi Govt. Serchhip College, SEDAL (Serchhip District Academy of Letters) leh ZOPPEN Club tena an buatsaih a ni.

Mi paliin Paper hrang pali an chhiar chhuak a, a ngaihnawmin beng tivar tak tak a tam a, chhinchhiah tur thil pawimawh a awm nual bawk. Seminar paper-a kan luh hmâin a chhehvelah i inchhek buk lawk teh ang. Mizote hian Seminar hi kan huaihawt tam ve ta fu a, mipui erawh tam tak kan beisei ngai meuh lo. Hei hi a chhan chu mi tam tak kan kalkhawm thin loh vang a ni. Hei hian ngawi renga ring tak sia a sawi chu kan la hnufual hle a ni tih hi a ni. Thil tha hi chu kan hriaa kan sawi ve thei zul hlawm a, han chet chhuah pui leh awmze neia han zir a ngaih chinah erawh kan tawm im a, eng emaw ni khuaah awr phiar tawng tawngin mi kan hnial leh lawi si! Tam tak hi chu neltlanga vawm lawlh mai chakawm tak an ni thinin ka hria. Heti ang hi kan dinhmun a nih avangin rualawh hi a na thin a, beisei a sang mawh thin hle. Serchhipah hian rinai takin mipui an kal tha a, a huaihawttute puitu zingah ka awm ve a, Exhibition a tel avangin inbuatsaih chhung a rei a, hauhuk dak la ang zung zunga kan che chung paw’n kan hah fu mai! Programme kan han tan a, he hun hluttu zingah Serchhip DC a tel kha a district pum tan pawh inchhuanna tham a tlingin ka hria, a chhan pawh khuallian a ni a, a chekhnawk vel sawi miah lova thu a sawi thei leh amah Pu Liangkhaia chanchin a lo la khawma a’n sawi hrim hrim kha full mark pek ka duhna a ni. Tu te emaw chu ni se darkar khat chuang an sawi leh ang a, an in show off loh pawhin eng policy cy emaw kha an sawi kur ninawm leh dup awm asin! Pu H.Darzika zawng a che tha e. A zan zana Kolasib atanga mahni sum senga he Seminar hman duh vanga lo zan tlan an awm te kha halelui pui tham niin ka hria a, literature zirlai ka nih vena atang pawhin kut han ben sak hi ka tihtur niin ka hria. A hming chu Pu Lalhmingmawia Ralte a ni.

A hmêl enin a tlawm naa Khawlailung khua Pu Lalkhuma kha a langsar mang e. Napoleon-a, fit nga leh inchi li lek mai, General-a an ruat hlim, Italy hmuna French sipai hmunpui a thlen tirha an lo nuihzat leh sa chhe ria zin zen ni chunga a nupui Josephine-i thlalak a phawrha a’n en kual tir lai vel tur kha ka mitthlaah a lo lang a ni. A hmêl enin a tlawm naa Pu Lalkhuma thusawi kha ngaihnawm tak leh chhinchhiah tlak thu a ni. A Mizo-na mawlh khan min tilawm, “a thu luang…flow, a thu chheh…diction, in han ti vel hi tul ka ti lo, Mizo tawng a tam tehlul nen sap tawng hman luih talh hi a thatna ka hre thiam ve lo..” a’n ti te kha a lawmawm ka ti. A zir tan chuan han hman loh theih loh chang a awm thin a, a ziaktu pawh ka hre thiam tho; mahse Mizo tawng duhna thinlung pu Serchhip lamah te pawh an lo la awm a ni tih hriat kha kei ai mahin Pu Tluangtea mawlh a lawm ka ring. Seminar naa hlado chham hi tunhnai maia chin thar a ni awm e. Pu H. Liankapa’n a thlûk dik tak mai leh pawi tawng inpawlh nawk hmanga Pu Liangkhaia hlado a phuah thar a han chham vang vang kha chu a hmu tute kan vannei takzet a ni. Hlado hi tun lai hian hrilhfiahna thar a awm deuh a, chu chu inuanna leh pasalthatna lam ringawt ni lovin, mi kan do let vena (hmêlma anga indo ni lovin, ‘ka leh e’ an tih ang thin kha) a ni tih hi a ni a. Tun tum hi ka vawihnih hriatna a ni tawh nghe nghe, a dik nge dik lo chu a hria ten chhang teh se.
“Kan Sakhua takah chuan Ramhuai kan be lo”

He thu hi Rev. Liangkhaia sawi a ni. Tun hnuah chauh he thu hian lam tang a nei em ni aw a tih theih. A chhan chu Rev. Saiaithanga te, Rev. Challiana te, Pu V.L. Siama te zawng zawngin Mizote chu ramhuai bia niin min chhuah a, anni ang lo takin a chanchin kan sawia hi chuan kum 1973-ah khan tuna kan tarlan thu hi a lo sawi daih tawh a. Tunlai mi thiam tena ‘ramhuai bia kan ni lo’ an tihna bulthum chu he kan Pastor ropuia vang hi a ni ngei ang. He thu hi ngaih pawimawh tlaka ka ngaih a nih laiin, ‘Sakhuana lama a hnuhma’ tih Paper-ah hian a awm lo teh tlat a, ka’n thur hmasa deuh ber a ni. Patling pathum ngawtin an fawh tawh Pastor hi he Zoram khawvelah hian an piang leh tawh kherin a rinawm loh. Hei hi rawngbawltu, berampu nihna laimu chu a ni ber zawk awm asin. Kan tunlai Pathian rawngbawltute hian vawi khat chauh tal pawh fawh kan hlawh ve tawh em? Ngun taka ngaihtuah tham a tling, patling meuhin a anpui a fawh duhna khawpa rawngbawl thei kan awm em le? Infawh chu a ropui lai ber a ni lo, infawh duhna thinlung zawk chu a ni ropui ni!

‘Puma zai’ chungchang hi a hla sulhnu sawi a nih apiang hian sawi rik a ni ve thin a, heti lam changtu Vanlalchanchinthahrilmawia’n a sawi dan hi mipui beng verh tak a nih a rinawm. Heti hian a ziak a, “Puma zai sak uar lai chuan khawtlang an lungrualin mihausa leh rethei inthliarna a awm lova; ruaithehnaah pawh mihausa hlui leh mirethei hlui siam hran a ni ngai lo va” tiin. He thu hi zawhna chhan har tak a nih a rinawm. Kan history-ah hausa leh rethei hlui a awm sawi a ni ngai lo va, mahse he hunah hian putar pakhat chuan a awm ngei thu huai takin a sawi mauh mai. Amah ngeiin a mita a hmuh thu a sawi a, a sawi dan chuan Sailo khuaah a ni lehnghal awm e. He khuaa an chin than bik a ni nge, hmun dangah sawi a ni ngai lo va, mahse Seminar paper-ah meuh a lan avangin chhuizui theih chu ni se thil tha a ni awm e. Tin, Puma zai hi thenkhatin 1907 kuma Rev. Liangkhaia puak chhuah niin an sawi a, thenkhat erawh chuan 1908 an ti thung a, Seminar paper pathumah a inang lo tawh a, a tupa Prof. Laltluangliana Khiangte chuan 1908 tir t> emaw 1907 tawp lam emaw niin a sawi a, hengte pawh hi en ngun deuh ni thin se a tha ngawt mai.

‘Rev. Liangkhaia’n kum 38 hnu-ah eng vangin nge a thuziak a tihdanglam?’ tih hi Pu Lalhmangaiha Chawngthu paper ziah a ni a, a ngaihnawm hle. He lehkha hian a tum ber chu Zoluti kha Kawlri atangin nge Sailam atangin lak let a nih? tih hi a ni awm e. Chu chu Rev. Liangkhaia’n a lehkhabu ‘Mizo Chanchin’ 4th Edition-ah tun hma zawnga Sailam ti thin kha Kawlri tia a thlak vang a ni. Hemi chungchang hi han sawi thui deuh ila, amah Pu Liangkhaia ngei hmai chhana he thu lo zawttu Pu Ralkhuma a lo tel ve a, tihian Pu Liangkhaia’n a chhan dan a sawi, “Zoluti lak letna Sailam ka tih kha hre chiang tak tak ten min rawn chhuah chhal a, Sap lehkhabua a inziak dante min rawn kawhhmuh a, kei pawhin dik zawkin ka hre ta a, chu vangin chhut li-naah khan Kawlri ka ti ve ta a ni,” tiin. Sap lehkhabu ni thei awma lang a tarlan pakhat hi han ziak lang ila, ‘The Wilhom head hunters’ tih Pu Buanga ziak a ni a, chuta a inziak dan chu pakhat chauh han tarlang ve ila, “We must now return to Mary, living in a happy contentment in the heart of the Lushai Hills at Kawlri village..” tih hi a ni. Fiara tuiah kan inhnial vak tawh a, heti anga inhnial a ngai thin hi a tha lo va, a dik zawk a awm ngei tur a ni. Chu vangin he thil pawh hi a dik zawk a awm ngei turah ka ngai a, chin fel dan ngaihtuah a tha ngawt mai.

Thil hlui leh kan hnam tana pawimawh kan ngaihlu chho ta viau a, kan hlate pawh a hlui lam ngaihsanna thangtharte zingah a awm tan mek bawk. Serchhip bikah hian heti ang seminar hi an vawikhat huaihawtna chauh a ni awm a, chutih rual erawh chuan a ngaihlu an tam fu lawi a, SEDAL lam pawh han tang deuh se la, a dang pawh han huai hawt zel teh se. Saphovin, “India ram pumpui aiin Shakespeare-a kan duh zawk,” an tih theih chuan Rev. Liangkhaia chungchangah pawh hian sawi tur kan nei ve tur a ni dawn lawm ni? Tuna Kristian Hlabu kan hman laiah hian a kutchhuak hla 30 a la chuang a, kum 57 chhung a mizo puite tan Pathian rawng a bawl a, mi 7587 a baptist a, nupa tuak 1236 a inneihtir bawk. A hla phuahte hian vawiin thlengin min la lamtir a, kraws lera Isua thi ni lova Isua nung min hmuhtirtu a ni a, kan chhim pastor senior Rev. H.S. Luaia’n, “Kei chu sap tap ka hmu,” a lo tih fo thinna hla kha ama hla a ni a, Pu Buanga vel taptu hla a ni. A ni ang hi kan nei leh tawh kherin a rinawm lo va, a sulhnu leh thil lo tih tawh zawng zawngte hian ‘mi pakhat’ a tling tih min hrilh a, a phû tawk chawimawina pek hi kan tihtur a ni. Pu Darzika’n Posthumous Award hlan a rawt pawh kha ngun taka ngaihtuahin thil awm lo a ni lo ve.
‘Pathian thi theology’ chungchanga hla lama kan mithiam Dr. R.L. Thanmawia’n Rev. Liangkhaia hla a sawi dan hian hnu i khar dawn teh ang. “Kum zabi 19-na tawp dawn lama German philosopher Nietzache-a’n a sawi rik tan, Indopui II-na hnu deuhva theologian leh mi tam takin an pawm leh an zui tak, ‘Death of God theology’ chu hei hian a let thla tha hle. Kraws lera Isua thi ni lovin, a ‘nung’ min kawhhmuh tê tê a, thlarau lam nunna tak neitu chuan kalvari tlang a tlawh chuan ‘Pathian thi’ ni lovin, ‘Pathian nung’ a hmu dawn tih a sawi a; a la duh tawk mai lo va, chu Pathian nung ngei chuan Kalvari tlanga hmangaihna chanchin ropui tak chu a lo hrilh dawn a ni tih a sawi tel kher hi a danglamna tak chu a ni. Liangkhaia hian..kristiante theology rintlak tak chuan Mizo Kristiante hi min lo hung lawk a ni,” tiin. Pu Liangkhaia mit hi mit vannei a lo ni!
Aw ka thlarau, chu tlangah chuan,
Chhun zanin va leng fo la,
I Lalpa, kraws lera awm chu,
Nungin I va hmu ang a,
Kalvari tlang, kalvari tlang,
Chanchin a lo hrilh ang che.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment