Monday, November 16, 2009

Aw A Har Ka Ti Mang E, Ei Rawngbawl Zel Hi

¢ Lalremruata Renthlei

Aizawl khawpuiin eirawngbawlna gas-a harsatna a tawh chuan ziaawm lam a pan hnai mai thei.


A lova awm theih loh thil, ni tin mamawh zinga pawimawh ber pakhat, eirawngbawlna gas-a harsatna hi sutkian theih mai a ni dawn lo niin a lang thung.

Mizoram sorkar chuan he hartsatna hi sutkian tumin theihtawp chhuahin a bei a, a lova awm theih loh thil a nih vang leh mipui hne bik a nih avangin tun hma pawhin sorkar pawh a tang hle thin a ni.

Mizorama gas sem tur awm that leh that loh chungchang hi supply lo kal dan a thu nia sawi thin a ni. Eng eng emaw vangin supply hi a lo kal tha lo thei. Entirnan, gas lo kalna Numaligarh Refinery emaw, bottling plant, Borkhola emawa buaina a awm te, kawngchhiat vang te, kawng pin vang te, gas agent ten an phurh that loh vang tein gas hi Mizoramah a lo kal tha lo thei.

Kum 1976 atang khan Mizoramah gas hman tan a ni. Kum tam tak chhung chu gas agent tlem te chauh kan nei thin a, eirawngbawlna gas kan hman uar hnu atanga vawiin thlengin kan hnianghnar ngai lo thung.

Aizawl hi khawpui a nih hnuah eirawngbawlna gas mamawhna hi a sang chho hle a, sorkar pawhin hmalain gas agency hrang hrangte chu area bik neia hmala turin ruahmanna a siam a, mahse, a hlawhtling zui lo.

Dan hnuaiah chuan chhungkaw pakhatin gas connection pakhat zel nei tura tih a ni. Single connection neite tan ni 20 chhungin tum hnih lak theih tura tih a nih laiin double connection neite tan ni 40 chhungin tum hnih a lak theih thung.

Gas connection chungchang hi dan zawm lohna ber a ni hial awm e. In pakhatah connection pakhat nei tura ruahman a nih laiin chhungkaw pakhatin connection pahnih pathum neih fur a ni thung. Hei hi eng dang vang ni lovin gas harsatna hi kan hriatchian em vanga security a awm loh luat vanga connection nei tam mai kan ni.

Dan angin kal thei dawn ila chuan supply a that a ngai phawt a ni. Supply a chhe si a, demand a sang si a, chu chuan 'insecurity' a siam a, chhungkaw tin tih tur chu a tam thei ang ber leh hnianghnar tawk tur gas connection neih a ni ta mai niin a lang.

Dan ang thlapa kal theih ni ta se, ni 20 chhunga gas tum hnih lak theih a nih pawhin chhungkaw tam tak hi chuan kan duhkhawp chuang lo ang. A duhkhawp lo tur apiang mihausa an ni a, connection nei ngah apiang mihausa an ni bawk.

Gas connection hi duh duha neih theih a ni lo a, gas distribution agency te hian IOC phalna an lak zet loh chuan gas connection hi an pe thiang lo a, an pe thei hek lo. Hei vang tak hian gas harsatna chungchangah pawh gas agency te aiin company te hi mawhpuh tur an nihna lai a awm zawk a ni.

Sorkar ruahmanna thar
Kum 2007 khan Mizoram sorkar chuan ruahmanna thar a siam a, chu chu chu gas agency te tana area siamsak a ni.

Gas agency tin te’n semna bik veng an nei theuh tawh dawn a, an semna bik veng an tuam tawh dawn avangin veng dang tuamtute hnen atangin gas a lak theih dawn tawh loh tihna a ni.

Consumer card nei lote tan gas a lak theih loh a, gas la tur pawhin consumer card transfer a ngai ngei bawk.

Ramhlun venga cheng mi pakhatin Zopuii Gas Agency-ah connection a nei a, mahse, ruahmanna tharah chuan Ramhlun veng chu Vanbuangi Gas Agency bial a nih tawh avangin gas a lak theihnan a in-transfer a ngai ta a ni. Hei hian hun leh tha a heh a, gas harsat vanglaia tih chi ni pawhin a lang lo.

“Eirawngbawlna gas hi harsa lo se chuan he demarcation policy hi a tha ngei ang a, tun dinhmunah erawh thil duhawm tak niin a lang lo. Demarcation policy hian miretheite tan awlsamna a siam dawn chuang lova, harsatna a siam belhchhah zawk dawn niin a lang,” tiin kum 2007 khan Zozam Weekly-ah ngei hian ziah a ni tawh.

Demarcation policy hnuaiah chuan gas agency dangte hnen atangin gas a lak theih tawh loh avangin a tuartu chuan a tuar tlawk tlawk dawn a ni. Connection nei tamte chuan an tuar ve dawn lo a, a retheite bawkin an tawrh a zual zawk dawn niin a lang.

IOC hotute chuan registration fel zawka computerised an tum avangin registered card holder tan lo chuan eirawngbawlna gas pekchhuah a harsat dawn thu an sawi a, hei vang hian consumer's card hi neih ngei a ngaih phah dawn ta a ni.

Consumers’ Union president P Lalupa chuan, “Theihtawp kan chhuah a, committee te pawh kan ko alawm,” tia sawiin, “Gas harsatna chhan hi connection number zat hi phai lam atangin allotment an pe lo. A dang lehah chuan a lo thlen hian consumer card neiin an dawn hmain distribution system a fel tawk lo a, hei hian min tam chhuah niin a lang,” tiin a lo sawi.

Engvangin nge eirawngbawlna gas a harsat?
Tun hnaia gas harsat zual chhan hi eng dang vang ni lovin kan khamkhawp kan hmuh loh vang a ni.

2007-ah khan Mizoram pumah gas connection 18,0835 kan awm laiin June thla a eirawngbawlna gas kan lakluh zat chu 10,6746 chauh a ni thung a, indaih ngaihna a awm lo. Eirawngbawlna gas van chhan hi, IOC lamin an rawn pek tlem vang mai niin a lang.

Gas agent pakhat chuan, “Gas connection hi pek thar a nih dawn reng rengin IOC hriatpuina a ngai a, agent ten mahni thuin an pe thei lo thung. Hei vang hian eirawngbawlna gas van chhan hi gas pe chhuaktu ber IOC-in a pekchhuah tlem vang a ni ber,” tiin a sawi.

Hei vang tak hian gas chungchanga harsatna kan tawh hi awlsam taka chinfel theih niin a lang lo a, a pechhuaktu berin Mizoram tana kan mamawh ang min pe duh lo a nih chuan chet ngaihna a vang khawp ang.

A khawilai nge dik lo lai?
Eirawngbawlna gas hnianghnar loh vanga harsatna hi thil thar a ni lo a, thil awm reng zawk a ni.

Tun hma chuan gas hi hmun hrang hrang atanga lakluh thin a ni a, mahse, kum nga vel kal ta atang khan IOC chuan ‘economic linkage’ policy duang tharin, chumi hnuaiah chuan a hnaih ber bottling plant atangin gas hi lak tur tia ruahman a ni.

A nihna takah chuan Mizoram pawhin Silchar atang ni lovin Mualkhanga bottling plant kan neih atanga la tur kan ni. Mahse, ni khatah bur 1200 chauh thun theih a ni si a, Silchar kan pan mai a ngai zel dawn a ni.

Gas agent pakhat chuan, “Sum kan nei lo a ni lo. Lak tur a awm lo a, min pe duh lo zawk a ni. Min pek duh loh chuan kan tan tih ngaihna a awm hlei nem,” tiin a sawi.

Tun hma pawhin gas connection transfer te hi tih tawh thin a ni. Area demarcation te pawh hi kalpui a ni tawh thin. Mahse, a hlawhtling ngai chuang lo. In tinin gas connection pakhat chauh neih tur tihte pawh a ni tawh thin a, awmzia a nei thei tak tak lo.

Demarcation hi a tha lo tihna a ni lo a, gas hnianghnar chuang si lova kalpui erawh a fuhin a lang lo. Demand a sang a, supply a tlem si chuan black-a zawrh a tam zual zel dawn a ni.

Gas kan lakluh a tlem tho a, ruahmanna thar anga kan kal dawn a nih chuan retheite tan gas hi a harsa zual ang. Hausa ten buaina an nei lo thung ang a, black-a lei tur a tam zual phah ang.

Gas harsatna chuan a vanglai a tawng mek a, Aizawl veng tinah Gas indaihlohna chu nasa tak a ni.

Chhungkaw tam tak tan chuan gas lak chu hna puia neih a ngai. Zing kar hma tak takah gas la tura intlar a ngai thin.

Aizawl veng thenkhatah chuan a harsat vanglai chuan zankhuain an intlar a, tlawmngai zualte chuan gas bur khatah Rs 10/- lain an Gas bur te an vensak tlaivar thin.

Veng thenkhatah chan zing dar 4 hmaa intlar phal loh a ni a, chu chu VC thuneihna hmanga kenkawh a ni thung.

Aizawl veng tin deuhthawah gas harsatna chuan hnuhma a nei vek a, veng thenkhat tlema ziaawm deuhte erawh an awm.

Mi tam tak chuan gas harsatna chhan hi sorkarin Area wise a demarcation policy a kalpui vang niah an ngai a ni.

Lalngheta Sailo supply secretary hlui chuan, “Gas kan lakluh hi tun hma aiin a tam zawk tih a ni a, tichunga kan indaih lohna nasa lutuk hi chu a mak a ni,” a ti.

“Vawiin thlengin a black-in lei tur a la awm reng tho a, hei hian ngaihtuah a tithui khawp mai,” tiin a sawi zawm.

Lalngheta Sailo chuan, “Area-a insem an tih vang hian a chang chhia an awm a, Agent-ho hi an inkhan lo deuh niin ka hria,” a ti a, “Suakchhunga chan te hi chuan an dawng tha viau niin ka hria,” a ti bawk.

Demarcation policy chu Mizoram tana la tha ber lo deuh nia ngaiin, “Duh duh huna an hralh khan a fuh zawkin ka hria, tun dinhmunah chuan veng chang chhe bik an awmin ka hria,” a ti.

“Area demarcation hi kan chhiatpui zawk. Kan neih tur ang kan neih loh phah a, kan han complaint pawhin awm zia a nei chuang lo. Phailamah te chuan area demarcation hi an thatpui zawk a, an complaint hlek chuan a ti.Agency lam an che vat thin. Mizoram-ah chuan awmzia a nei hlawlo a ni” a ti.

Demarcation Policy hi MNF sorkar laia duan a ni a, chu pawh IOC lam duh dan a nih vanga ruahman nia sawi a ni.

FCS&CA director Lallungmuana chuan theihtawp an chhuah thu sawiin, “Agency hrang hrangte'n an sem theuh a, sem bang an nei lo a,” tia sawiin, “Demarcation policy vanga indaih lohna niah kan ngai lo,” a ti.

Lallungmuana chuan, “Demarcation hi kan duh vang reng emaw lam a ni lo a, company lamin min nawrna vang zawk a ni. Kan hmang lawk lo zawk a, min hauhna ber pawh nangni chiahin in hmang lo tih a ni zawk,” a ti.

Supply director chuan, “Gas connection la nei lo, mahse, gas hmang si hi kan tam ve tawh si. Kan pung nasa hle tih a lang a ni,” a ti a, “An tam tham hle niin kan hria a, black-in an la thin a, hetiang connection nei si lo an tam avang hian black a tam phah a ni. Eng zata tam nge an nih chiah hre turin survey ngaihna pawh a awm lo. Tun dinhmunah chuan zep thu a awm lo a, black-a lei te hi kan dang zo ngang rih lo a ni. Kan thain a tlin ngang lo,” a ti.

Gas chungchanga harsatna chu vawi duai lo company lam nen pawh an sawiho tawh thu sawiin, “Kan harsatna hi company hnenah pawh kan hrilhz ing tawh a, anni pawhin puih min huam a. An duh ang te pawh an sawi a, keini pawhin theihtawpin tihhlawhtlinsak kan tum a ni,” a ti.

“Non-demestic hmang tur hmang si lo an tam hle a, hei hi compnay lam chuan an duh lo hle a, keini pawhin hma kan la ve nghal a ni. Kan hmalaknaah company lam pawh an lawm hle niin kan hria,” a ti bawk.

Gas harsatna chuan ziaawm lam a pan chhoh tial tial a beisei thu sawiin, “Session tawp hnu atang khan gas pawh ni dang zawng aiin a thleng tha niin kan hria. Kan zi mar tan dawnah kan ngai,” a ti bawk.

Connection thar mamawhna a nasa tih sawiin, “Connection an kharna pawh a rei tawh a, hei hian nasa takin hrek a ni. Keini lam pawhin Company-ah kan ngen a, anni pawhin inhawng takin connection thar atan ruahmanna an siam ta a, tun atanga reiloteah connection thar pek chhuah a nih theih kan beisei” a ti bawk.

“Tun hnai maiah pawh Company lam chuan Gas Dealer pathum lai an ruat thar a, Seling-ah pakhat leh Aizawl-ah pahnih. Hei mai bakah hian Gas kan refill na hi manual a tih a n a, ch chu electronic a thlak tum a ni a. Chu chu tihhlawhtlin a nih hunah chuan a awlsam zual kan beisei a, mahse, kumthar lam a ngai thung dawnin a lang” tia sawiin, “A chhan chu thlak danglam tur chuan hun engemawti chhung a khaihlak thei a, kan hun pui Krismas kan tawng chho dawn hnai a, Company lam chuan tun tut tuta khawih ai chuan kumthar lama khawih an duh zawk a ni” a ti.

Gas vang chuan ziaawm lam a pan chhoh zel a beisei thu sawiin Lallungmuana chuan, “Improvement a awm nasa tawh a, kan zia chho hret hret a ni. Area demarcation hi chu company te nawrna a ni a, kan ti lo thei lova, demarcation vanga tlem chu niin kan hre thei lo. A nihna takah chuan demarcation kan tih hian a la thei tur connection nei te chauhin an lak theih tak vang zawkin connection nei si lo kan thahnem si a, chu chuan harsatna a siam zawk niah a ngaih theih” a ti bawk.

Thil dang pawh a har, khawsak a har
Gas mai a ni lo, thil man pawh a to vek tawh. India rampum huapin Mizoram chu thil man to na ber a ni ngat ang.

Nikum tun ang hun leh kum in tun ang huna thil man into hleihna chu sang tak tawh a ni. Chumi awmzia chu Mizoram-ah hian pawisa chu a awm ngei a, mahse, thil man a to em em a, circulation of money a sang em em tihna a ni.

Chawhmeh man a to a, nitin mamawh engkim mai san lam pan vek a ni.

Mizoram sorkar chuan sorkar hnathawkte tan six pay zawm turin ruahmanna a siam leh ta rup a. Hlawh a sang ang a, thil man pawh a sang leh dawn a ni.

Mizorama sector lian ber chu service sector a nia! 6th pay hman tur a ni leh nghal a, sorkar hnathawk hloh ringawt atana tun budget a senso tur chu 1240 crore a nia, total expenditure atanga chhut phei chuan 32.7% daih a ni.

Chutih laiin state tana rotling siamna tur capital outlay phei chu cheng vaibelchhe 393.88 chauh a ni. Mizoram buaina ber chu hnathawh te hlawh sang lutuk avanga hmasawnna tur rotling thil ruahmanna a awm hlei thei lo hi a ni.

Mizoram mipui anga chhutin sorkar hnathawk hi 7.8% vel an ni a, MR, work charge te nena tel vekin! Mipui zaa 8 velin Mizoram budget chanve vel chu an insem dawn tihna a ni.

Kan budget atanga chhut chuan hmasawnna a kawngbo viau thung a ni. Mizoram sorkar chuan hnathawk a ngah hle a, hnathawk te eizawh chu a nasa emem bawk si.

Ti zawng hian a chhut theih awm e. In sa tur ni ta la, cheng nuai 5 nei la, hnathawk hlawh leha behbawm velah cheng nuai 3 seng la, chakkhai laknan cheng nuai 2 chauh i nei ang vel a ni.

Chumi awmzia chu cheng nuai 5 i neih tang khan nuai 2 chauhin in sakna tur bungrua leh thil dang pawimawh tak tak a leina i nei a, hnathawk hlawh atan nuai 3 i sen a ngai tihna a nih chu, chu chu Mizoram dinhmun nen chuan a in an deuhna chin a awm.

Sorkar hnathawk hlawh leh pension bakah damawi leh thil danga senso neuh neuh hi a sang hle a, chu chuan hmasawnna tura atana rotling tur thil siamna tur a dal thin a ni.

Kan state phu lohin police kan ngah a, IR batallion kan din zung zung a, a tirah chuan Mizoram sorkar ni lo central atanga chawm an ni ngei a, mahse, rei lo te hnuah Mizoram sorkar kuta lut vek tur an ni.

Chutih rualin Mizoram-ah sum a awm khawp mai. Incheina changkang ber berin kan inchei thei a, ram dang atangin thil tha ber ber kan chawlut thei bawk.

Pawisa a tam a, a hmanna tur pawh a tam mai a ni. Mahse, chung pawisa te chu ram tana rolting tur siamna atana kan hman loh avangin ho mai maiah kan chailiam a tih theih ang.

BPL family pawhin mobile phone sing chuang man kan hum theihna a ni a. Sum lak luhna tur pawh a tam nangiang mai. Sum luanglut atam vang hian sum veivak a tam phah reng a, thil man pawh a to em em a ni.

Mizoram-ah hian thil a to chak em em mai a. Tunah six pay commission rawt pawh hi hmang dawn teh reng mah ila a lawmawm chuang lo. Hlawh a san poh leh thil man a sang mai dawn a, chu chuan awm zia a nei chuang lova, a nihna tak kan chhut duh chuan a lawmawmna a awm chuang reng reng lo.

India ram khawpui zingah Aizawl khawpui hi cost of living san berna zingah a tel ngat ang. He khawpuiah hian ei leh in man a to hle a, thingpui no khat pawh Rs 2/- a nihna a ni.

He ti ema thil man a to chhan hi a lakluhna lama harsatna ai mahin pawisa tam vang zawkah a ngaih theih ang. Silchar vai tena an duh ang an chhiar a piang kha i he lovin kan lakna a ni tawh mai zel.

Mizoram-ah hian inflation a nasa hle a, inflation awm hi cost push inflation a ni zui. Chumi awmzia chu thil man tovin a hrin a ni.

Mizo tena economics lama mithiam kan neih Proff. Tlanglawma chuan Mizorama thil man sang chungchang chu India ram aia uchuak a ni, a ti.

Prof. Tlanglawma chuan, “Thil man sang hi India ram pum kalphung a ni. Mizoram-ah hian a nasa bik tih mai a ni a, tun hma atang tawhin India ram hmun dangte aiin cost of living hi a sang lawr lak a ni,” a ti.

“Hei hi a chhan leh vang a awm thei a, pakhatnaah chuan kan ram a kil khawr a, transportation cost a san vangah a ngaih theih a, pakhat lehah chuan thil dehchhuah kan nei lova, engkim mai hi lakluh a nih vek vang a ni thei,” a ti.

Prof. Tlanglawma chuan, “Cental atangin pawisa tam tham tak kan hmu reng thin a, thil siam chhuahnan leh tharchhuahnan a nih tur angin kan hmang lo thin a ni” a ti a, “Pawisa kan hmuh tam avang hian pawisa leng vel a tam a, pawisa chu kan kutah a awm a, a lei tur lam a tam si lo, chu chuan thil man a tisangta thin a ni,” a ti.

Economics-ah chuan engkim mai hi demand leh supply inkar vel vek a ni ber. Chu tak chu Mizoram buaina chiah pawh a ni. Supply a tlem reng a, Demand a sang hlur reng bawk si. Demand a san a, Supply a tlem reng si chuan thil man a to lo thei lo.

Hman ata tawh Mizoram-ah hian rotling tura sum hman a tam lo niin Prof. Tlanglawma chuan a ngai a, “Mizoram-ah hian productive expenditure a tlem a, thlai leh eitur lamah kan intodelh si lo, chu chuan thil man a tisang a ni. Thil man a san chuan nitina inhlawhfa te hlawh a sang lo thei lova, chu chuan cost of production a ti sang a, tikhan a in leh chho zel mai a ni,” a ti.

“Mizoram-ah project lian pui pui a crore tel teh meuh senna hi kan thawk fo tawh a, chu’ng te chuan a thawk chhuak si lo. Hei hi thil pawi deuh mai a ni a, kan sum senna tam tak kha engmah lova kan chantir chuan a tuartu chu keimah ni bawk kan ni zel mai dawn a ni,” tia sawiin, “Thawktute pawhin hna kan thawk tha lo a, eirukna nen kan tang tlang a, kawng a ni emaw in sak a ni emaw a nihna tur angin engmah kan tichhuak ngai lo. Hei hi a pawi lutuk tlat,” a ti bawk.

Prof. Tlanglawma chuan, “Mizoram hian business lian production siam tur kan la nei lo, inhnangfakna tak tak turengmah kan la nei ve lo. State kan nihna pawh kum 30 dawn a ni tawh a, pawisa tam tak kum tina vaibelchhe telfe kan dawn te hi a nihna tur anga rotling siamnana kan hman tangkai loh chuan kan harsatna hi a zual chho zel dawn a ni, a pawimawh er chu rotling kan siam a ngai a ni,” a ti.

NLUP chungchangah, “NLUP hi thil tha tak mai a ni a, kan tihhlawhtlin loh erawh chuan a pawi hle ang,” a ti a, “Eng thilah pawh 90% success te hi chu thil beiseiawmloh a ni a, mahse, NLUP-ah hian 60% tal chu a hlawhtlin a ngai a ni. A hlawhtlinloh chuan thil pawi tak a ni dawn a, thu neitute pawh hiana hlawhtlintheihnan theihtawp an chhuah a ngai ang,” a ti bawk.

Related Posts :



1 comment: