Thursday, March 12, 2009

THURUK!

¢ HC Vanlalruata

Prime Minister ropui Pandit Jawaharlal Nehru-a’n a fanu Indira hnena a lehkhathawn kan zir thin kha a ropui ka ti ngawt mai. Khatah khan “Miin an hriat leh atana i duhloh chu ti lovang che,” tiin a fanu duhtak, a hnu-a India ram hruaitu ropui lo ni ta chu a chah a ni.



Kan mimal nunah pawh hian thuruk kan neih a tul rualin thuruk zahpuiawm neilo theuh i la chuan a lo tha ber mai a. Mahse, mihring kan nih miau avangin thuruk kan vawng a, midang thuruk kan vawn sak chang a awm bawk. Mimal nun chu mimal nun ni sela, mipui nun (public life) a thuruk tam lutuk leh kan tana tha dawn lova kan hriat apiang thup duhna hi chu a ‘democratic’ lo ngawt mai.

Hmanni khan ZOZAM editor nen hian CBI-in Rev. Chanchinmawia thih dan chungchang an chhuina report ngaihvenin Additional District and Sessions Judge kan han hmu a. Ani chuan court-a CBI thu thehluh chu thuruk a nih hranpa loh thu sawiin a copy chu en a phal thu leh camera hmanga thlalak pawh a rentih thu a sawi a. Mahse, a photocopy erawh chu court-in a pek chhuah a rem loh thu tha takin min hrilh a. Kei chuan final report a nih leh nih loh ka zawt a, a nih thu min hrilh chuan tute nge copy a pek tih ka zawt leh a. Ani chuan sorkar ukil (Public Prosecutor) hnena a copy a pek thu min hrilh a. Vanneih thlak takin hetihlai tak hian PP hi judge office-ah a lo leng lut a. Kan lo vai kutdawh thil dil ve chawt a. PP chuan sawi nawi hauh lovin a photocopy siam belh tirin min pe ta mai a ni.

Hemi tuk lawkah hian rorellai Congress thalai chuan thuchhuah siamin a hma ni-a kan judge va hmuh chu court thuruk puang chhuakah leh puan chhuah thuai thuai chak chhan nei ang deuhin an rawn puh ta mai a. Kan thawhpui chanchinbumi dangte ka zawh kual pawhin an lo han ngaihven a, keini min lo chhan ang tho khan a lo chhang hlawm tih ka hre zui ta zel a. He judge hi chanchinbumite hian phone hmang ringawt pawhin kan lo zim buai hle tih pawh amah ngeiin min hrilh bawk.

CBI final report hi mipui ngaihven em em a nih avangin mipui hnena thu hrilh thintu media hnathawkte chuan kan ngaihven em em a. An hmuh dan mipui hnena hrilh chu kan bat tlatah kan ngai a. Hriat theih ngei kan tum a. Kan hria a, kan puangzar ta a ni.

Kum 2 zet chu Law College-ah lutin d an hi zir ve mah ila, ka hriatna hi a tam lo khawp a. Mohammedan Law leh Hindu Law lam nin avangin Comperative law leh Jurisprudence te kan hriat loh phah a. A tlachawpa hnathawhna atan leh mimalin hriat ve hrim hrim atana tul CrPC leh IPC, ND&PS Act leh Prevention of Corruption Act te, Defamation chungchangte tlem te te chu ka hre ve nual chauh a ni a. Chumi chung chuan Police emaw CBI-in emaw Court-a charge sheet emaw final report emaw an theh luh hi thuruk a ni tih ka la hre ve ngai lo. Ka hriat ve dan mawlte-ah chuan charge sheet hi thiltisualtu-a puhte hnenah a copy an pe ve vek a, sorkar ukil leh thiltisualtu-a puh aiawha ding ukil-te pek an ni bawk thin. Chuvangin court document te hi thuruk ni lovin public document niah ka lo ngai ve mai thin a. Charge sheet siam lova final report an thehluhte pawh thuruk ni lovin mipui hriat leh hmuh theih tur document tho a ni.

Court-in thubuai a ngaihtuah pawh hi tu tan pawh ngaihthlak phal a ni a. A hmingah pawh ‘Open Court’ an ti thin. Camera erawh lakluh phal a ni lova, a lem an chhuah duh chuan lemziak thiam an kal a, an ziak a, chu chu chanchinbu-ah an chhuah leh mai thin. Pawngsual thubuai erawh chu pawngsual tawktu zahawmna humhimna atan ‘Open Court’ah ni lovin “In Camera’ in an rel thin a, midang ngaihthlak ve phal a ni lo. Thuruk ber mai chu Police emaw investigating agency eng pawhin thil an chhui lai (investigation kal lai) a an thil hmuhchhuahte hi a ni a. Court-a an thehluh hma chuan thuruk a ni. Court sang ber pawh Police thil chhuina (investigation)-ah an inrawlh ngai lo. A boruak a zir erawh chuan court-in a vil thei chauh a ni.

Heng ka lo hriat ve mai mai dan hi hmanni khan chanchinbumite hmaah kan judge pakhat Pu K.L. Liana khan a rawn nemnghet ta a. A tihzia ka ti hle. Eng hi nge thuruk nia eng hi nge thuruk nilo tih hriat hi finna pakhat chu a lo ni a. Kan fing leh ta sawt mai.

A thuthlunga ka ngaih pawimawh chu mipuiin hriat theihna chanvo (right to know) an neih hlutna hi a ni. Sap hovin India ram an awp lai chuan min awptu (colonial ruler) te khan an thiltih dan zawng zawng an awpa-te’n kan hriat lohna turin Official Secrets Act te an lo siam a. India zalen hnu kum 60 dawnah chumi thiahna atan chuan ‘Right to Information Act’ kan lo nei ta.

Mipui rorelna sorkar hnuaiah chuan ram venhimna thil leh police thilchhui tikhawlhkham thei tih loh hi chu mipuiin hriat theihna chanvo an nei tur a ni tih thuthlung hmanga he dan hi duan a ni a. UPA sorkar hi a fakawm ka tihna ber pawh a ni. Engkim lang tlang a, thup awm lova mipuiin engkim kan hriat hi democracy thuthlung tifamkimtu leh democracy tichak zeltu a lo ni a. US Vice president hlui Al Gore-a’n a lehkhabu “The Assault On Reason” tih a ziaha ‘well-informed citizenry’ thupui hlapui a vai angte hi han vai ve pha tawh ila kan va ti em!

Related Posts :



2 comments: