Thursday, March 12, 2009

Burma Buaina Leh Mizoram

¢ Vanlalremruata Tonson

Buaina a awm a, khawsak a harsat huna hmun him zawk panna chang hria Burma-a Zohnahthlakte chu sipai rorelna tlanchhiatsan tumin an thenawm Mizoramah an tlanlut a, raltlan nge an niha khaw thenawma pem an nih pawh a chiang lo. Chu chuan buaina a thlen a, a thlen leh thin. Tun hnai pawh khan sipai rahbehna tlanchhiatsantuten ngaihsak leh tuamhlawm an hlawh tawk loh chungchang chu mihring nihna dah pawimawha humhim tum pawl pakhat Human Rights Watch Report-ah a lang a, Mizoramah chuan boruak a inmung leh nghe nghe.



Report-ah chuan sipai awpbehna avanga nun pangngai nei pha tawh lo, zirna mumal dawng pha lote thusawi chu a dik leh dik loh finfiah leh lem lohin tarlan a ni a, chu chuan Mizoram mipui rilru a tina lo thei lo a ni. Mizo khawvel thara Zawlbuk aiawhtu YMA chuan sipai rorelna tlanchhiatsantute zinga a hotu deuhte chu kokhawm ta hial a; khawtlang inrelbawlnaa dinhmun pawimawh tak luahtu YMA chuan eng thu nge a rawn neih anga, Mizo mipuite khawngaihna azara sipai rothap tak kuttuar lova an awm chu an awm chhunzawm thei lo hial ang tih hlauthawng tak chungin Chin state atanga Mizorama rawn chhuk thla tam tak chu an awm mek nghe nghe.

An khawngaih thlak a, tanpui a, venhim a, chhan an ngai a ni tih auchhuahpuia inngai Human Rights Watch chuan pawi an khawih ta zawk emaw ni tih hial tur a ni. Human rights thlirna atangin report hi thlir tur a ni a, Burma-a an tawrhna nasat dan leh chumi an tlanchhiatsanna kawnga harsatna an tawh zel dan tarlan chu an tum niin Mizo leh Chin te inkara inhriatthiam lohna thlen tir chu an tum a nih loh thute rawn sawi leh mah se tu bengah mah a lut chuang tawh chuang lo.

South Asia-a Human Rights Watch researcher Meenakshi Ganguly chuan Mizo chuan Chin mite chu an lo tanpui tih chu hriat sa vek a ni a, mahse, India sorkar – Mizoam state leh central hian an rights a humhim sak lo a ni, tiin Burma zalenna sualtute chanchinbu Mizzima-in a kawmnaah a sawi.

"Burma-ah hian Chin mipuite chuan an tuar nasa hle a, chuvangin Mizoramah pawh an rawn kal a ni tih kan sawi ber chu a ni a," tiin Ganguly chuan India-in sorkar a nih anga Chin-ho laka a tih tur a tih loh dan report-ah hian an tarlang zui niin a sawi bawk.

"YMA chuan an tanpui reng nain kan kawmte hian anmahni an hek niah an ngai a, mahse, YMA chuan human rights thlirna atangin a thlir zawk tur a ni," Ganguly a ti.

Chin mi tumahin an hnenah Mizo an sawisel ngai lo tih sawiin Ganguly chuan, "Mizote chuan Chin-ho chu an tanpui tehmeuh mai. Chuvang tak chuan Mizoramah pawh Chin hi an tam a ni. Chin-ho chuan an tanpui avangin an fak viau nghe nghe," a ti.

"Mizoram leh India sorkar te hian refugee tanpui hi an mawhphurhna a ni," a ti bawk

Human Rights Watch-in Mizote thatna a tarlan loh avang hian Chin-ho chuan Mizote thatna an sawi ngai lo tihna a ni lo a, mihring ni vein rights an neih ve ngaihsak a nih lohna lai chauh an tarlang a ni. Mahse, chuti chung chuan kha report-ah khan thil dik lo a awm nual a, 'Chin Community in Mizoram' pawhin thil dik lo a awm tih sawiin khatiang thu belhchian dawn lo tarlan a ni chu an dem thu an sawi tawh nghe nghe.

Thil pakhat erawh chu Mizoram sorkar hian Burma rama Chin state atanga Mizorama rawn tlanchhiate hi mipui kutah dahliam ngawt lovin ngaihsak ve deuh hlek chu ni se he report hi a danglam mai thei.

Human Rights Watch hian report an siam dawnin research atanga an thil hriatte atangin khatih laia Mizoram chief minister Zoramthanga chu zawhna chi hrang hrang 16 an zawt a, chung zawhna chu uluk taka chhan ni se tuna Human Rights Watch report -- “We Are Like Forgotten People” (The Chin People of Burma: Unsafe in Burma, Unprotected in India) hi a danglam viau mai thei.

October 2008 khan khatih laia Mizoram chief minister Zoramthanga hnenah fax-in zawhnate hi thawn a ni a, Indian Permanent Representative to the United Nations, leh Indian Ambassador to the United States te hnenah a copy pawh pek a ni. Zawhna dang United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), New Delhi-ah pawh thawn a ni bawk. Mahse, zawhnate hi chhan a ni lo ve ve. Chhang tur leh sawifiah tur awm tak pahnihin engmah an sawi tak lohah chuan Human Rights Watch chuan an document hmuh leh mi mawl ve tak tak an kawmten an thil sawite atangin report chu an siam ta a ni.

Tichuan, Chin mite hum zawnga aw chhuah ve tang tang thin pawlte pawh hnawhchhuah an nihna kawnga hmalatu ni awm takin report-ah chuan tarlan a lo ni ta a, veng pakhatin an veng chhuahsan tura an tihte chu CYMA-in Mizoram atanga hnawtchhuak angin tarlan a niin Riangvaite thlanmual chu Chin-ho tana siam ni awm takin tarlang a ni bawk.

Mimal thil tawnte chu mimal thil pawh lo ni se mimal thil ni lova thudik lo chiang tak report-in a tarlan tel avanga khawtlang inrelbawlnaa thupui vaitute lung ni ta lo chuan Mizorama Chin awmte chu lungmuangin a awm tir lo va, inthlahrung takin a dah mek bawk. Mahse, a changkang tlem azawng bak chu kalna tur dang hre lo leh kal thei lo deuh vek an ni lawi si a.

"Mizorama rawn tlan chu hmun danga tlanchhe ve thei si lo, mahni khuaa awm ngaihna hre tawh si lo hi kan ni ber," tiin Chin pakhat chuan a sawi.

"Tunah hian mautam a la nasa em em a, sipai an sual ngaiin an la sual bawk a, khawsak ngaihna a awm lo. An la rawn tlan belh lo ang tih sawi theih pawh a la ni lo. Miharsa ber, ei tur nei lo leh sipai laka him lo ten nun thar kan zawn theihna awmchhun a ni," a ti.

A thlen chinah chuan Mizoram mipuite chungah hian a lawm hle tih a sawi rual erawh chuan, "Kan lo hriat danah chuan Bangladesh atangin Chakma an rawn tlan a, India sorkarin nasa takin a buaipui a, Chakma Autonomous District Council hialte pawh a piang ti hialin kan lo hria a. Keini chu kan awmna apiangah Mizorama piang leh sei lian kan nih leh nih loh eng mah hriat theih loh khawpin kan zalenin nuam pawh kan ti naa Burma sipai hovin min duh chuan man theih reng kan ni," a ti bawk.

"Human Rights Watch-in 'like forgotten people, unsafe in Burma, unprotected in India' a tih pawh kha a dik ve thei viau a ni. Tun dinhmunah chuan Burma sipai roreltute hian ka hming, address engkim pein chumi chu kan duh e rawn ti se India sorkar chuan man turin min ti a, anga Burma-a sipai nunrawng takte kut tuar tura chhoh chiah hi kan hmabak chu a ni mai," venhim ngai an nih thu leh Burma sipai roreltute laka an him theihna tur chu Mizoramah pawh hian la mamawh hle nia a inhriat tho thu a sawi.

Mizoram mipui, VC, sorkar hotute leh hnathawkte thlengin Burma atanga raltlan an tuamhlawm thin dan leh an khawngaih theih zia Chin mi chuan a sawi. Mahse, dan hmanga humhimna chu an la mamawh tho niin a sawi. Chin hruaitu Mizoram rawn tlan hmasa Hrangnawla chu Burma sipai hovin man tura a rawn tih hnuah man niin Burma-ah thawnhaw a ni a, 1988-a university zirlaiten democracy ngiata buaina an chawhchhuah tuma raltlan thenkhat chu hetiang hian thawn haw an lo ni tawh bawk.

Tunah hian Burma intelligence engemaw zat chu Aizawlah an awm nia sawi a ni bawk. "Kutdawh emaw kan tih thin kha Burma a han lutchho chiah a, sipai officer-in a suit case an lo khaipui ni awm takin an sawi," tiin Burma atanga Mizorama lo chhuk pakhat chuan Aizawla Burma intelligent inphum ru awm nia sawi chungchang hi a sawi.

Thil buaithlak tak chu India sorkarin rambuai tlanchhiatsana Mizoram rawn lutte human rights a ngai pawimawh lo hi a ni a tih theih ang.

Human Rights Watch chuan India hian refugee chungchanga inremna hrang hrangte sign ve kher lo mah se khawvelin kalphunga a lo neih international customary law-ah hian Burma buaina tlanchhiatsante chu venhimna a pe tur a ni a, an human rights a humhim sak tur a ni, a ti.

A lo hnawl ngawt thei lo, a ti bawk.

Hetih lai hian Burma atanga lo chhuk India hmarchhak hmun hrang hranga awmte chu India sorkar chuan a ngaihsak lo va, UNHCR pawhin an dinhmun a zirchiang thei lo a ni. A ram mipuiten khawngaih leh lainatna avanga an lo awm tir laiin India sorkar chuan Burma sipai roreltute chu a thurualpui hlauh a, infrastructure development lamah Burma chu nasa takin a pui a, mahse, a phut angin Burma chuan India sorkar laka helte chu a ram atangin a umchhuak chuang lo a, hel leh Burma sipai khawngaihnaa innghata hrehawm taka awm mek Chin ho chu Mizoram leh hmun dang thenkhatah an rawn tlan lut a, chu pawh chu human rights humhim kawnga a mawhphurhna tihlawhtlin nan tal pawh a la ngaihsak duh chuang lo fo a, a tuar nasa ber chu Mizo mipuite niin, Zo hnahthlak karah pawh khawtlang nunah inhriatthiam lohna leh inhek leh inhnawtchhuak anga inngaih theihna tur thil a thleng leh thin a ni. Zo hnahthlakte chuan hetiang hun hi paltlangin Burma ram zalen hun hi an nghak thleng zo ang em tih chu zawhna a ni ta hial a ni.

Burma atanga lo chhuk pakhat chuan Mizoram mipuite hian an dinhmun dik tak hriatpui se chu tun aiin an la khawngaih zawk ngei a rin thu a sawi.

"Mipui 10-15% vel hian kan in leh lo kan tlanchhiat san ang a ni tawh," a ti.

Sualna leh dan bawhchhiatnaa inhnamhnawihte pawh theih chu ni se anmahni hian man chhuakin inchingfel thei se an duh laiin hnam peng chi hrang hrang an lo nih bakah khi lamah pawh inkalpawhna tha lo taka khawsa leh inhre pawh lo lutuk te an nih avangin an ti hlei thei lo niin a sawi.

"Ti thei ila chuan kan duh lutuk, mahse, kan ti thei mai lo a ni. Community hrang hrangte kan awm a, community rawn bel lote an awm bawk a, rorel han rel dawn pawhin a harsa," tiin Mizoram mipui hian an dinhmun chu hrechiang thei se a duh thu a sawi bawk.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment