Thursday, March 19, 2009

Mizoram - 'an inconvenient truth'

¢ Zoa Tlau

Inrinni chawhma dar 12 rik hma hret a ni a, chanchinthar thinthawng tak mai chuan kan hnathawk lai chu min rawn thawng thut mai. Chu chanchinthar chu 'Serkhan ram kang thelh tumtu tlangval pahnih an kang hlum' tih a ni.

Chawhnu dar hnih leh a chanve velah ke hnih nei hmangin Serkhan ram kang lam panin kan chhuak a, Aizawl atanga hla lo te a ni, chuta kan thil hmuh chu ni danga kan hmuh thin tho ni mah se a lungchhiat thlak. Kawngpui atanga hmuh theih chin tawh phawt chu a ro tlawk tlawk a, a then a khu vut vut a, "thingkung" tia sawi tham hmuh tur a awm lo. Hnim ro rip rep leh thing chawrche tak tak bak mitin a hmuh theih chinah hmuh tur a awm lo. Hei hi Mizoram pum dinhmun a ni; chhim, hmar, chhak leh thlang pawh tlawh ila, ramngaw hmuh tur a awm meuh tawh lo. Mizoram chu a chereu zo ti tih ta!

Pic : Tlangnuam Venga Bil mual kang naupangin a thlir
Ramngaw awm tawh lohna Zoram chu: Kum nga liam ta vel atang khan Mizoram ramngawte chu tihchereu a ni tawh meuh lo, a chhan erawh a tha lo hle thung. Kum nga liam ta hma lam zawngah khan Mizoram ramngawte chu thiah zawh deuh vek a lo nih tawh vang a lo ni!

"Ramngaw tia sawi tur kan nei tawh lo, kan ram hi kang pawh ni se a vai hian kang vek thei a ni," tiin Environment & Forest department lam chuan an sawi.

"Kang vek thei," tih lai tak hi a pawimawh, ramngaw dur hi a kang mai mai thei lo an ti. A hnuai a thelh mai bakah a hnawm reng thin, tuna Mizoram ram tam ber chu a hnuaiah hnim khawro leh alh duh tak tak a tam em em a, hei vang hian a kang chuan kang ral vek thei a ni tawh.

"Fur laite hian satellite chuan an han en a, a hring dup angin an hmu thin... mahse, ramngaw kan nei tawh si lo," tiin Conservator of Forest chuan a sawi, hei hi kan dinhmun, zep rual loh chu a ni.

Sanctuary tlem te kan neihte chauh hi tunah hian ramngaw tia kan sawi theih awmchhun chu a ni tawh, ramngaw chuan tui a siam a, boruak a vawng dai a, mihring khawsakna atan a tha em em a ni. Tuna Mizoram dinhmun chu nasa takin a lo chhe zo ta, kan eizawnna kawng pakhat avangin kum tin ram zau tak tak kan vat a, kan hal a, boruak chhia kan siam a, ram a chereu a, van loh ram thlengin a kang bawk a, tuna a hrin chhuah chu ram chereu lam ramah kan awm tih chauh hi a lo ni ta!

Kum sawm leh panga vel lek liam taa ramngaw dur tha tak tak kha tunah chuan rin phak bakin a lo chhe tawh a, thingkung hmuh tur a awm tawh lo, Mizoram boruak awm dan chu nasa takin a inthlak a. Nikum November thla atang khan Mizoramah ruah tui a tla tawh lo a, a roin a ro tlawk tlawk a, khua a lum a, boruak chhia leng vel a nasa bawk.

Boruak chhia leh chhiat lam panin
"A kum telin boruak hi a bawlhhlawh a, lo hal lai phei chuan boruak kan hip pangngai aia a let 20 vela bal hi Mizoramah hian kan hip," tiin C Lalduhawma, Mizoram Pollution Control Board secretary chuan a sawi.

Tun dinhmunah chuan boruak hi "Zo thlifim" tia sawi ngam chi a ni lo tih chu mi zawng zawng hriat a ni. Ram kang leh lo hal vangin kan dinhmun a chhe tial tial a, hetiang zela kan kal chuan nakin lawkah chuan Mizoram tlangram lo neitute hian lo neih tlak ram an hmu zo lo thuai dawn, kan inkit riral vek dawn niin a lang.

Boruak lahin chhiat lam a pan zel a, global warming thlentu carbon dioxide leh carbon monoxide hi Mizoram hian tunah hian tam tak a pekchhuah rin a ni. Heng mai bakah hian thawhah thlentu Nitrogen Dioxide chu Mizoram boruakah hian a leng nasa hle a, hemi kaihhnawih natna hi a leng vel mek bawk.

Hetiang zela kan ram neih hlu tak leh kan thingkung hlu tak takte hi kan kita kan hal ral zel a nih chuan Mizoram hmabak hi a nasa lo viau ang. Ruahtui tlain lei chunglang tha a len bo zo ang a, chutah tlang lam atanga thingkung atanga tui tuihnai tak tak lo chhuak thinte chu a lo tawp ang. A zual zel a nih chuan Aizawl khawpui ngei pawh hian harsatna rapthlak tak a la tawk lo ang tih a sawi theih loh.

Tuna tui lakna Greater Aizawl Water Supply Scheme kan buaipui laih laih hian awmzia a neih loh hun a thleng thei. Nakin lawkah chuan Tlawng lui ngei pawh hi a la kangchat lovang tih tu nge sawi thei ang le? "Sairang lama tunhmaa kan huana lui kangchat ngai lote kha tunah chuan a kangchat zo tawh," tiin huan neitu pakhat chuan a sawi a, hei hian kan dinhmun chhiat chhoh dan chu chiang takin a tilang.

Mihringte mawhphurhna
Mizoram hi Mizoten kan luah hma pawhin ram awl a lo ni tawh tho a, chutih hun lai chuan a siamtuin duh taka a siam ang ngeiin ramngaw leh nungchate tualchaina hmun a ni. Mizote'n he hmun kan luah hnu hian khawvel ram dang ang thovin kan duh dan danin 'nature' mawina chu kan tichhe ta a, mihringte vang liau liauvin he Zoram thing leh nungchate chu a chereu chho ta.

Mihringin kan nawm kan makin kan chenpui nungchate khawsakna ram tha tak tak chu kan tichhia a, keimahni tawrh leh tho tur a ni tih pawh ngaihtuah lovin kan ram duhawm tak chu kan khawih chhe zo ta a ni. Ramngaw din tur hian kum 60 a ngai niin an sawi thin, chuti a nih chuan engtianga tih chi nge ni ta ang?

Khawvel chu mihringte thil hmuhchhuah leh eizawnna avangin a chhe mek a, khawvel a lum tual tual avangin mihringte leh thil nung dangte tan khawvel chu chenna tlak lohah a chhuak thei mai dawn niin mithiamte chuan an sawi. Khawvelin a mamawh zingah Mizoram hi a tel a, he ramah hian thlai leh thing a to duh a, a thang duang bawk. Mahse keimahni ngeiin kan tichereu a, kan hal a, a simna turin ngaihtuahna thar kan hmang hek lo.

Tuna Mizoram insiamthat theihna kawng pawimawh chu kuthnathawktute eizawnna thlak hi a ni, heti renga kan kal a nih chuan tun atanga kum 10-ah chuan kan chhiat dan tur hi sawi thiam leh rin thiam phak bak a ni, helam hawia research leh zirchianna ti lah hriat tur an awm hek lo.

Tlangram lo neih kan kalsan thuai a nih loh chuan Mizoram boruak hi a chhe tial tial ang a, ram a chereu nasat luatah mihring khawsak phung a la buai dawn tho tho a ni. Sorkar thar hian ngaihtuahna fim tak a hmana, project lian leh pawimawh tak a chhawpchhuah loh chuan chhiat chiah kan hmabak, a thim zawnga thlir vang ni lovin, a nihna dik tak a ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment