Monday, March 1, 2010

Ni Lungchhiatthlak Chhinchhiahtlak

¢ Lalthlamuana Ralte

December 7 hi kum tin US ram chhungah chuan 'National Pearl Harbor Remembrance Day'/'Pearl Habor Day' vuahin urhsun taka hman a ni thin a. December ni 7, 1941-a Japan indo thlawhnate'n US indo lawng hmunpui Pearl Harbor, Hawaii-a mi an beih thut tum khan indo lawng leh thlawhna engemaw zat an tichhia a, mihring 2000 chuang an thih phah a, hliam tuar pawh 1000 chuang an awm bawk.

Kha ni lungchhiatthlak tak kha an ram mipuiin an theihnghilh phal lo a, an sipai thi tate leh hliam tuarte an tawrhpuizia lantir nan an chenna inah te, White House-ah te leh sorkar pisa-ah te hnam puanzar a ngul chanvein an zar thin.

Indopui pahnihna tawp lama US-in Japan khawpui pahnih Hiroshima leh Nagasaki-ahtea atomic bomb a thlak kha Japan tlawmna chhan bul a nih vang ni lovin mihringin ralthuam a chelek tawh azawnga rapthlak ber a nih vang zawkin theihnghilh theih a ni lo. Hiroshima-ah ngawt pawh khan mi 140,000-in an thih phah a, Nagasaki-ah pawh mi 80,000-in an thih phah. He chhiatna rapthlak thlen champhaah hian a tuartute hriatrengna hun kum tin urhsun taka hman thin a ni.

Pearl Harbor Day hmangtu American-ho hian 'Japan huatna rilru chawhthawhna atan kan hmang mai mai ang, i theihnghilh ang u' an ti lo, kha thil rapthlak tak kha theihnghilh an duh lo a, a tuartute an tawrhpuizia lantir an duh zawk a ni. |hangthar zel te'n an theihnghilh an hlauh avangin zirna inah te he thil thleng chungchang hi an sawi a, pawlho leh mi thahnemngaiten hunserh te an hmang thin zawk.

Chutiang bawkin 'Hiroshima Day' hmangtute hian America mitmei an veng hran lo a, nuclear bomb rapthlak tak an tawrh kha theihnghilh an duh lo a, nunna chan ta te, hliam tuarte leh ramtui lei lova awm phah tate tawrhpuina hun atan urhsun takin an hmang mai a ni. Japan tan chuan a tlawmna ni a ni a, a puala hun hman hi lehlam zawnga ngaihtuah phei chuan ni hrehawm tak a ni hial zawk. Mahse, kha thil thleng rapthlak tak kha theihnghilh rual a ni lo a, thangthar zelte pawhin hre reng se an duh vangin an hmang thin.

Mizote hi sapho min awp hnuah hnam hlawm khat angin kan inthui khawm tan chauh ang a ni a, mumal taka kan inhlawmkhawmna a la rei lo. Kan hun tawn tawh, hriat phak chinah hian hnam pum tana chhinchhiahtlak kan la nei tam lo viau bawk.

Kan hun pawimawh bik leh ni bik kan neihte hi a tlangpuiin lawmna lampang hawi zawng deuh vek a ni, chungte chu ; Kut ni te, Kohhran leh a kaihhnawih ni pawimawh te, tlawmngai pawl din ni te, MNF leh India sorkar inremna ni te, India hnuaia state puitling min hlankai ni te hi a ni mai awm e.

Kan history hi han chhui let vang vang ila, thil chhinchhiahtlak kan neih zinga pawimawh ber pakhat chu 1966 March thla tir atanga zalenna sualtu MNF leh India sipai indona kha a ni a tih ngam ang. Mizoram tana zalenna sualtu Mizo thalaite leh min awptu India sipaite inbeihna vang hian kan ramin harsatna namen lo a tuar zui a, chu chu rambuai tiin kan hre zui ta a ni. Rambuai vanga kan hnamin a tawrhna hi sawi mai sen rual a ni lo a, chhui fe tham pawh a ni, a lehlamah zawnga malsawmna a nih theih dan pawh sawi tur a tam khawp ang. Hnam pum nghawng a nih vang leh politics kaihhnawih a nih avang hian Mizo history-ah rambuai chungchang hi langsar takin a awm kumkhua tawh dawn a, kan hnam a ral hma chu kan sawi nawn fo dawn a ni.

Zalenna sualtu thalai rualte leh India sipai inbeihna hi 'helna' ni mah se sawi dan tlanglawnah 'Rambuai' tih hi a inhmeh hliah hliah a ni. Ram pum a buai a, hnamin a tuar a, heti em ema nasaa mipui tawrhna hi he ramah hian a hmain a la thleng ngai lo, a hnuah pawh a thleng zui lo. Chuvangin, 'rambuai' tih hming an lo phuah hi a inhmeh hliah hliah a ni.

A tir tea MNF leh India sipaite an inkah laiin March ni 5,1966 khan India indo thlawhnate an lo thlawk a, Aizawl khawpuiah bomb an thlak chiam a, puakrangin an hawl zui bawk a. MNF leh 'F' lo an thliar lo, an thin thawk khan mipui pawisawi lote pawh an vaihma vek mai a ni.

Pawisawi lote tawrh dan tur an ngaihtuah lohzia a lan chianna chu mipui tamna hmun an beih nasat danah khan a chiang. Aizawl khawpui chu a kang duai duai a, mipui mangang inhumhimna hre lova tlandarh a. Khawlaiah bomb leh puakrang avanga thite ruang a thal phung bawk.

He ni hi Mizote tana hun thim intanna champha a ni a, a hnu lama India sipai rawva pui puite rawn che dan tur hriltu pawh a ni. Hemi hnu hian Aizawl mai bakah Mizoram chhung khaw thenkhatah bomb an thlak zui bawk a, mipui mangang an chiau vawng vawng a, chung lam atangin zahngaihna tel miah lovin bomb an thlak hmiah hmiah thung a ni.

March ni 5,1966 kha Mizo tan chang ni lovin India ram tan pawh chhinchhiahtlak a nihna lai a awm. Mahni ram chhunga hel beihna atana indo thlawhna a hman hmasak ber a nih bakah civil mite chennaa a beih hmasa ber a ni bawk. Human right bawhchhiatna langsar ber pawl pawh a tih theih bawk ang.

Indopui pahnihna lai khan North Vanlaiphaiah leh Hnahlanah Japan indo thlawhnain bomb a rawn thlak tawh a, chubaka Mizoramin boruak atanga bomb hmanga beih a tawh leh hmasa ber chu March ni5,1966 hi a ni.
Hengte avang hian March ni 5 hi Mizo tawh phawt tan chuan theihnghilh mai mai chi a ni lo a, kha chhiatna rapthlak taka tuartute avang tal pawh khan hriat reng hi kan mawh a ni.

Rambuai rapthlakzia kha a tuartuten a hre chiang a, mipuiin an ning tawh a, 1984 MLA inthlanah pawh remna leh muanna auhla-a hmangtu Congress (I) party chu hneh taka thlantlin an ni. A hnu lawkah prime minister Rajiv Gandhi hun laiin MNF leh India sorkarin inremna thuthlung an ziak ta a nih kha.

Kan politician langsar Ch Saprawnga lehkhabu "Ka Zinkawng" kha rambuai laia mipui tawrhna chungchang tarlang chiang ber pakhat a nih a rinaw. Sipaihoin pawisawi lo an kahhlum dan te, an huatthu chhiat zia te, chhuanlam ho te te vanga khua an hal dan te, an chhek in an halsak dan te a ziak nual a.

Kum 1966-70 chhung khan pawisawi lo sawisak hlum chu 400 vel lai an tling niin Ch Saprawnga chuan a sawi. Sipaiho hian pawisak an nei lo a, hel bei tur ni chungin mipui an sawisa nasa a, pawngsual a tam em em a, pawl rawn vanga thih phah leh at phah sawi tur an awm nual. Heti khawp hian tuar mah se a hnu leh an hlauh avangin sawibuai ngam leh report ngam an awm lo a, report chhun pawh thuhretua tang ngam an awm bawk si lo a, an tuar tlawk tlawk a ni ber. Khatih laia vaiho nunrawn zia leh an laka Mizote tlawmzia kha sawiin a siak lo. Mipui tawrhna kha a namen lo khawp mai.

Nikum hmasa khan indo thlawhna hmanga Aizawl beih hriatrengna hun hman tumin Zozam a thawkten hma an la a, MZP Gen. Hqrs., lamin hman an lo tum ve bawk a. A huhoin hmalak zui a ni ta a, tichuan kum hnih chhung chu he ni lungchhiatthlak tak pual hian mi thahnemngaiten 'Zoram Ni' vuahin hun an lo hmang ta. Kuminah pawh 'Zoram Ni' hmang turin MZP a inpuahchah mek bawk.

Chutihlaiin, ram hruaitu thenkhat leh mi thenkhat erawh chuan he ni hman hi an duh loh thu an sawi lang thung. Ngaihdan a inang vek lo a, mipui kan thuhmun vek lo. Mahse, sawi leh sawi hnu, kan hnam history-a tawrhna, ni khat thil thu-a tawrhna rapthlak ber leh kan hnam tana hun thim ber tia sawi theih intanna a nih avang hian he ni hriatreng hi kan tihmakmawh a ni a. |hahnemngaite zara a puala hun hman phei chu Mizo mipui zawng zawng an thlawp ngei ngei chi a ni ang.

2001-a Al Qaida hoin WTC an beih avangin America sorkar chuan kum tin he ni a lo thlen hian a hriatrengna hun an hmang thin. 2006 November 26-a mi firfiak thenkhatin Mumbai khawpuia Nariman House an beih kha India ramin hun lungchhiatthlakah a ngai a, khami tuma nunna chan ta te hriat rengna hun hman thin a ni.

Chutiang bawkin January ni 27 hi 'The International Holocaust Remembrance Day' a puan a nih chhan chu Indopui pahnihna laia Nazi-German in Juda mi maktaduai 6 zet boruak chhiaa a urhlum vang a ni. Hnam khat chunga tawrhna thleng mah nise a rapthlak em avang hian UN General Assembly (2005) chuan khawvel puma hriatrengna hun hman turin a rel hial a ni.

Chhiatna leh tawrhna rapthlak tak thlen champhaa a hriatrengna hun hman hi dodal ngawt chi a ni lo a, a tuartute zah vang tal pawhin urhsun taka hman dan ngaihtuah tlan a tha zawk. Thil kal tawh theihnghilh tura inzirtir hi hnampui zia a ni ngai lo a, history pawimawhzia hriatphak loh vang zawk a nih hmel. Kan hnamin hun tha a tawn lai te, harsatna leh manganna a tawh lai te, thil pawimawh bik a thlen lai te hi chhinchiah a, hriat reng hi thangtharte tih tur a ni zawk ang.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment