Monday, November 23, 2009

Naupangte Venhim An Ngai

¢ Lalthlamuana Ralte

Hnam hrang hrang zingah naupangten ngaihsak an hlawh dan te, enkawl an nih dan te leh an pawimawh dan a inang lo zung a. Ram changkang deuhah chuan an dinhmun pawh tha thawkhat viaua a lan laiin ram thenkhatah chuan harsatna an tawk nasa hle a, an dinhmun pawh a ngaihtuahawm viau a ni.

Khawvelin hma a sawn zel a, kan changkang tial tial a, mihring dikna leh chanvo humhalh duhna a zual tial tial bawk. Hetihlai hian naupangte dinhmun ngaih pawimawhna pawh a lo lian ve zel a, kum tin hian khawvel pum huapin naupang maktaduai telin mahni inchhung khurah leh hmun danga tihduhdahna an tuar ziah a. Pawngsual leh zahmawh rawngkaia tihbawrhban te, hna thawka chhawr luih leh tihnawmnah te tuar thin hi anmahni'n an auchhuahpui thiam lo fo a, puitu an neih loh phei chuan an sepui ruah tuar ngawt ngawt mai thin a ni. Chuvangin, nu leh pa leh chhungte bakah mi dangte hian naupangte venhim hi kan ngaih pawimawh deuh deuh a tul hle.

Ram changkang bera ngaih USA ah meuh pawh naupangte hian an tuar nasa khawp mai, kum tin naupang nuai 9 chuangin kawng hrang hranga tihduhdah, sawisak leh tihnawmnah an tuar ziah thin a ni. Chuti a nih chuan ram rethei leh changkang lo zawk, mihring dikna leh chanvo (human rights) ngaih pawimawh loh zawkna hmunah te phei chuan an tawrhna hi a nasa hle ang tih chu a chiang viau a ni.

India ram phei hi chu harsatna leh buaina tawk naupang tamna ram a ni a, ram Danpui (Constitution) ah naupang humhalhna leh an dikna/chanvo chiang taka tarlan ni mahse tihduhdah tuar tam tak an awm reng a ni. Lehlam zawnga sawi chuan India ram hi naupang kut hnathawka chhawr (child labour) an tamna ber ram a ni a, naupang za zela 69 hian tharum hmanga tihduhdah an tuar a, an zinga 50,000 vel hi kum tin chin hriat loh a bo an awm a, naupang bo tam takte hi nawhchizuar tura hralh leh hnathawka chhawr luih an ni. Kum 2006-2007 bawr (kum 2 vel liam ta) pawh khan naupang za zela 53 zetin mipat hmeichhiatna (sex) leh zahmawh lam hawia tihbawrhban an tawk bawk.
Mizoram pawh hi naupangte tawrhna chungchangah hian kan ral bang bik lo tih chu media hrang hranga naupang chunga hleilenna leh an harsatna tawh chanchin hmuh tur a awm fo dan atang hian a hriat a ni. Kutthlak, pawngsual leh khawih bawrhban, hruaibo tum, enkawltu nei lo khawngaihthlak tak tak chanchin leh an harsatna tawh hrang hrangte hi hai rual lohin a hluar tial tialin a lang. Hetiang hi kan dinhmun a nih tawh avangin tlawmngai pawl thenkhatin theihtawp chhuahin hma an la a, an zarah naupang chanhai leh tanpui ngai engemaw zat chhanchhuah leh chhawmdawl an ni mek hi a lawmawm khawp mai.

Mahse, sorkar lamah hian naupangte harsatna buaipui tur bik leh chumi atan bik liau liau a hnathawktu department a awm rih loh avangin tlawmngai pawlte hian belhbul tur bik nei loin anmahni thahnemngaihna a an thawh mawlh mawlh a ngai rih a. An duh leh mamawh han thlenna tur leh a tul anga chungte chu lo chinfelsak theitu tur thuneihna sang nei leh pawisa thlenga ngaihtuah thei tur a la awm bawk si loh avangin an tan duh anga han chet vel pawh a harsa viau rih a ni

Kan khawtlang nunah hian nu leh pate leh thalaite hian dinhmun pawimawh ber an luah a, kum upa leh tarte pawhin kawng tam takah ngaihpawimawh an hlawh viau bawk. Chutihlaiin, naupangte erawh chuan hmanlai atanga tunlai thleng hian ngaihthah an hlawh chhunzawm zel niin a lang. Puipunna hmunah hnawksaka ngaih an nih bakah chhungkuaa an dinhmun thleng pawh hian ngaihtuah nawn ngai tak a ni, pawimawhna nei mang lo leh chawmhlawm ang leka ngaih an nihna lai pawh a awm. Felfai thuau inkhawm kan duh vang leh zirna ngaih pawimawh chhuanlam vang pawh a ni ang, biak inah meuh pawh hian naupang chumchiap an vang tial tial niin an sawi. TV-a kan hmuh thin ram danga an puipunna hmun (Inkhelna, etc.,) ahte hi chuan naupang chumchiap leh nausente pawh hmuh tur an awm fo a nih hi.

Puitling zingah ngei pawh hian ngaihthah bikte hi chuan harsatna eng eng emaw an lo tawk nasa nge nge thin. Naupangte phei chuan an harsatna an sawi chhuak thiam lo a, a nachang an hre lo a, anmahniin hma an la thei bawk hek lo. Kawng tam takah min tibuaitu ni mahse, a pawnga puia hnawksak anga ngaihvek tur erawh an ni bik lo, tih hi kan zir chhuah tur pawimawh tak a ni ang.

Harsatna tawk naupang buaipui thin hi sawi tur an awm ve nual ta a. Mi mal, tlawmngai pawl leh kohhran thenkhatte inpekna fakawm tak tak sawi tur a awm thin hi thil lawmawm tak a ni. Mahse, suahsualna chi hrang hrang lo pung zelah hian heng hi a la tawk lo khawp mai. Sualna a nasat poh leh a tuartu an tam a, a tuartu zingah chuan mahni a engmah ti thei lo naupangte hi an khawngaihthlak bik a, tanpui pawh an mamawh bik a ni.

Tihduhdah, tihnawmnah leh hleilenna laka naupangte humhim hi puitlingte mawhphurh liau liau a ni a. Ram hrang hrangah chutiang tuar mekte tana hmalatu pawl hrang hrangte chuan theihtawp chhuahin hma an la mek a. Chung zinga pakhat WWSF Women's World Summit Foundation chuan kum sangbi thar tir atang khan naupangte tihduhdah (kutthlak) leh tihnawmnah do beihpui an thlak a. An hmalakna zawmtu pawl hrang hrang pawh sang khat dawn lai an tling tawh.

WWSF hian sorkar leh tlawmngai pawl hrang hrangte phungbawmah sawmin naupangte chanvo humhalh turin tan an la nasa hle a. Kum 2000 khan Khawvel pum huapa Tihduhdahna Laka Naupangte Venhimna Ni (The World Day for Prevention of Child Abuse) atan November ni 19 hi an puang a. A kum leh November 19,2001 atangin he ni hi khawvel pum huapin an hmang tan a, chuta tang chuan kumtin November ni 19 hi Naupangte Humhimna Ni atan hman zui zel a ni ta a. Kumin a an thupui chu 'Tihduhdahna leh Tharum thawhna lakah Naupangte Venhimna kawnga Nu leh Pate leh Puitlingte Mawhphurhna' (The Role of Parents and Adults in preventing abuse and violence against children) tih a ni.

WWSF leh a thurualpui pawl dangten an tum chu mi tin hnena naupang venhim duhna rilru puttir te, chumi chungchang zau taka puanzar a, a taka hmala tura mipui fuih thar te hi a ni. Aizawlah pawh mi thahnemngaiten he ni pual hian hun an hmang dawn a ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment