Monday, November 9, 2009

Naupang chu a kalna awm kawngah chuan zirtir ula...

Hnathawk tura naupang chhawp chu dan-in a khap a, tin, thil tha lo a nihzia chu tlang hriat a ni. Mahse, he thil hian khawvel a tibuai reng a, mithahnemngaite'n theihtawp chhuahin an do reng. Mizoramah pawh naupang chhawr hi a mikhual hran lo; sap tawnga 'Child Labor' tia an sawi pawh mipui nawlpuiin hrilhfiah chawp ngai lovin an hrethiam mai.


Amaherawhchu, Child Labor hi Mizoramah a nasa e tihna erawh a ni lo. He thil tha lo lakah hian Mizoram a fihlim lo a, mahse, a nasa lo niin a lang. Chu chu he thil zirchiangtute ngaihdan a ni.

NGO pakhat, Centre for Peace and Development leh Assam University te chuan Child Labor chungchangah survey an nei a, hnathawhna hmun 200 an tlawh a, naupang hnathawk 80 an hmu.

"Child Labor hi Mizoramah 'a nasa lutuk' tiin kan sawi phal rih lo," tiin Centre for Peace and Development secretary Angela Ch Ralte chuan a ngaihdan a sawi.

Mahse, "Naupang thawh theihna awmah chuan naupang an thawk deuh zel thung. Naupangte thawh theihna hmun hi pung ta se naupang hnathawk hi an pung dawn tihna pawh a ni thei," a ti thung.

Miin naupang rethei an khawngaih avangin an chhawr thin a nih pawhin, an chhawr hian an tanpui ni lovin an retheihna kawng an sialpui a ni zawk tih chu an ngaihdan a ni.

"Naupang rethei, tanpui ngai an awm a nih chuan tanpui tur an ni a, sorkar, Kohhran, khawtlang leh thenawm khawvengte mawhphurhna a ni ang. Chhawr tur an ni lo. Naupang kan chhawr hian an hriselnain a tuar thei a, an puitlin hunah hna an thawh theih loh phah zawk thei. Tin, lehkha an zir loh phah a, naupang thanlenna atana hmun tha lovah an thanlen phah bawk. Kan tanpui emaw kan tih laiin kan tichhe zawk a ni," Angela chuan a ti.

Sorkar-in a tih tur a ti tawk lo tih chu a ngaihdan a ni a, sorkarin a tih tur ti se, mipui lamah inzirtirna uar ni bawk se tul a tih thu a sawi.

"Miin naupang chhawr tur a hmuh chuan a hlawk ringin a lo chhawr a ni thei a, naupangte pawhin hnathawh an lo duh a ni thei. Sikul an kal chuan discipline hnuaia an awm a ngai a, lehkha zir te a lo ngai a, chu chu naupang tam takin an peih lo thin. Mahse, an peih loh chhan chu an hmakhua an thlir thiam loh vang leh thil awmzia an hriat loh vang a ni. Chutiang chu a nih avangin sikul kal ai chuan naupang thenkhat chuan hnathawh an lo duh zawk thei. A chawrtu tur an awm a, chhawr tur an awm bawk a, chutah chuan sorkarin tih tur a nei ta a ni. Naupang chhawr chu thil dik lo leh thil tha lo a ni a, a duh an awm a nih pawhin sorkar chuan a phal tur a ni lo," a ti.

"A chhawrtu tan chuan naupang chhawr hi a hlawk; naupang chu a phun ve lo a, trade union-ah te an inzawmkhawm ve lo a, ngawi rengin a hna a thawk mai a, a chhawrtuin a pek phal zat lungawi takin hlawh a la ringawt a. A chhawrtu tan hlawh pek bak thil tih ngai a awm lo a, an hamthatna ngaihtuahsak an ngai lo a," tiin a ngaihdan a sawi.

Child Labor hi retheih hrinchhuah tia sawi a ni fo. Angela Ch Ralte erawhin hei hi a pawm lo. "Retheihna vanga child labor hi awm ni lovin child rights ngaihthah vang zawka awm a ni," a ti.

"Retheihna chu ram inrelbawlna dik loh vang leh ram inrelbawlna a that loh vangtein a awm a, retheihna umbo a nih hma chuan child labor kan pawm dawn tihna em ni?" a ti bawk.

Naupang hnathawk an kawm zingah an hnathawh bansana lehkha zir leh duh an awm tih a sawi a, chutih rual chuan an tih ve tur renga pawma lungawi taka thawk an awm tih a sawi bawk. Naupang hnathawk zingah sorkar hnathawk fa te pawh an awm tih a sawi a, mahse, a tam zawk chu chhungkaw berh lam deuh atanga zichhuak an nih thu a sawi.

Mizorama naupang hnathawk tam zawkte thawhna a him lo

Mizo tleirawl, ramtang rualte chu naupang te te an ni ngei ang. Mahse, hlo thloa hna an thawh chuan an hnathawhna hmun chu an tana himah ngaih a ni.

Hlo thlawh tur awm lohna Aizawla naupang hnathawkte dinhmun zirchiannaah chuan a tam zawkin hna thawhna chu a him tawk lo tih hmuhchhuah a ni.

Centre for Peace and Development (CDP) chuan Aizawl khawpuia hna thawhna hmun hrang hrang 200 tlawh chhuakin naupang an awm leh awm loh an enfiah a, hna thawhna hmun 80-ah naupang hna thawk 80 an awm tih an hmuchhuak. Heng naupang hna thawk zingah hian mi 45 (56.25%) chu an hna thawh a hah thlakin a hautak hle a, an tan hian a him lo bawk. Naupang 10-te pawh an hna thawhna chu hahdam leh nuam a ni miah lo a, 25-te hna thawh erawh chu a hahthlak lo deuh a, an hna pawh a 'simple' deuh.

Naupang hnathawk zingah hian a tam ber chu lirthei workshop-ah an thawk a, chutiang chu 25% an ni. Construction ( in sak etc) hna thawkin an dawt a, 20% an ni. Restaurant, thil zawrhna (hawker/vendor) leh lung laknaa (stone quarry) thawk an awm nual bawk. Zirchiannah hian restaurant leh thingpui dawr 147 tlawh a ni a, hawker/vendor 25, automobile workshop 17, construction 10 leh stone quarry pakhat tlawh a ni.

Hna thawhna hmun 200-ah hian hna thawktu 1200 an awm a, puitling 15 an awmnah chuan naupang hnathawk pakhat zel awm angin a chawhrual theih.

Naupang hnathawk zingah hian a tam ber mi 35 chuan ni khatah darkar 5-8 chhung hna an thawk a, 20-in darkar 3-5 an thawk a, 16-in darkar 8-12 an thawk. Ni khata darkar 1-3 chauh thawk chu pakua an ni. Lirthei siamna leh construction-a thawkte chu an hah ber a, an thawk rei ber bawk. Hawker leh thil zawrh tur sem veltute chu tlemin an awl deuh. Hna hahdam zawk deuh thawkte chu chanchinbu sem, saikret zuar leh restaurant vela thawk an ni.

Naupang hnathawk zinga a tam ber chu Assam chhim lam atanga Mizoram lutte an ni a, Mizoram pawn lam atanga lo naupang hna thawk hi mi 56 an awm. Aizawla cheng naupang hna thawk 16 an awm a, Aizawl pawn lam Mizoram chhunga cheng 8 an awm.

Aizawl pawn lama cheng naupang hna thawk zing 12 chu an chhungte nena Aizawla khawsa tawh an ni a, thenawmte emaw hmelhriatte emaw zuia Aizawla lut naupang hnathawk mi 28 an awm a, mahnia Aizawla tei lut ve tawp 14 an awm bawk.

Naupang hnathawk zingah hian a tam ber chuan ni khatah Rs 50-100 an hlawh a, ni khata Rs 100-200 hlawh mi 18 awmin, Rs 200-250 emaw a aia sang hlawh 24 an awm.

India hmarchhakah hian Aizawl hi hlawhfa rate sanna ber a ni a, chuvangin thenawm state atanga inhlawh tura naupang kal pawh an tam a ni. Aizawlah hian ni tha (ni khata hlawh zat) chu puitlingah Rs 250-400 vel a ni a, naupang hnathawka awmte hlawh chu a hniam hleah a ngaih theih. Ni khata Rs 100 vel hlawh an tam ber a, hetiangho hian a tlangpuiin thingpui dawr, restaurant leh automobile workshop-ah an thawk tlangpui a, thla biin hlawh an la a, a ruaitute'n ei tur leh riahna an tumsak thin. Construction, automobile workshop leh stone quarry-a thawkte hi an hlawh a tha deuh a, ni khatah Rs 200-250 te an hlawh thin.

Naupang hnathawk zingah hian lehkha zir duh chu 23.75% chauh an ni a, a tlangpuiin Mizo naupang an ni. Mizoram pawn lam atanga Aizawla inhlawh tura kalte hian lehkha zir hi an duh lo tlangpui a, a tam ber chu Bengali an ni. Aizawlah hian lehkha an zir duh chuan Mizotawngin emaw Saptawngin emaw an zir a ngai dawn a, chu chu an phur vak lo a ni.

Lehkha zir duh zingah hian 11 chuan eng zirna emaw ber an zawm a, open school zawm 8 an awm. Zan sikul chu Aizawlah a lar lo bawk a, naupang zingah hian zan sikula lehkha zir an awm lo.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment