Brahmaputro Luikam Atangin – Chibai , Bai Tak Takin Aw!!!

¢ Hriata Chhangte, IBM, Guwahati

Tun tum ka rawn haw zet zawng MZP General Headquarters te’n ZOFEST 2009 an lo huaihawt denchhena an magazine/souvenir siam mawihnai tak mai, "CHIBAI" an tih chu an Pisa Pui-ah ngei mai article thawh ve ang hrimin copy 10 lai min han 'perezen' pek a. Ka lawm kher mai; a semzai leh dan tur pawh ka uluk na ngiang. Han chhiar thuak thuak ringawt atan chuan a uihawm deuhvin ka hria a. Chu a chhapah kan journalist chhuak thar tha leh ka lo star ve ngawih ngawih Lalhruaitluanga Chawngte (helaia a u Zualtea kan Guwahati Mizoram ALO chu Chhangte ni tlat thung si), a sap hmingah Justin-a leh Vanlalremruata Tonson (ka nau Remruata) te kutchhuak a nih bawk avangin ka chhiar phur ve hrim hrim a. A ziaktute an changkang hlawm bawk a, a ngaihnawm hlawm hle mai. An thuziah mal te te-in 'kawmen' ka tum lo tak nachungin Guwahati ZOFEST 2006 ka lo buaipui ve hrep tawh bakah MIZO hnam rawngkai thil reng rengah a fatu ber emaw inti ziah khawpa ka lo thang ve huam thinna avangin ZO hnahthlak inzawmkhawm lam subject tunlai deuh takin ti mai ila, global perspective (Muanpuia Punte te’n min lo hrethiam se, changkang lehzual zawka thlirna) hawi zawngin i han tuihnih mai mai teh reng ang.

Vawi khat chu Nagaland Post-a an article pakhat hian ka ngaihtuahna a khawih nasa hle tawh. Tuna an hel pawl lian ber NSCN (IM) ho slogan lar tak- ‘Independent Nagalim a theih em loh pawhin –all Naga inhabited areas to be integrated under one administrative umbrella’ tih thupui hi an rawn ziak a. Naga mining engineer pakhat nen an Wazeho cement plant kan tlawh lai a ni a, chumi tum chuan Govt. of India chu Nagaland sorkarin an cement plant tichangtlung tura an beiseina chu engtia kalpui tur nge tih lam kan zirchian tum a nih avangin kei ka lo inti thu hman leh viau pek. A hmasa berin kei chuan ‘tu nge NAGA chu?’ tih leh ‘engzat chiah nge Naga an awma khawi chen nge Naga luah ram an tih tur chu?’ tih chu ka sawi pui ta khauh a. Mizote ang bawkin Pucca Naga leh Kucha Naga, keini'n kan tawng 'loose' deuh changa Mizo One leh Two kan tih ang deuhte pawh an lo nei ve thlap a. Tu nge a Naga ta ber tih pawh chu an lo la chiang bik awzawng lo a, chutiang teh nuai karah chuan Naga luah ram zawng zawng rorelna pakhat hnuaia awm hrim hrim han tih ngawt mai pawh chu a nuihzathlak ru ta riau mai le.

Keini veng lam pawh hi MIZO leh ZO lo-ah chuan kan lo chiang teh meuh em? Heti zawng hian sawifiah hlauh ila; Zohnahthlak kan tih mai, KUKI-CHIN-MIZO hnam hrang hranga tel, inti MIZO, MIZO dangte pawhin MIZO atana an pawm tih ang hi ni ta pawm mai se. Zau tak anga lang zim ru fu si a ni mai thei. Mahni lam atanga INTIH a pawimawh rual rualin KAN LO TIH ve pawh a pawimawh khawp ang. Entir nan Bru leh Chakma-ho hian 'keini pawh Chhinlung chhuak (mongoloid chuanhniam ve deuh sawi nan lek hmang hrih ila) kan ni ve tho, kan INTI Mizo ve tho alawm' rawn ti ngawt se, Lusei, Hmar, Lai hote’n Mizo angin ngai thei si lo ila, tih ang vel a ni nuaih dawn tihna lam a ni. MIZO han tih mai ai-ah Chhinlung Chhuak Zo-hnahthlak zawng zawng huap zo deuh tura ngaiin ZO han tih awlsam mai te pawh tam tak tan chuan digest a awlsam deuh a niang. A hmingah i buai lovang u khai kan tih lai hian a HMING ber hi kan buaina a la ni cheu si, 'pawi hle mai, pawi lo e' tih ang a ni ta ber a nih chu. Mizo–Lusei, Mizo-Hmar, Mizo-Mara ti phawt rih ang u. Mizo kan dah hmasak rih phawt a pawimawh. Nakinah kan inhriatthiam tak tak hnuah a hun leh hmunin a zir a nih chuan a hming chu changkang deuh, lar nghal hatna tur ang chi hnam hming te kan la phuah ang chu. Mizote zawng kan 'happening' em hi !!!

Tum khat chu Moreh atangin Rs 10/- Inner line permit la-in Tamu (Burma) khawpui ka va lut ve rup a. Bazaar-ah chuan Mizo tawng (Lusei emaw Duhlian emaw ka ti kher peih tawh lo, Mizo tawng a ni tawp tawh) pai miah lova nu pahnih titi ka han hre pek a. Kei chuan, "Ka pi, Mizo in ni elo, eng hnam nge in nih?" ka ti var a. A nu hmel changkang zawk chuan, "Sangtei Chhangte, nang ve le?" tiin min chhang a.

Ka ngaihtuahna a kal thui tir hle mai. Sangtei kha Serchhip khua-ah chuan awm ve ta ngawt se, kan inhmang tangkai ngut ngai dawn lo, mahse Tamu-ah chuan Farnu ka lo nei reng chu a ni a, haw leh vat tum kha an in-ah zanriah te ka insawi ei nghal vel, kha daih kha asin. Churachandpur-ah (Lamka an tih mah zawk) pawh Guwahati Zofest 2006 (MZP Zofest series-a mi ni lo) kan buaipui lai khan ka thianpa Kailianmang chuan, "Pu Hriat, thil awmzia dik tak i hriat duh chuan Churachandpur-ah zan hnih khat riak turin han zin ve phawt teh," min tih avangin official duty ka insiam chawp a, ka han zin ta ngei a. Churachandpur hi heng kan thupui ber Zohnahthlak inzawmkhawm chungchangah phei chuan a focal point, epicentre kan ti zawk dawn nge a ni reng a. Ka zahtheih loh leh ka neutral Mizo-tag ngei mai tar vah chungin Hmar hruaitu, Zomi hruaitu leh Kuki hruaitu te kan hmu kual a. Pu Muanpuia Punte chu khawi lam thli chhe chhem nge tih tur hian a rawn lang ve hlawl bawk.

Ccpur velah chuan Hriata Chhangte, Mining Engineer ai chuan Muanpuia Punte, Mizo Zirlai hruaitu chu tlem chuan a lar deuh ngei mai, mahse ka thik lo. An beautician nula c-k tak in-a kan len tumin min be tha zawk tho. A hun taka rah thin tih ang deuh kha a nih ber chu. He Lamka khawpui ka tlawh tum hian thil tam tak ka han zirchhuak a. Mizo an lo tih bik, an tih dan takah ‘eng nga tawng’ hmangho chu kan Zohnahthlak zinga hel (mawi hnai takin UG antia, Under Ground Mines tihna angah ka ngaihsak hram) pawl nei lo awmchhun an lo ni a. Hnam tin, chi tin te’n an tawng (tawng hi identity pawimawh ber pakhat a ni reng a) an uar lui hram hram a, anmahni tawng theuhvin an tawng a, an inhriatthiam tho avangin harsatna an nei ve hran lo. Pawn lam mi tan erawh chuan a makin nuihzat thlak lam a kai.

New York , Paris velah pawh mahni tawng thiam thiamin an inbe ve mai mai tho a ni awm sia, an English atan chuan Mizo chu han hmang ve hlawm tal se zawng… ka ti neuh neuh. An zinga inti Mizo bikte, locally-a ‘eng nga tawng hmangho’ a tawp berah ka tlawh ve thung a, war field-ah meuh zawng sawi tur mak tak tak an lo nei teuh mai a. A hranpa taka Zohnahthlak dangte inti Mizo tura sawm tul an tih ve loh thu te leh Zohnahthlak tu pawh inti Mizo duh erawh chu an lo admit em em thu te leh inti Mizo, pawngpaw tam ringawt tul an tih loh thu te an sawi a, chhangchhe ta lutuk deuh dawnin an inngai a ni mahna!!!

Mizorama beh ai chuan Manipur lama beh chu an tan State Secretariat dawr tur a hnaih fe zawk dan tur te an sawi ta lel zawk a. A thuhrimah Aizawl hovin an hmuhsit deuh em thin avanga hla deuh leh him tawka lo intih Mizo thang huam chu an duhtawk hrih tih thu min hrilh chuan ka thin a chhun ngawih a, Zephyr Mapuia tih dan takah chu chemte chuan a karin a la kar zui a ni ber mai! Kei pek inti dang duh lo chuan, "Ka pu, kei pawh Serchhip khua ka nia, Aizawl-ho chuan min hmu khual ar ve tho a, min hriatthiam lohna thleng khan han hrethiam hlauh ila, a fel duak zel mai asin. Positive deuh taka thil lak a ngai. A vui zawng ngawt chuan kumkhaw vuina tur pawh kan hre vek ang chu…" kan ti hram a. Amaherawhchu, CCpur to Imphal chu CCpur to Aizawl aia a hnaih em em zawkna erawh chu sawi 'bam' sak turin dam tea awm phawt chuan ka la han zin tha leh ngat ang.

Zohnahthlak te insuihkhawm han tih hian ‘Political integration under one administrative umbrella’ (English word tam tak hi keini thangtharte chuan kan hmang Mizo vel mai mai tawh, chutiang zelin Mizo tawng chu a lo hausa ang...) tihna kawk ber turah ngai ila. Helaia ka rawn sawi zau duh zawk erawh chu engtin tin emaw lo ti thei dawn pawh ni ila ‘A |UL RENG EM?’ tih hi a ni. Ka vai tawng hman than ‘Ush me faida kya hai?’ ka'n ti leh hram teh ang.

Kan hriat chian ngawih ngawih tur chu khawvelah hian hlawkna (faida) tel lovin mihring nun a kal thui tak tak thei lo. Hei hi Mizo nih leh nih loh vang pawh a ni lova, Kristian lem leh lem lo nih vang a ni hek lo. Mi zawng zawng tana khawvel kalphunga formula dik thlap awmchhun tlemte zinga mi a ni zi ri thawh mai! 'Faida' ka tih hian sum leh pai lam 'faida' ngawr ngawr ka sawi lo. Thinlung lam 'faida', nun nawmna leh rilru hahdamna lam 'faida' pawh a kawk tel.

Khaw khata mi an lo thih palha, thih hnu darkar hnih khat chhung leka chhungkhat laina kan han kim thup theih chuan kan chhungkua kha kan la global (changkang tih nan hman i phal em?) tawk lo hle, global chu sawi loh, national emaw regional level-ah pawh kan la lut pha lo a, kan la local ngawih ngawih tihna a ni thei ang. Tukthuan kan han ei a, dar insi khupa unau za kan la thut hmur chhung chu kan 'source of income' kha a la sang lo hlein, a la thuhmun tlang tihna a kawk. Duhthusamah chuan an fapa kha Tokyo-ah hnathawkin a awm a, a nau chiah hi IIM, Ahmedabad-ah MBA a zir mek a, tin, an te ber nula hi JNU ah Mass Comm a zir mek avangin tunah chuan Hriphaw lama an chhungte fanu St Paul’s School-ah XII Science zirlai chauh an awmpui rih te ti vel mai mai se, a khitah zawk ngei ang le.

Kan nu u hian hman deuhva French-pa pasala a neih dawn khan makpa ve lem chu tih thu-ah Ahmedabad-a kan awm lai khan min rawn rawn der ve bawk a. Kei lah pek chuan, "Pawi lo reng reng, a changkan thlak alawm maw le…ka nuphal pa Phulen-ah ka tlawh dawn tih ai chuan Paris-ah French Open en pahin tlawh te'ng...’ han tih tur chu ka ti hlauh a. Amaherawhchu, keini ang hnam tlem tan chuan kan nulate’n Zohnahthlak tia koh theih loh tur an neih tlat si chuan kan hek hrat hrat dawn tihna ani. Kan community circle pawna pasal an neiha, kan ST facilities an fate’n min chuh pui ve leh tho si emaw, kan veng hnaiah kan Zoram budget ring leh tho tur ang chi-a an awm leh tlat dawn si chuan hnam inchimralna tha tak chu a ni lawi si. Kalvari tlangah chi tin hnam tin an dang chuang lo e tih ang ngawt chu a ni lo, ngaihtuah chian a ngai.

Ka hmuh fuh tak pakhat erawh chu Zohnahthlak inzawmkhawmna tha ber tur pawh Zohnahthlak ho inneih pawlh a fu ber mai. Hmar tlangval-in Kuki nula a neih chuan an inkar sawi fel nan an inti Mizo hlauh duh khawp. Kan editor Hruaitluanga te pawh duhtui vanga nupui nei har emaw kan tih lai hian www. zohnahthlaksadhi.org ang te chu nei thei ila, nupui a phu lo ngawih ngawih pawh a hmu ve tawh hrim hrim ang. Aizawl nula kher lo chhaas bon top hi ram pawnah hian Zohnahthlak zingah pawh an awm ve nual ania.

Chuti teh duah lo ni si se, engtia hmalak tur nge ni ta ang? Zofate MIZO anga dam khawchhuaka hmasawn zel tur chuan tuna kan ngaihdan tam tak hi kan thlak a ngai ngei ang. Zoramthanga (fam ta) chu 1990 vela boxing khawvela a han lar tak tak kha chu Mizo tlangval dik tak a nih laiin a nau Burma lam atanga bawng-kai erawh chu Burma mi tiin kan hnawt haw leh lawi si a ni lo'm ni? Mizoram chhunga Zofate, inti Mizo bikte hian kan Zohnahthlak pui ram pawn lam mi, Manipur , Burma, Tripura lama kan unaute kan tih ve fo ho Mizo dik tak ni thei tur hian hausa deuh, talent nei deuh bik, hmeltha deuhte ang chauh hi kan lo Welcome lek te a ni lo maw? Keini Mizoram Mizote hi Zohnahthlak Inzawmkhawm thu hla ah hian mawhphurtu lian ber kan nih tlat avangin kan inennawn awn awn chu a ngai chiang a ni.

A thuhrimah Mizote-Mizo-na chu kan present address-ah a innghat lo a, state emaw international boundary–in a ti dal thei hek lo. Kan Mizo-na dik tak leh reh thei lo zawk chu kan thisenah a luang daih zawk. Khawi hmunah pawh awm sek sek ila kan rilru leh nunphung a MIZO tlat chuan CHIBAI kawma chibai tur zawnga, kut pakhat nalh deuh hian Mizo taka chibai tur a hmu ngei ang. Keini pawhin Brahmaputro luikam atangin CHIBAI, Bai Tak Tak-in kan rawn buk che u a nih hi.

Zohnahthlak inzawmkhawm chu thil phurawm tak a va ni chiang em! Mahse, keini ho ve hi inzawmkhawm chi kan ni tak meuh em tih leh Mizo taka awm darh nuai hi a tha phian lo maw? Sawi ve tur tingin Pathian-in Mizo tawh phawt te’n ka ram kan tih tur 21,000 square kilometer min lo pe hlauh a, a ram a nuam si, a la thawl si, Mizo zawng zawng he Mizoram-ah hian pem khawm tur pawh ni se kan la thawl mah mah fo ang. Chu'ng zawng zawng thlen tir dik thei tur chuan Zofate’n "A ram leh a felna" zawng hmu hmasa ila, Chung lam khi kan Komiti Chairman-ah dahin, ngaihtuahna fim hmang thin ila, Pathian ber-in tul leh tha min tih pui phawt chuan eng formula mahin, tumahin min dang tak tak thei dawn lo…CHIBAI

Related Posts :