Monday, August 3, 2009

INKHARKHIP!

¢ HC Vanlalruata

Tlem lai khan ‘Thliarkar Rilru’ tih thupui hmangin chanchin thar puan chhuah leh puan chhuah loh tur chungchang, a bik takin Mizo ni velo, Kristian ni velote hriat tur khera puan chhuah nia an sawi fo thin chungchangah kan duh firin kan rilru a zim lua nia ka hriat thu ka ziak a. Kha thu kha chuan mi tam tak thin a khei ni ngei tur a ni a, tawng fe fe an tam a; an zingah khan mi zahawm tak tak, Central YMA hruaitu hlui leh MLA lo ni tawhte hial pawh an tel a nih kha. Mi zahawmte bakah internet hmanga thalai-ho inkawmna ‘mi(sual).com’ ah phei chuan mimal taka min sawisel ta bawrh bawrh pawh an awm a. Ka thuziah khan a thlen tur a thleng tih ka hria a, hlawhtling ka inti khawp mai.

Tunah hei Sairang thleng rel kal tir chungchang kan chai leh ta luai luai mai a. Ral rama thih hlauh vanga sipai tang ngamlo pawh thil dang vangin an thi tho thin a. Dawihzep nih an hlawh mai chauh a ni. Thlawhtheihna chuang ngamlo chuan khawvel a hmu zim hle ang a, lawnga chuang ngamlo leh rel-a chuan hlau pawhin an hmu zaulo hle ang a, motor-a chuang ngamlo phei chuan a thleng thuilo ngawt ang. A fapa hming atana ‘Ramfangzauva’ vuah ngawt ngam chi a ni lovang. Motor-in a sut emaw inchhuihbah palh emaw hlauh vanga pawn chhuak ngamlo phei chu a tawmim reng mai dawn a ni. Rel lut thuk tur hlautute pawh hi ‘thliarkar rilru’ pu-ah ngaih loh theih an ni lova, huaisen-a pawm theih an ni lo.

China ram khi Mao Zedong kaihhruai Communist Party-in nghet taka an awp hnu khan hun rei tak an inkharkhip a, khawthlangho phei chuan ‘Bamboo Curtain’ tiin an sawi thin. USSR kan tih thin pawh kha ‘Iron Curtain’ vuahin kum tam an inkharkhip bawk a. Chumai a nilo, communist ram iangin India pawh rei tak kan inkharkhip a nih kha. Hnam Pa Mahatma Gandhi-a’n, ram leh hnam tukverh hawn tha a ti a, mahse, tupawh luh theihna tura kawngkapui hawn huau a duhloh thu a sawi pelin kan ram hruaitu hmasa Pu Nehru te kha chuan India ram kha an kharkhip zui a ni. India tiamin heng ram kan sawite hi an inhawn hma chuan an changkang lova, an inhawn zau hnu-ah an changkang chauh tih chu keini hial pawhin kan hriat ve hi.

Ni e, hnam mawl lai chuan inhung bikna kan mamawh thin a, nausen laia lum taka mut tira pawn chhuah tirloh leh mi en tir huai huailoh a tul ang tho hi a ni. Nausen pawh a lo than len hnu-a kum a tlin hnu chuan a nausen lai leh naupan lai anga khuahkhirha hung bik a nih chuan taksa leh rilru lamah pawh a thang thei ngai lovanga, mi pangngai-ah a chhuak hauh lovang. Hnam pawh a puitlin’ thawkhat tawh chuan a inkharkhip reng thei lova, a buhchi-um reng chuan a thang ngai lovang tih hi thil chiang sa a ni. Sawi tak angin China inkharkhip laia Cultural Revolution-in an hnam ro (cultural and traditional assets) a tihchhiat nasatzia te, rilru zim leh teve, duhdan bing kalpui nasat lutukin an nun thlenga a chhe zawnga a nghawng dante chu Chinese mipui, a bikin mithiam (intellectual)-te khi a hre chiang ber ber an ni ngei anga. Communist party awpna hnuai thova tuna an lo inhawn zau tak dan leh a hlawkna an tel nasatzia an en phei hi chuan an inchhirin ban a chen ngei ang - sawt tawh si hek lo.

Mi a lo puitlina nupui fanau a neih chuan a indang thin a, keini pawh state neiin kan inrelbawl hrang ve tawh a. Hlauh ngah lutuk, hna pawh thawk theilo kan nih a thiang tawhlo. Hma kan sawn a tul a. Kan ei leh bar tur kan indap ve a hun tawh. Pa ber feh chhuah ngam a tul a, awlsam zawka midang a dawr theihna tur kawngte pawh a zawn a tul ta.

Dik tak chuan Scheduled Tribe leh Scheduled Caste te tana a bika hna hauhsaknate pawh hi a hlut zawng a hlu a lawm. “Chuti ni lose, keini tribal kephah hlai tan IAS leh sorkar laipui-a service dang luhna kawng a awm nang..” kan tihte pawh hi a dik ve pah reng. Mahse, hei hi ngaihtuah a tul. Hetiang hauhsak bik kan nihna an hlih hma ngei hian keimahni lam kan inbuatsaih a tul a. Tunah hian a tul. Ziak leh chhiar thiam tamna ber state kan nih hi chu a tha, chu ai chuan lehkhathiam tak tak, chhawr tlak, hauhsak bik ngailo khawpa thiam filawr kan nih thuai a tul em em a ni. Nausen lianpui, puitling theilo kan ni reng thiang lo. Kan sawngnawi lutuk kumkhua anga kan vai unaute kan tluklo chatuan dawn em ni?

‘Tribal quota’ awm hauh lova sipai officer-a tling thei Mizo nula/tlangval-te hi chawimawina chang kan hre tan a, ka lawm a; ka la duhkhawplo thung. Hengho hi kan hnam tan chuan khawvar dawna arsi eng bik ang an ni tih i hria ang u. Uisa ei thluak tia kan sawi thin, kan hnampui, kan aia hnam upa leh changkang zinga eng mawi thinte hi ka lo chhuang ve em em thin. Tribal quota atanga IAS lutte ka hmu hniam hauhlo, a har zia hre pha ve ruai ruai turin kan inzir sil ve pha bawk. Mahse, hauhsak bik tello hna hmu phate hi an hlawh a tlem zawk a nih pawhin ka ngaisang thin. Inelna nasatna hmun private sector-a lutte thleng hian an ngaihsanawm a, thiam bik neih vanga University Campus-a an awm laia company liante’n ‘contract’ an ziahpuite hi ngaihnep theih miahloh an ni.

‘Thliarkar Rilru’ leh ‘Kharkhip Thuthlung’ hian mi hawi zim, hnam rilru te leh hlauhthawn tur ngahah min chhuah a. Kan sawngnawi rei ta em em a ni. Entirna pakhat chauh han chhawpchhuak ila: Khawvela tawng hausa ber zingami leh pawimawh ber ni ta Saptawng hi hnam rilru zau tawng a lo nih kher vanga lo hausa ta niin ka hre thin. European tawng dang - Russian, German, French te mai nilo Chinese leh India tawng Hindi thleng pawh sengluh hniallo an nih avangin a hausa-in a mawi a ni. Latin tawng leh Greek tawng phei chu an chhungte chuktuah huana thlai awm thliah sak bawrh bawrh hi a ang berin ka hria. Greek tawng atanga ‘tele’ (hla - far - tihna) an sengluh avanga television, telephone, telegraph, telegram, telepathy, tele-medicine, telecast, telecommunication...kan sawi seng lovang...tih tawngkauchheh kan hman lar takte hi an inkharkhip veloh vang liau liau a ni.

Mahni ke-a ding thei, hung bik leh hauhsak bik ngailo khawpa Mizo Hnam a puitlin hun hi a nghahhlelhawm a. Chumi atan chuan tun atang ngei hian rilru i siam thar i la, rilru zau pu turin ‘Thliarkar Rilru’ leh ‘Kharkhip Thuthlung’ hi i thlauthla nghal ang u.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment