Monday, August 17, 2009

Corruption Do Tura Hmalak Kan Tum Dan Hi Enchian A Ngai Lo Maw?

¢ Didini Pa

Kan thenawm ram Pakistan chanchinbu kan thlir chuan ram hruaitu an inthlak apiangin hruaitu hmasate hlemhletna (Corruption) lama inhnamhnawiha inpuhna avangin an inman fo. Thuneihna an chan loh rualin mahni ramah pawh awm ngam lo khawpa inrikrapna avangin ram dangah an intlanchhiat chhawk chhen tih kan hria. India ramah pawh Tamil Nadu-ah hetiang deuh bawk hian politics phuba lakna avangin case rip tak tak insiamsak an ching hle tih kan hre bawk a ni. Heng case insiamsakna leh inriprapna hi 'corruption' tia inpuhna a ni deuh zel bawk.

Hun engemaw lai atang khan Mizoramah Kohhran leh tlawmngai pawl (NGO) te'n corruption do kum te an lo puang tawh thin a. Mipui, Kohhran member leh YMA member te'n hlemhletna (Corruption) an malmak theihna tura inzirtirna kawng hrang hrangin an kalpui thin a. Ram leh khawtlang nunah a hlawkna tam tak kan hmu a, a bikin thangthar zingah corruption vanga hausa nia hriatte endawng rukna leh tih ve duh lohna a piang zel niin a hriat theih a ni. Kumin 2009-ah chuan tlawmngai pawl PRISM, SOSA leh FOMTU te'n corruption dona tur nia an sawi, mi tu pawhin, eng mi pawh ‘corruption’ khawih nia hriatte report-na tur bawm an hung ta a. He corruption dona hmaruaa an sawi hi ngun zawka ngaihtuah a tul hle awm mange ka ti a ni.

Ram Leh Hnam, Khawtlang Nun A Nghawng Dan Tur
He Corruption tia hriatte hek-na (report) bawm hian :-

(a) Politics-a kan er leh ngaihmawh te tihmualphona remchang atan a hman a awl hle ang.

(b) Kohhran-a kan rawngbawltute a nghawng tel thui thei hle ang.

(c) Tlawmngai pawl-a (NGO) kan hruaitute engmah lova chhuah an awl hle ang.

(d) Khua leh venga kan chenhona, chhiatni thatnia kan inpawhna nasa takin a tichhe thei ang.

(e) Thenawm khawveng kan inpawhna leh indawmkan tawnna thui tak a thaibo thei bawk ang.

(f) Mizo kan nih tlan dial dialna atanga kan inunauna ‘Mizo’ tia kan tan tlanna thin, hnam rilru (Nationalism) a tichhe thui thei viau ang.

A tha lama chawimawi phu leh fak tlakte thlangchhuakin politician zinga corruption lama fihlim thlanna nei ta zawk ila. Kohhran lama kan Pastor, Kohhran Upa fak tlak zual thlang bawk ila. Sorkar hnathawk zinga corruption laka inthiarfihlim nia kan hriatte thlangchhuak ila. Tlawmngai Pawl (NGO) hruaitu zinga tlawmngai leh entawn tlak thlang bawk ila. Chu chuan kan ram leh hnam a timawiin, khawtlang nuna entawn tur inkawhhmuhna tha tak kan siam chhuak ngeiin a rinawm. Corruption lama fihlimte kan chawimawi rual khan, corruption tih chingte tan insiamthat duhna thui tak a thlen ngei ang tih hi a rinawm hle a, kan thatpui zawkin a rinawm

Hetiang lam ni lova, a chhelam ‘Corruption’ ti nasa nia kan puhte kan indap chhuah siak dawn a nih chuan, ‘Bawm hung Pawl’ PRISM/SOSA/FAMTU hruaitute phei chu, uluk lehzuala kan bihchian a tul ngei dawn a. An tunhma hun lo kal tawh zawng zawng kha tehfungah kan hmang lo thei dawn lo a ni. An nun lo hman tawhnaa tle zeuh kan hmuh leh hriatte puanzar a ni ngei dawn bawk a. Eng nge an lo nih chiah vantlang hriata pholan a nih hnuah kan tuar zo chiah ang em tih chu zawhna lian tak a ni phawt ang.

Corruption tia puhtu (reporter) kha eng pawla mi pawh ni se, pawl hming chhala ti pawh ni se, a tawpa hming ziaktu khan mawh chu a phur tho dawn a ni. “Ka mimal ngaihdan leh duh dan a ni lo a, pawl ngaihdan a ni” tiin tan khawh tum mah se pawl ngaihdan kha mihring atanga chhuak a nih tlat avangin phat chi a ni lo ang. Mawh phur ngam lo hotu nihna vuantu chu mi tling lo, hruaitu nihna vuan tlak lo tihna a ni mai, phatna tur a awm miah lo.

Political party hrang hranga corruption ti nasa deuh deuha puh 10 (sawm) thlangchhuak ta ila. Eng nge kan tehfung tur ni ang? Eng chen nge kan kalpui theih tur? A puhtu mihring tam leh tlem thuah em ni kan mellung kan phun dawn? An in leh lo that thu-ah te, an bank account tam leh tlemah te, an bungrua, in leh lo ram an neih danah te lo teh dawn ila. Khang kha engtia a din leh neih nge? A sumdawnna peng hrang hrang eng te nge, compensation engzatnge a lak? Kha compensation a lak dan kha a fel thlap em? Pass/LSC kha back date a ni em? CTS la thinte engtia la nge a nih chiah? An sumdawnna peng hrang hrang kha a fel thlap em? Zawhna a tam thei hle ngei ang.

Kan Kohhran hruaitu Pastor, Kohhran Upa zinga an rawngbawlna nena inhmeh lo sum, in leh lo, fate zirtirna senso thlira hlemhle nia ngaih 10 (sawm) thlangchhuak ta ila. Eng ang takin nge Kohhran a nghawng ang tih kan ngaihtuah ngai em? Tlawmngai pawl (NGO) hruaitu corruption lama fihlimlo nia kan hriatte 10 (sawm) thlangchhuak ila. Tlawmngai pawl (NGO) YMA, MHIP, MUP etc. te hi eng angin nge a kal zel kan rin le? Chutiang bawkin sorkar hnathawk corruption ti nasa nia kan puh 10 thlangchhuak leh ta ila. Eng angin nge kan sorkar kalphung a nghawng ang? Kan ramah eng chiahin nge a nghawng chhuah dawn tih hi thlir ngun a ngai khawp mai.

A hmaa kan sawi den den kan ram leh hnam, khawtlang nun, kan sakhuana thlenga a nghawng theihte thlir ila. Hetiang rawtchhuaktute pawhin huai takin an rawt mai chu a ni a. A nghawng nat turzia sawi lawk ngam hi a pawimawh tak zetin ka hria. A sawilangtu nih hi corruption duhtu leh ti thin nia mite'n min ngaih kan hlauh vang mai maia sawisel ngam lo kan nih chuan, nghawng chhe tak a hrinchhuah hnuah chuan a pawi tur chu a pawi thui hman hle si ang.

Tuna ‘Corruption titute hekna bawm’ an hun hi a tawk rih viau a, an hun tawh miau avangin. Mahse, hawng lo hian phumbo daih se, kan ram leh hnam, khawtlang hian kan thatpui ka ring zawk daih. He mi bawm hi an hawn hunah ‘result’ chhuak chiah sela, tute pawl emaw hian tin zawn nei takin tute emaw hmingchhiat theihna tur leh tawrhna tur lam hawiin bawm rawn hung ve ta se. Hetiang bawm hung tur ‘licence’ pe tur bik an awm chiah bik si lo a, a duh duh, a phur phur te'n bawm an hun ve khap theihna a awm bawk si lo. Chiahpuam, hausakna kawng nia an campaign vak vak thin, inbumna tenawm tak, chhungkaw tam tak chhiat vekna a lo ni ta ai hian kan chhiatpui kei chuan ka ring tlat a ni.

Pawl din hi a thatna tam tak a awm ngei mai, a tira an din chhan, an thil kalpui tam dan pawh a tha viau a ni thei. Hma an lo lak tawhna faktlak tak tak pawh a awm teuh a ni thei e. Mahse tute emaw ep zawng neia na lutuka a hmalakna reng reng a dinchhuak mawh khawp mai. Tun hnai maia ding Supply-Re-duction Service (SRS), Central YMA thlazar hnuaia pawl ding, thil tum tha tak nei, an hnathawhna kawng tam taka fak phu hle pawh kha, kan thu tu huat thu ni lo se, kan tiavaipui ta rih ni chuan a lang a nih hi. Kan tharthawh leh ang em tih hi sawi a harsa rih ani lawm ni.

Tuna kan sawi lai ‘Bawm hung pawl’ te pawh hian an bawm hun chhan, an pawl lo dinchhuah chhante chu a tha viau a ni mahna. Mipui tam ber hian eng angin nge kan hmuh tak chiah hi thlir ta ila. A thenin kan fak a, chawimawi a, phungbawm tlak hlea kan ngaih lai hian. A lehlam thlirna atang chuan an hma lo lak tawhna hrang hrang atang mai pawhin ‘Plitics vested Interest’, nei tute emaw ‘Kaihbu’ a tang mai mai hmuha hmu hi eng zat nge awm ang tih hi chhut tham a ni.

Kan Bible chuan, "Sual dovin thisen chhuak khawp pawhin in la tang si lo" tiin min fuih ngei mai. Sual kan dona kawnga kan hmanraw hman leh kan talhfiak lek dan erawh kan fimkhur a ngai hle thung a ni. Mi pakhatin ar a ruk avanga kan lo vuakhlum ngawt kha sual do dan tha ber chu a ni hauh lo ang. Hetiang deuh hi hman leh tun hnai maiah pawh kan khawpui ber Aizawl veng hrang hrangah hriat tur a awm fo mai a, a zahthlakin a zia lo em em a ni. A thente phei chu an tihsual ni miah lo, rinthu kalpui thui luat vang te pawh niin a lang nghe nghe. Chutih laiin kan tam zawka thuneihna pawh kan nei lian zawk tih ang hrimin dan rorelna hneh lak kan tum fo a, Court tuala Magistrate/Judge-te vau zam tumin punkhawm chiam kan la ching lehnghal te hi a dik lo hle a ni.

‘Bawm hung pawl’ hian, an bawm hun result hi tichhuak ta ngat sela, misual ni hauh si lo nunna emin a tuar lo a nih pawhin chhungkaw tam tak nun, hmalam hun tur chuan nghawng chhe tak a nei lo ang tih tunge sawi thei? Hemi result kal zel hian chhungkaw inhmelmakna, pawl leh pawl inbeihna, thisen chhuahna nasa tak a thlen lo ang tih hi sawi lawk a harsa hle turah kei chuan ka ngai a ni. Chuvangin corruption do tura hmalak kan tum dan hi enchian fe a ngai ka ti tak zet a ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment