Monday, July 13, 2009

Kham leh suar kara 'Nationalism'

¢ Lalhruaitluanga Chawngte

Tlangval pakhat, a hming Rishang a awm a, a ram leh hnam tana inhman ral raih tum mi a ni. Lehkhathiam leh khawhawi zau a ni bawk a, a huhang pawh a lian hle.

Indopui pahnihna a tawp a, India hmarchhak hnam hrang hrangte chuan an awm zel dan tur an buaipui a, ngaihdan inang lo pawh a tam hle. Naga-ho pawh an bang lo, a thenin India hnuaia awm mai an duh laiin a then erawh chuan independent ram nih an duh thung. Chutianga ngaihdan phira an awm lai chuan Naga mipuite tana zalenna sual turin an tlangval huaisen a lo thawkchhuak a, hriamhrei ta pawh a lek ta hial. Chu pa chu Videsselie a ni.

An tlangval tam takin an zui a, rammuin zalenna an sual ta. Chutih laiin an lehkhathiam chhuanvawr Rishang-a thung chuan India hnuaia awm a duh a, a tawpah phei chuan anni pahnih hi a insuala te an ni ber ta hial.

Rammua thawkchhuak Videsselie leh a thuihruaite chuan Naga tradition vawnhim tumin an bei a, tunhmaa an pi leh pute nunzia chu tha bera hriain, chutiang nun dana nun chhawm zel chu an duh dan a ni. Khawthlang nunzia leh tunlai thilte chu an hnam tan hlauhawm hlein an hre bawk. Chutih laiin Rishang-a leh a thuihruaite chuan hmanlai nun dan kalsana khawvel thara zuanluh chu an thupui a ni thung. Videsselie leh a nauteho ngaihdan chu tha an ti lo hle a, chumi lak atanga mipui kaihpen chu an thil tum ber a ni. Chu'ng vel chanchin tarlanna thawnthu - "Yaruingam" han ngaihnawmzia hi!

He thawnthua Kristian leh Kristian lote ngaihdan insual hi a ngaihnawm hle. Naga-ho hi Mizote ang bawka sap missionary te thuhril hmanga Kristiana inlet an ni a, hei hian an hnam nunah nghawng pawh a nei lian hle a ni. Indopui pahnihna, he thawnthu chheh a nihna hunah hi chuan an hnam zingah Kristian lo an la tam hle a, Kristiante nena an ngaihdan inang lo chuan hnam thil a khawih a ni.

Zalenna chungchang han sawi se, Kristian leh Kristian lo ti zawngin ngaihdan a kal a, an hnam nunphung han sawi se chuti bawk. He thawnthuah pawh hian inhnialna pahnih lian pui pui a awm a, zalenna chungchangah leh Kristianna chungchangah a ni.

Kristianna a lo luh tirhah Mizo zingah pawh Pathian thu awih leh awih lo an inthliar ang khan Naga mipuite pawh hi heti zawng hian an inthliar nasa hle. Khaw thenkhatah chuan Kristiante an chep a, hrehawm pawh an tuar nasa. "Yaruingam" thawnthuah pawh hian hmun inchuh ten an intibuai a, an hnam kal zel dan tur an buaipui lai hian Kristtianna hian an hnam chu hmun hnihah a then phawk a ni.

Chutih laiin retheihna avangin mipui an mangang hle bawk. Indona hmun tih takah mipui nawlpui chu an rethei a, a then phei chu riltamin an kun tak zet a ni. An khua te an bomb chhia a, an hmangaih te'n an thih phah bawk. Sorkar atanga zangnadawmna lo thleng lah chu a beitham nasa mai si, an chan chu chau tak a ni. A then lah chuan chung zangnadawmna te chu an lo hlepru ta lai a!

Japan-in an chhuahsan a, India an lo hnai mek thung. Naga mipuite chuan awm dan tur an hre lo a, an nihna tak, identity chungchangah an buai a, chutiang boruak karah chuan hnama dinchhuah tumin mahni thiam dan danin an bei ta a ni.

Heng boruak hi a ngaihnawm hle. Mizote tan a ngaihnawm zual awm e, kan thil tawn leh kan hun tawng a niang miau a.

Mizote pawh engtik atangin nge hnamah kan insiam tih hi buaipui hluai tham a ni. Tuna nula tlangvalte hian ngun takin han ngaihtuah se, an pi leh pute chhuan (generation) kha chuan "Mizo ka ni" ti lovin "chumi khua chu ka ni" an ti tlangpui tih an hre thei ang. Chi leh kuang an la na a, Kohhran te deuhvin an Kohhran puite an chhungkhat en ang deuh hian, "Kan Pachuau pui, kan Chawngthu pui" tih vel an la vawng thin a nih kha. Chu chu 'inferiority complex' neite awm dan a ni thei ang a, chu 'inferiority complex' chu him lova inhriatna atanga chhuak a ni thei bawk ang. Identity-a chiang lo, mahni bul leh bal hre lote zia te pawh a ni mahna.

Indopui pakhatnaah khan Mizote ang bawkin Naga tlangvalte pawh German ral do turin sapho khan Feren ramah an hruai thla a, chumi tuma Europe vela mi hnam khawsa zia an hmuh chuan Naga tlangvalte chuan hnama insiam duhna rilru an chhar a, inpumkhatin an haw ta a ni awm e. Chu chu Naga Nationalism intanna nia ngaih a ni.

Tichuan Feren ram kalte chuan an haw veleh Naga Club an din nghal a, chu pawl chuan Naga hnam hmakhua a ngaihtuah ta nghal a ni. Chi leh hnam hrang hrang 30 vel an awm a, mahse, inpumkhat duhna chuan a hneh miau a, Naga hnam a lo piang ta a ni ti ila kan sawi sual tampui awm lo e.

Birendra Kumar Bhattachryya ziak "Yaruingam" thawnthu hi indopui pahnihna hun laia chheh a ni a, chung lai chuan Naga hnam hi a la chiri hle. Identity-ah an la buai tak zet a, sapho nge tan tur vaiho tih mai piahah, eng chen nge Naga tih chu an tana zawhna pawimawh tak a ni. Chung laia an ngaihdan insual leh rilru puthmang chu he thawnthuah hian chiang taka tarlan a ni a, ngaihnawm tak a ni.

Han kal peng ta deuh ila, a mipui nawlpui thlirin Naga-ho hi kan hnuai en leh ngawt thin a, hnam thilah hia chuan keini aiin an sang a nih lo paw'n a hmasa zawkah an tang zel niin a lang tlat. Feren ram kalho pawl din Naga Club pawh khan football tournament huaihawtna chang an hre nghal tlat. Chu mai a ni lo, India-in zalenna a sual laia Britain palai, Simon Commission te kha an lo berpawp chat mai. He Commission hian 1929-ah India an tlawh a nih kha, ani chuan koh eihna chang an hria a, Kohima pawh an tlawh phah hial. 1929-ah chuan keini, rual U te'n lo ngaihaw lo se, Simon Commission te chu keini tan chuan hla tak a ni. A lehkhathiam apiangin ram leh hnam tana thawh tum lova, sorkara thlatin hlawh lak tumna rilru hi khang lai khan a lo intan daih tawh te pawh a ni mahna. Chu zawng ka rinthu mai a ni e.

Engpawhnise, Naga-ho hi an fakawm reng reng. India independent hma khan Gandhi-a te meuh an lo bel hman tlat. Naga ram zalenna puangtu Naga National Council khan Gandhi-a kha kawmin, India hnuaia awm lova zalenna neih an duh thu an thlen a, Gandhi chuan, "You must become free. I became free long ago," tiin a lo chhang nghe nghe.

Hemi tuma Gandhi-a an hmuh chanchin hi ngaihnawm tak a ni. Gandhi-a chuan a hmathlir India chu huana pangpar chi hrang hrang vul chuk ang a nih thu sawiin, Naga-ho pawh India-a lungawi tura a duh thu a lo hrilh a, chutih laiin, chu chu an duh lo a nih chuan an thu a nih thu a lo hrilh bawk. India chu Naga-ho thenawm tha tak a nih tur thu a lo hrilh nghe nghe. Naga-ho chuan Assam governor-in sipai chakna hmangin a tihthaih reng tih an han sawi a, Gandhi-a chuan India sipaite'n silai an hmetpuak a nih vaih chuan a rawn kal vang vang ang a, India silai mu tuara thih hmasa ber nih a tum tur thu a sawi bawk. Hei hi Naga hnam zinga zalenna suamtute'n vawiin thlengin changvawnah an la neih a ni.

Hemi hnu lawkah hian Gandhi-a hi a thi a, zalenna an neih loh phah niin Naga thenkhat chuan an ngai.

Tichuan, mi tu emawin "Naga ho chu a nawlpui an hniam a, an hruaitute an sang thung. Mizoho chu a mipui nawlpui kan sang a, hruaitu tha kan nei ngai lo a ni" tiin sawi ta se kan pawm tlang ang em tih hi "Yaruingam" ka chhiara ka rilrua lo lut chu a ni tih ka sawi duh avangin Naga nationalism te hi, ka hriat ve ang chhun chhun ka'n thailang hram a ni.

Engpawhnise, "Yaruingam" hian Naga nationalism leh identity an zawn dan a tarlang chiang hle a, kan lo inrual khat tawk bawk nen, he thawnthu chhiar hi chuan kan hnam chanchin pawh a tarlang tlat hian a hriat asin.

Keini leh Naga mai ni lovin, hmarchhaka hnam hrang hrangte hi hetiang vel vek hi kan ni ti ila kan sawisual tam pui awm lo e. Hnam mawl kan nih laiin khawvel tharah kan zuanglut thut a, sapho hnuaiah kan kun hlawm a nih kha. Chumi hnuah India hnuaiah kan kun leh a, chu chu mipuiin mumal taka an duh an thlan a ni hran lo. Khawvel politics thli tleh vel chuan India-ah min lenlut nawlh a ni ber mai. Kan aia lal leh fing zawkte'n kan ramri an siam a, hmun hrang hrangah kan lo darh ta hlawm bawk.

Chutiang teh nuai chu kan lo nih tak avangin 'eng hnam nge ka nih?' tih leh 'tunge ka nih?' tih thu-ah kan lo buai ta. Kan zingah pawh a thenin "India mi kan ni" an ti a, a thenin "kan ni lo" an ti thung. Kan la inhnial reng hi. Ngaihdan a phir a, mahse, a khawi hnam zingah pawh hian Rishang-a te ngaihdan ang hi a chak zawkah a tang ta vek ti ila kan sawisual em? Tichuan, hmarchhak chu tharum thawhna hmun, ramhnuai mite chettlatna hmun a lo ni ta a nih hi!

Chutiang vel karah chuan kan 'nationalism' hi parchhuak zo tak maw!? Kan thenawmah hian ral ta leh darh mek an kat nawk mai.

A changtupa Rishang-a kha Manipur chief minister hmasa ber Rishang Keishang-a chanchin behchhana ziak (fictionalise) a ni a, rammua chhuak Videsselie kha a thih thlenga Naga hnam tana zalenna sualtu AZ Phizo-a lem a ni thung. Rishang Keishang hi Tangkhul Naga niin, an chenna bial hi India indan hnuah Manipur-a rinluh a ni a, hei vang hian Manipur chief minister a ni ta a ni. Kan thu dang a lai chuan, Kuki tlangval pakhat chuan Rishang Keishang hi Kuki tlangval sawn niin min hrilh mauh mai. Mahse, a nu, Tangkhul Naga-in a pawmtlei a, tin, Tangkhul-ho zinga seilian niin a sawi bawk. Hei vanga Naga awma awm zui niin a sawi nghe nghe. Chuti a nih chuan Rishang-a kha Mizo a ni tihna a nih chu, he Kuki tlangval thu sawi hi a dik te a nih chuan!

Hemi chungchangah pawh hian ngaihdan a phir leh ang. "A thenin Kuki a nih chu, Mizo a nih loh chu" an ti ang a, a thenin "Mizo a nih reng chu" an ti thung ang. Kuki hi Mizo nge an nih hnam dang? A khawiah mah hian kan chiang lo a, tawng khat hmang pawh ni lo Naga-ho mah hnama an insiam theih laiin keini ve chu a intei te zawng zelin kan la kal a nih hi. Computer age-a kan luh tawh hnu pawha kan identity ngaihvenna chang kan la hre ta tlat lo mai te hi a zah pawh kan zak lo emaw'n le?

Mizo identity tuipui viau chu 'thing' nihna. Inpumkhatna ngaihven viau zingah pa nuamsa an vang khawp! Naga-ho zingah chuan Feren ram kalho pawhin he thu hi thupuiah an neih daih tawh. Vawiin thlengin eng chin hi nge Mizo tih ka la hre lo a, ngaihtuah pawh kan ngaihtuah peih lo leh zel hi chu hnam vanduai kan nihna tak pakhat a ni awm e.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment