Monday, June 1, 2009

Enkawl lohva seilian Aizawl khawpui

¢ Vanlalremruata Tonson

Aizawl khawpui hi enkawl loha seilian a ni. Tunah chuan kum 100 chuang lai a ni ta. Tar lampang a ni tawh e tih tur ni lo mah se enkawl lohva sei lian na na na chu a than a dik lo a, a khawngaihthlak hle. Aizawl khawpui hian a naupan laiin hmangaihtu leh a thanchhoh dan tur lungkhamtu a nei lo a ni lo, a tana ruahmanna awmte chu a hlawhtling lo mai zawk a ni.

Kum 1890 kha a pian kuma sawi a ni. Khawvel kalphungah khua reng reng kum 100-a upa a nihin tarchhia a ni ngai lo. Chuvangin, Aizawl khawpui pawh hi tarchhia a la ni lo. Tarchhia chu sawi loh, khawpui naupang tak, India ramah phei chuan khawpui naupang ber pawl a ni zawk. Naupang te a nih lai khan he khawpui thanchhoh dan turah ram hruaitu thenkhat chuan ngaihtuahna an lo seng tawh thin. Mizoram awptu lal ber ni thin Bawrhsap AG Mc Call chuan Aizawl khawpuia awm man te pawh a siam hial a nih kha.

India a independent a, Great Britain sorkar hnuaia min awptute an haw a, Mizote chu district council-in kan inrelbawl ta. Keimahni thlan lal ngeite'n kan aiawhin ro an han rel a, kawng tam tak, a bikin sum leh pai leh thui takah chuan dan chungchangah pawh India hnuaia awm mah ni ila mahni-a ro inrel chu kan ni. Sum leh paiah pawh kan chhiah tlingkhawm ve hi a tlem em avangin India/Assam sorkarah kan innghat lo thei lo. Chhiah tlingkhawm hi tam tham leh inenkawlna tur khawp chu ni se mahni thua awm lehzual tur kan ni. Mahse, tun thlengin sum leh paiah chuan India sorkarah kan la innghat a ni si.

Mahnia ro inrela kan awm tan tirhah chuan Mizo Union chu engkima engkim tih theih a ni, sorkarna changtu ber an ni. Tun thlenga Aizawl khawpui mumal loh chhanah pawh mi thenkhat chuan an mawhpuh hle nghe nghe. Mahse, khatih lai khan ruahmanna a awm lo thlawt a ni lo a, ruahmanna chu a hlawhtling lo mai zawk a ni. Dik tak chuan Aizawl khawpui tan chauh ni lovin Mizoram pum tan hian ruahmanna a lo awm tawh zawk asin. Ruahmanna chu sorkarin thupui berah a neih lo a, chuvangin, ruahmanna leh thlirlawk dan neite an chet theih loh avangin a zuih ral mai zawk a ni.

Sipai bang, sipaia a tan laia mi ram awm dan a hmuhte atanga Mizoram pum tana thlirlawkna thui tak nei mi pakhat a awm. Chu mi chuan ruahmanna te siamin a theih tawkin a thawk thin. Amah chu C Pahlira, Mizo Union sorkara Executive Member (EM) ni thin kha a ni. Aizawl khawpui leh Mizoram tan thlirna leh ruahmanna thui tak neiin, chu ruahmanna tih hlawhtlin tum chuan hma a lo la chiam tawh thin a nih kha.

C Pahlira chuan Mizoram mi tlem tê chu khaw 10 vel leka sawi khawm theih ni se tiin duhthu a sam thin. Mahse, tih hlawhtlin theihah a ngai bik lo a ni ang, Mizorama khaw 700 vel chu 100 vel tala sawikhawm tumna rilru neiin, Mizo District Council-a EM a nih lai khan hma a la ta a ni. Aizawl khawpui, Lunglei, Champhai, Kolasib, Serchhip leh Vairengte te tan hian ruahmanna a siam a, Aizawl, Lunglei, Kolasib leh Serchhipah te chuan hma pawh a lo la tawh nghe nghe. Mizoram chu rambuaiin a nan tak avangin a ruahmanna chu a bawhzui hlei thei ta lo niin C Pahlira chuan a sawi.

Ruahmannaa siam lai chuan, Aizawl khawpuiah hian mi nuai 5 vel tal cheng khawm se, chutiangin khawpui dang engemaw zat pawh awm se, mihring nuna nitin mamawh hrang hrang (civic amenities) chu sorkar hian tha tawk takin dah se, mipui tan khawsak a awlsamin eizawnna pawh a remchang zawk em em dawn a ni, tiin a ngaihtuah thin. A hnathawhte avangin Aizawl khawpui hmun thenkhatah chuan CP Road tia sawi a awm hial. Mahse, CP Road tia hriat lar ni zui ta erawh chu Tuikual lam atanga tlak lampang Kanan thlenga kawngpui kal chauh hi a ni tawh thung. Ruahmanna leh hmalaknate lah chu a hlawhtling tak tak hlawm hlei lo a.

Mi nuai 5 vel chen theih nana Aizawl khawpui ruahmanna siam tum chuan nitin deuhthaw tukthuan pawh ei hman lovin a thawkchhuak thin, a hlawhtling ta lo mai pawh a! Mi nuai 5 vel lo la cheng turte tana inkalpawhna kawngpui tha tak a awm theih nan kawng zawngin a thawkchhuak nitin a, ram sem dan tur ruahmanna te chu a buaipui hle. Hetiang reng renga tuktin thawkchhuak ta chu, mi ina tukthuan han ei mai chang te pawh a ngah hle.

Mahse, a thawhpuite chuan chu ruahmanna chu an hriatthiampui tak tak lo. District Council sorkar ve mai, sum nei mang lo chunga khaw 700 zet awpa hmasawnna thawh tum tan chu thlirlawkna chu a u deuh pawh a ni ang e. Thlirlawkna leh ruahmanna tihhlawhtlin chu sorkarin thupui berah a neih lo a, sorkar hotu pakhatin atchilhin theihtawp a chhuah mai chauh a ni. Chuvangin, kawngpui ruahman a ni emaw, in hmun tur ruahmanna a ni emaw, dan mumal zama kalpui a ni ngai lo. "Mizopa takin" tih tawngka veka ruahmanna siam a ni a, chutianga chu rorel a ni bawk. Sorkarah record mumal tak a awm lo. Tukthuan ei hman lo leka kawng an zawn pawhin a sialna tur chu sorkar atanga beisei tur a awm lo a, vana rah ang daih a ni. Mahse, thlirlawkna neitu chu a beidawng chuang lo a, kawng a la dap a, a hrechhuak ta bawk.

Ram an sem a, a kawng tur an ruahman bawk. Chu ram sem feet 100X60 chu kawngin a pawh a ngai. Ram neitu chuan jeep kal theihin ama kawng tur a insial tur a ni. A ram thlenga kawng a sial hnuah district council sorkar chuan 'pass' siam sakin a lo pe chauh thin. Sorkar sumbawm a hranpaa sawk hek lovin kawng engemaw zat chu sial zawh a ni ta hial mai. Mahse, harsatna dang a la awm ta cheu; ruam leh kawrin kalkawng a dangchat a, inkalpawh mumal theih lohna hmun a awm nual.

Sorkar atangin chu'ng ruam leh kawr chunga lei dawhna tur sum chu beisei ngaihna a awm si lo. Lei tel lo chuan kalkawng hi kalkawng a tling lo a, chutah pawh, thing dawh kai ringawt ni lo, hautak zawka siam te a ngai leh ta nghal. Kawng siala ram neitute hnenah chuan 'cheng 50 zel rawn thawh rawh ule' an ti ta ringawt mai. Anni pawhin phunnawi lovin an thehkhawm liam liam ve mai bawk. Mahse, sorkar sumbawmah erawh an thehlut phal lo.

"Sorkar sum chu hman leh dawnin dan zawm tur tê tê a lo awm a, a buaithlak," tiin thlirlawktu C Pahlira chuan a sawi.

District council-a an head clerk hnenah an pekhawm a, ani'n him takin a lo vawng a, chu chu ruam leh kawra inkalpawhna tur siam nan an hmang ta a ni.

Mi nuai 5 pawh an len hal hal theihna tura riruat Aizawl khawpui tur chu a zau ham ham hle; chhim lamah Melriat, Hmar lamah Sihphir, chhak lamah Tuirial, thlang lamah Sairang. Mahse, chu chu riruatna mai a nihna chen a awm, kawng zawnna chin chu chu ai chuan a zim zawk deuh. Zim zawk deuh e ti lovin kawng zawn chiah lohna hmunah pawh ngaihruatnain kawngpui tur chu ruahman a ni tho.

Ngaihruatnain kawngpui tur chu ruahman ni mah se master plan ang te a ni ve lo a, ngaihruatnaa thamral leh mai tur pawh a nihna lai a awm reng a ni. Dik tak chuan kawng zawnchhuah sa tam tak chu sial pawh sial zawh loh a ni a, a then chu hnawhpin leh te a ni bawk. Chutih laiin, kalkawng sira kawngpui la zauh zelna tur feet 15 reserve thin pawh kawngthlang lam chuan an nek lui ve zel bawk si. Kawngpui anah in a ding fur a, motor chesualin a su leh bur thin. Venghnuai field atanga kawngpui rawn kal, Republic Veng-a rawn phei, Venghlui rawn tan tlanga Babaji venga kal zel a, Lammual hnuaia kal, Modern English School bul kawng kawi lai taka chhuak tur pawh tun thlengin a la lang tlang lo a nih hi.

Sorkarin Lammuala Jawaharlal Nehru Sports Complex sak a tum lai khan chu kawngpui ruahmanna awm sa zui chuan, mahse, Babaji Venga chhuk thla lova Dak Inpui sira Treasury Square pawh turin kawngpui siam chu a tum ngei. Mahse, chu pawh chu engmah a ni leh ta chuang lo. Tlak lampang kawngpui, CP Road tia vantlangin a sawi mai, Khatla kawna chhuak tur pawh Assam Rifles lamin an hnawhping leh tawh bawk.

Ziak loh ruahmanna, ziak lohva bawhzui a ni ber. Ziak lohva bawhzui a nihna chu tunhnu zela tihhlawhtling tak tak tura bawhzuina tur a awm lohna chhan pawh a ni mai thei. Mahse, ziak loh a nihna chu a hlawhtlinna a nihna lai a awm ve tho. Rambuai hma chuan New Market a awm lo a, Nilaini leh Inrinni-ah te Sabji Bazar a awm thin. C Pahlira chuan chawhmeh zawrhna bazar neih tulin a hria a, Delhi khuan Aizawla sipai ram zau tak mai hi chuti teh luain a ngai pawimawhin a hre lo bawk nen, Aizawla Assam Rifles commandant a dawr ta a ni:

"Sakawrpu lane hi in sawnchhuak tur a ni. Sipaiah lal ber i ni a, kei civil-ah ka thu ber bawk. Keini pahnih kan inrem chuan a tawk mai," tiin.

Sipai lal pawh chuan a lo 'aw' ve mai bawk. Assam Rifles-te chuan tuna New Market-a an sakawrpuho chu Babaji Veng lamah an sawn thla ta a, Sakawr inte chu chawhmeh zawrhna tura chei a lo ni ta a ni. Dawrpuia dawrkaite chuan tih rih loh an duh a, mahse, nakinah a la tawt thuai dawn avangin sabji bazar neih chu a tul si. Chu chu New Market intan dan a ni.

Dik tak chuan New Market hmun tur pawh tun aia zau fea ruahman a ni. Mahse, sorkar thar te a lo piang chho a, ram an inpe darh zo ta a ni awm e. Aizawl khawpui hi ruahman anga a kal a niha, a thang zel a nih chuan bazar pakhat chu a tawt lutuk dawn, tiin Thakthing khamah pawh bazar in ropui tak sak turin ruahmanna siam a ni a, mahse, ruahmanna chu a piangchhuak zo lo, mimal in a ding ta fur mai.

Thil thenkhat chu tawngkaa tihfel mai theih a ni, a thu a zirin. Tunhma chuan Shivaji Tilla leh Khatla kawnte pawh sipai ram vek a ni a, mahse, Aizawl khawpui tana ruahmanna siamtute chuan tawngkain sipaiho chu an dawr a, ram zau tak, luah sen loh chu an dil chhuak mai. Civil ram a lo ni ta mai a nih hi.

Thlirlawk ang hian thil chu kal se Mizoramah hian khuate hi sawikhawm a ni hlawm ang. Khua a lian ang a, chutah chuan electric leh tui pawh hnianghnar taka pek theih a ni ang. Damdawi inte pawh changtlung tak tak a awm thei ang a, sikul tha leh college thlengin a awm thei dawn a ni. Ramngaw zau tak a awm thei ang a, ramngaw hausakna pawh a chhawr theih hle ang. Chu chu C Pahlira ruahman dan a ni.

"Mahse, rambuai avangin zinchhuah te a hlauhawm a, engmah a tih hleih theih loh," tiin C Pahlira chuan a sawi.

Lehlamah chuan a zinchhuah theih loh avang hian Aizawl khawpui chhung bik ruahmanna chu a siam theih fu zawk niin a sawi bawk. Rambuai a ziaawm deuh hnuah chuan Lunglei, Serchhip, Kolasib leh Vairengteah te chuan ruahmanna chu engemaw chen siam a ni ta tho.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment