Wednesday, March 18, 2009

Ral thei dinhmunah Mizo tawng?

¢ Zozam News Service

February ni 19-ah khan UNESCO chuan khawvela tawng hrang hrang dinhmun an zirchianna report an tichhuak a, dinhmun hlauhawma ding, tawng 2,500 a awm thu an tarlang a ni. Chu'ng zingah chuan Mizo tawng pawh a tel ve.

International Mother Language Day (February ni 21) denchhenin he report hi tihchhuah a ni awm e, 'Atlas of the World's Languages in Danger of Disappearing' tia vuah a ni a, edition thar, electronic version a ni.

Dinhmun hlauhawma dingte hi 'endangered languages' tiin an vuah a, 'unsafe, definitely endangered, severely endangered, critically endangered leh extinct' tiin chu'ng chu an thendarh leh a ni.

Report-a an tarlan dan chuan - khawvelah hian tawng chi hrang 6,000 vel awm angin an chhut a, tawng 200 chuang zet chu tun hnai chhuan thum (last three generations) chhungin a ral hman.

Tawng 538 chu critically endangered-ah an dah a, tawng 502 chu severely endangered-ah, tawng 632 chu definitely endangered-ah an dah a ni. Tawng 607 chu unsafe-ah (him lo) an dah.

Tawng 199 chuan hmangtu mi 10 pawh an nei tling lo a, tawng 178 te chuan hmangtu mi 10 atanga 50 vel an nei.

Tun hnai chhun thum chhunga ral ta tawng zingah ram lian leh chak pangngaia mi a tel nawk mai. Entirnan Alaska-a (USA) tawng chi khat - Eyak chu 2008-ah mai khan a ral. He tawng hmangtu Marie Smith Jones thih vang a ni.

India, USA, Brazel, Indonesia, Mexico tih velte chu tawng chi hrang hrang tamna ram a ni a, he'ng ramteah hian tawng him lo pawh an hmu hnem reng a ni.

India ramah chuan tawng him lo 196 an hmu a, chu'ng chu ral thei dinhmunah an dah niin Covert magazine, March 1-14, 2009 chhuak chuan a tarlang.

He'ng tawng 196-te hi hmarchhak leh Himalyan belt, India leh China inrina vela mi a ni tlangpui. Madhya Pradesh, Orissa, Andra Pradesh leh Tamil Nadu-a mite a awm bawk.

India rama tawng him lo langsar deuhte chu - Mizo tawng, Ladakhi (Jammu and Kashmir), Lepcha (Sikkim leh West Bengal-a Darjeeling district) te a ni.

Mizo tawng hi him lo naran huangah nge an dah-a ral tep huangah tih chu hriat a ni rih lo. He Atlas hi internet lamah a kimchanga hmuh tur a awm rih lo a, Covert chanchinbu pawhin a list-ah a tel thu chauh a tarlang a ni. Mizo tawng chu Mizoram leh Manipur vela tawng hman tiin an tarlang.

Hetih lai hian ziakmi L Keivom chuan Mizo tawng hi a ral a ring lo a, chutiang a hlauthawng lo hrim hrim thung.

Zo identity chungchanga research ti mektu, Mizo tawng chungchang tuipuitu L Keivom chuan: "Mizo tawng hi a ral lo ang... chutiang a hlauhawm loh..." tiin Zozam Weekly zawhna a chhang a ni.

"State kan nei a, sorkar kan nei a ni. Mizo tawng chu state tawng a ni a, state a ral a nih loh chuan a tawng a ral lo ang. Ram kan nei tawh tlat," a ti a, "Kristianna a ral loh chuan Mizo tawng hi a ral bawk lo ang," a ti bawk.

L Keivom ngaihdanah chuan Mizo tawng hi a piang mek; Duhlian tawng atangin Lusei tawngah, chuta tang chuan Mizo tawngah a chhuak mek a ni.

"Tawng chu thil che reng a ni a, kan Mizo tawng pawh a che reng a, Duhlian tawng behchhana hmangin a che mek a ni," tiin a ngaihdan a sawi.

Chu tawng che mekah chuan tuna Mizo tawng-a tel lo, Lusei ni lo Zo hnahthlak dangte tawnga mi pawh a lut zel ang a, tichuan, Mizo tawng a lo parchhuak ang tih chu L Keivom ngaihdan a ni.

"A chibil zawnga tanla tawk kan awm. Paite tawng te, Hmar tawng te, Thado tawng te pawh kan hmang a, amaherawhchu, he'ng tawngte pawh hian awmzia a nei thei tak tak lo. Commercial language a ni lo a, official language a ni hek lo. Kan Mizo tawng hi chu commercial language a ni a, official language a ni a, religiuos language a ni bawk. Duhlian 'base'-in Mizo tawng chu a 'evolve' mek a ni. A hmangtute kan chak apiangin a 'evolve' chak ang a, kan chak loh apiangin a 'evolve' chak lo ang," tiin L Keivom chuan Zozam Weekly a hrilh.

Mizo tawng tihhmasawn nan chanchinbu lama tanlak tul a ti a, hmun hrang hranga Zofate khawsakna hmunah chanchinbu rintlak tak thleng thin se, chu chuan inpumkhatna leh Zo tawng hmasawnna a thlen a ring.

"Chanchibu hi a pawimawh khawp mai. Chanchinbu lamah hian hma kan sawn a, news reporting-ah hma kan sawn a, a lawmawm ka ti. 'Meichher' ang chi, a thlawna semdarh tur hi awm se. Sorkar hian chumi atan kum khatah cheng nuai 50 te budget-ah dah mai se. Chu chanchinbu chuan Zo hnahthlak awmna zawng zawng thleng se kan inpumkhat ang a, Mizo tawngin hma a sawn bawk ang," a ti.

"Tun hnaiah Zo hnahthlakte chenna state 6 ka tlawh," tia sawiin, "Cultural unity hi a chak ber a, chu chu a pawimawh. Heti lamah hian Mizoram sorkar hian hna a thawk vak lo. 'MNF nge Congress chak zawk?' tih ringawt a ni lo. Zaithiamte hian an thawhhlawk a, khawi hmunah pawh Zo hnahthlakte chuan Mizo zaithiamte zai kan ngaithla vek. Chanchinbu pawh kan chhiar zel. Tin, MZP hi an tha, heti lam an vei a, an fakawm em em a ni," a ti bawk.

"Kan A AW B hi siamthat a ngai. Mahse, dotu an tam ang," tiin Zo tawng hmasawn nana tul a tih dang a sawi.

"Kan literature hi a environment a zim a, secular literature kan la nei tha lo. Kan literature hian religious literature piah a thleng thei lo. Sakhuana piahah kan ngaihtuahna kan kaltir ngam lo a, tawng hmasawnna nan secular literature lama hmasawn hi a tul si," a ti.

"Mizo Academy of Letters te pawh an awm a, senior tak tak, literature neitu nia inngai an ni. He'ngho hian thangthar an dal. 'Thu leh Hla' chanchinbu te hian hma a sawn lo, personal agenda ni awm tak tak chhiar tur a tam. Chumi lak atang chuan kan tawng leh kan literature hi chhanchhuah a ngai," a ti bawk.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment