Thursday, March 26, 2009

July thleng daih tur Budget chu

¢ Lalremruata Renthlei

Thawhtanni chawhma lamah khan chief minister Lalthanhawla, finance changtu chuan kum 2009-'10 chhunga Mizoram budget lailawk (interim budget) a pharh a, hemi rual hian kum kal lai 2008-'09-a sum dil belhna (Supplementary demands) bakah thla li chhunga sorkar sum hman tur dilna (vote on Account) a pharh tel bawk. Vote on account budget ni mah se kum 2009-10 chhunga Mizoram budget ruahman lawk chu cheng Vbc 3026.89 a ni a, hetihlai hian kumin April leh July inkara sum hman tur mamawh chu cheng vbc 1068.96 nia chhut a ni.

Sorkar tharah hian mipuiin beiseina sang tak an nei a, rei lo te chhunga kalphung thar hmuh an beisei ni pawhin a lang. Kalphung thar kan tih te, hmasawnna kan tih te hi budget pawisa hmanga thawh chi a nih avangin Congress sorkar thara budget hmasa ber hi pawimawh hle tura ngaih a ni. Mahse, chutiang chuan thil a kal ta lo a, a hma lama ram hruaitu lawkte lo sawi lawk tawh angin interim budget chauh pharh a ni ta a, April thla atanga July thla thlenga Mizoram sorkar pawisa hman tur chauh pass a ni dawn ta a ni. Budget pum chu a hranpaa la pharh leh a ni ang.

Finance changtu Lalthanhawla chuan budget pharh ruala a thusawi (budget speech), minute 19 chhung awhah chuan a bultanna atan Mizoram economy dinhmun a tarlang a. Khawvel pumah sum leh pai harsatna a thleng mek a, India economy-in a tawrh lohna turin sorkar laipui leh Reserve Bank of India pawhin hma a la a. Heng hmalakna zul zui hian harsatna lo thleng tur laka invennan Mizoram sorkar pawhin sum hmuh leh hman chungchang leh thil dangah hma a la dawn a ni, a ti.

Time series data hmuh theih atanga a lan danin India ram economy tlahniam hian Mizoram economy a nghawng dan chiah hriat theih a la ni lo tih a sawi lang bawk.

Kum 2008-09 chhunga Mizoram sum thawhchhuah belhkhawm (Gross State Domestic Product) chu (1999-'00 pawisa hlutna anga chhutin) cheng vbc 2495.16 tling tura chhut a ni a, pawisa kum thar 2009-'10 hian cheng vbc 2542.78 tling tura beisei a ni a, za zela 5.92-in a thang dawn niin a lang.

Kum 2008-'09 chhunga budget sum ennawnna

Tax Revenues

Chhiah tlingkhawm atanga hmuh tur ennawn (revised estimate) hnuah cheng vbc 522.63 tling tura chhut a ni. Chhiah lakkhawm zawng zawngah hian Mizoram sorkarin a lak leh sorkar laipui nena chhiah intawm kan neih te a tel a ni. Mizoram sorkar lak (State's own tax revenues) bik chu cheng vbc 94.82 niin sorkar laipui nena intawm atanga hmuh tur chu cheng vbc 427.81 a ni. Kum hmasa budget a chhut lawk (cheng vbc 74.56) aiin state's own tax revenue hi cheng vbc 27.17-in a pung a, hei hi VAT atanga chhiahlak a pun vang a ni. Sorkar chuan revised estimates-ah chhiah lak a titlem na a, budget a hmuh tur chhut lawk cheng vbc 427.81 hmuh tlin hram tum a ni.

Non-Tax revenues
Mizoramin chhiah ni lo thil dang atanga pawisa a hmuh tur (non-tax revenue) a chhut that leh chu cheng vbc 161.42 a ni a, chu chu kum hmasa budget-a chhut lawk cheng vbc 117.26 atanga a punna chu za zela 37.66 lai a ni dawn. Non tax revenue pun theihna chhan hi kawlphetha hralhna atanga lo kal a ni.

Grants-in-aids
Kum 2008-09 chhunga sorkar laipui atanga tanpuina (Grants-in-aid) hmuh tura chhut nawn leh pawh cheng vbc 2017.71 lai a ni a, chu chu budget estimate cheng vbc 1598.23 atanga chhutin za zela 26.25-in a pung. Grants-in-aid a pun theihna chhan chu plan scheme thenkhat atana Central Assistane a pun vang bakah Centrally Sponsored Schemes, Central Plan Schemes leh Special Schemes of NLCPR leh NEC atanga sum lo kal that vang a ni.

Capital Receipts
Revised estimates 2008-09-a capital receipts (Sum puk, loan rulhna, etc.) hmuh theih zat tura ngaih chu cheng vbc 141.69 a ni. Hetah hian Public debt Cheng vbc 113.47 leh recovery of loans and advances Cheng vbc 28.22 a tel nghal bawk.

Budget estimate aia sum puk (public debt) san chhohna chhan hi economy siamthatna atana cheng vbc 15.00 puk a nih vang leh Annual plan atana hman tur open market atanga Cheng vbc 18.30 puk vang leh REC’s loan Cheng vbc 4.87 lak vang a ni.

Expenditure
Revised estimates 2008-09-a state sum bawmpui (consolidated fund) atanga sum hman tura chhut chu cheng vbc 3199.37 a ni. Revenue expenditure chu cheng vbc 2462.96 leh capital expenditure Cheng vbc 736.41 a ni. Non-plan expenditure chu cheng vbc 1777.49 niin plan expenditure erawh cheng vbc 1421.88 a ni thung. Plan expenditure pun theihna chhan hi Centrally Sponsored Scheme, Central Plan Schemes leh special schemes, heng - NEC, Non Lapsable Central Pool of Resources hmanga sorkar laipui atanga sum hmuh a pun vang a ni.

Fiscal Indicators
Kum 2008-09 hian Mizoram Fiscal Responsibility and Budgetary Management Act, 2006-in a phut ang thlapa sum tihchet a ngai a, a buaithlak viau. State leiba tlingkhawm (Gross Fiscal Deficit) chu state sum thawhchhuah zawng zawng (GSDP) atangin 3 per cent-a tihhniam tur a ni a, Revenue deficit (revenue account a sum indaih lohna) chu nuaibo a, kum tharah chuan sum hmanbang (revenue surplus) a awm theih ngei beisei a ni.

Revenue Surplus
State sum dinhmunah hian revenue surplus neih a ni ta fo mai. Tuna chhut dan chuan Revenue surplus hi cheng vbc 238.79 a tlin theih rin a ni.

Fiscal Deficit
Kum 2009-09 a revised estimates a sum indaih lohna belhkhawm (Gross Fiscal Deficit) chu Cheng vbc 371.51 a ni a. Sorkar laipui chuan fiscal deficit hi kum 2008-09 ah 3.5 per cent in a tihniam a phalsak (a hma chuan 3% a ni) bawk.

INTERIM BUDGET 2009-10
Finance changtu Lalthanhawla budget pharh hi kum tluan daiha buatsaih ni mah se annual plan kan la neih loh avangin a kimchang thei lo a, chuvang chuan Budget Lailawk (Interim Budget) tia sawi a ni. Hei vang hian Annual Plan pawh kum kal laia mi Cheng vbc 1000 anga chhut rih a ni. Kum 2009-'10 Interim Budget chu:

Revenue Receipts
Chhiah leh thil dang atanga lakluh (Revenue receipts) zat tura ruahman chu cheng vbc 2473.81 a ni . Hetah hian state sorkarin ama puala chhiah a lak zat tura ruahman chu cheng vbc 116.29 a ni a, chhiah ni lo thil dang atanga state sum hmuh tur (State non-tax revenue) pawh cheng vbc 181.14 a ni a, state sum thawhchhuah tur belhkhawm chu cheng vbc 297.43 ni tura ruahman a ni. Sorkar laipui nena chhiah intawm atanga sum hmuh tur zat chu cheng vbc 409.78 ni tura ngaih a ni a, sorkar laipui atangin tanpuina 'grants-in-aid' Cheng vbc 1766.60 hmuh beisei a ni bawk.

Capital receipts
Loan leh rulh leh ngai tur chi-a pawisa puk hi capital receipts chu a ni. Pawisa kum tharah hian chutianga bat belh chu cheng vbc 72.99 tling tura ruahman a ni a, loan rulhna atangin cheng vbc 30.01 hmuh beisei a ni bawk.

Expenditure

Revenue expenditure
Budget pawisa tam ber hi sorkar inrelbawlna leh inenkawlna atan hman a ni a, chutiang chu Revenue expenditure an ti. Kum 2009-'10 chhunga revenue expenditure atan Cheng vbc 2423.03 ruahman a ni.

Capital expenditure
Rotling thil siamna tur leh loan rulhna tur vel atana sum hman hi capital expenditure an ti a, hemi atana sum ruahman chu Cheng vbc 603.86 a ni.

Annual Plan 2009-10
Sawi tawh angin Annual Plan zat tur hi tihchian a la nih loh avangin Mizoram sorkar chuan development chungchangah sawi thui theih vak a la nei lo. Mahse, finance minister chuan a Ministry-in a ngaih pawimawh NLUP chungchang erawh a sawi thung.

Revised NLUP
Election Manifesto-a dah a nih angin Mizorama retheihna umbo a nih theihnan NLUP chu hman tangkai tum a ni. Hemi atan hian Rs 100.00 crore chu dah chhin a ni.

Fiscal indicators (Sum chetvel dan tur)
Inrelbawlna thila sum hman bang 'Revenue surplus' cheng vbc 50.78 awm tura ngaih a ni a, chutih laiin state sum indaihlohna tlingkhawm 'Gross Fiscal Deficit' chu cheng vbc 392.86 tling turin interim budget-ah hian ruahman a ni. Budget estimate-a sum indaih lohna ruahman a tlemna chhan hi kum hmasa lam anga Annual Plan hi cheng vbc 1000-a chhut a nih vang leh sorkar hnathawkte hlawh ennawnnaa sum hman belh tur hisap tel a nih vang a ni. Hetih rual hian Annual Plan atana sum hmuh dan tur pawh chhut tel a la ni lo bawk. Annual plan tihchiana regular budget pharh a nih bawk chuan sum dinhmun hi a that zawk ngei beisei a ni.

FISCAL REFORMS
Fiscal Responsibility and Management Act-in a phut angin sorkarin sum leh pai kalphung siamthain hma a la mek.

Public Expenditure Review Committee
Public Expenditure Review Committee chuan a tum hnihna leh tum thumna atan 2007-08 kum chanve leh 2008-09 kum tir lama fiscal dinhmun zirchian a ni tawh.

Finance Minister Half yearly Review
Kum 2007-08 kum chanvea sum dinhmun chu zirchian tawh a ni a, committee hmuh dan hi Budget session lai hian House-ah pharh a ni ang. Kum 2008-'09 kum tir lama fiscal dinhmun zirchianna pawh neih vat tura ruahman a ni a, neih zawh a nih veleh House-ah pharh leh tura ruahman a ni.

Macro economic Framework, Fiscal Policy Strategy leh Medium term Fiscal Policy chungchangte pawh budget pum pharh a nih hunah House-ah sem a ni ang.

13th Finance Commission atangin kum 2010-'15 chhunga State sum hmuh tur dawn mek a ni a, heng sum hmuhte hi state sum dinhmun hriltu ber a ni.

Tax and Non Tax Proposal
State sum lakluhnaa harsat lian tak awm chu sum hnar ber chhiah atanga hmuh a tlem vang a ni a, sumhnar dang a vang rih viau. Chhiah lak dan phungah hian fuh lem lo laite a awm a, tax rate chungchangah leh a khawn danah pawh felhlel a awm nual a ni. Interim budget-ah hian chhiah thar ruahman leh lak tawhsa tihdanglam a awm ngai lo a, tun tum budget-ah pawh hian chutiang chu hmuh tur a awm lo.

Chhiah ni lo thildang atanga sum khawn dan tlangpui tidanglamin a senso phuhru tur tal a khawn tum a ni (e.g. tui bill, electric bill, bus fare,etc.)

Interim Budget
2009-'10 tlangpui


# Revenue receipts - Rs 2473.81 Crore
# State's own revenue receipts - Rs 297.43 Crore
# State's own tax revenue - Rs 116.29 Crore
# State's own non-tax revenue - Rs 181.14 Crore
# Revenue expenditure - Rs 2423.03 Crore
# Capital expenditure - Rs 603.86 Crore
# Proposed RNLUP - Rs 100 Crore
# Revenue Surplus - Rs 50.78 Crore
# Gross Fiscal Deficit - Rs 392.86 Crore
# Public Debt - Rs 3276.08 Crore (in 31.3.2009) & Rs 3429.07 (estimated) in 31.3.2010.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment