Thursday, March 26, 2009

Interim Budget-ah thil ropui a awm lo

¢ Lalthlamuana Ralte

A hming 'interim budget' a nih ang ngei hian a tak tak neih hmaa lo ruahman, 'budget lailawk' a ni. Parliament inthlanpui zawh hnua sorkar din a nih hnuah Planning Commission-in Mizoram Plan a peih fel ang a, chumi hnuah chuan budget pum kan nei thei dawn chauh a ni. Hei vang hian tuna budget pharh hi chu nakina la tihdanglam theih a ni a, budget ropui tak a ni lo a, a nihna takah chuan thil chiang lo taka ruahmanna a nih avangin thil tha leh ropui tak tak fun tel tura beisei chi a ni lo.

Chhiah thar lak a awm lo a, lak sa tihdanglam a awm lo a, sorkar hmalakna tur tarlan a awm lo a, engmah tak tak hmuh tur a awm lo. Hei hi interim budget kalhmang chu a ni ve hrim hrim. Nakin lawkah full budget pharh a ni leh ang a, chutah chuan chiang zawka engkim tarlan a ni ang a, kan sorkar chak hmel tak hi an insawi ang an ni tak tak em tih pawh chutih hunah chuan a la hriat ang chu.

Interim budget pharh takah khan Mizoram leiba pung zel tarlan a ni. Sorkar sum hman dan chik taka thlirtu tan chuan leiba tlingkhawm tam ta lutuk hi manganthlak tak a ni. State leiba tlingkhawm hi 'Public debt' an ti a, mipui leiba tihna a ni. Sorkar pawisa kan tih pawh hi public money/public fund/public finance tih a ni. Democracy ramah chuan sorkar siamtu hi mipui an ni a, a neitu pawh mipui bawk an ni. Engkim mai hi mipui taa ngaih a ni, entirnan - community hall, public place, etc. Public servant an tih pawh hi mipui aiawha roreltu atana thlantlinte leh sorkar hnathawkte hi an ni.

Chutiang zelin, sorkar sum nia kan ngaih tlat pawh hi mipui ta 'public money' a ni. Mahse, a kawltu leh a hmangtu chu roreltute leh sorkar hnathawkte an ni. Heti a nih avang hian mipui sum chu mipui hamthatna tur leh ram hmasawnna tur atan liau liaua hman tur a ni tihna a nih chu.

Leiba chungchangah khan lut leh ta ila, kum kal ta 31.3.2008-a state leiba tlingkhawm (public debt) chu cheng vbc 3062.46 a ni a, keini ang state rethei bat atan chuan tam tak a ni! A tam hrim hrim hi chu thu hran ni se, eng vanga ba nge kan nih tih leh engtin nge kan rulh ang tih hi a pawimawh lai chu a ni. Leiba rulh that loh a pung zel hian nakinah harsatna min thlen thei, tunhma pawh khan sorkarin pawisa hman tur a neih mang loh chang a awm zauh zauh tawh a nih kha.

Leiba pung zel hian sorkar sum hman thiam lohzia a entirna lai a awm a, roreltute felfai lohzia pawh a tarlang awm e. 31.3.2008 khan state leiba tlingkhawm zat chu cheng vbc 3062.46 a ni. 2008-09 chhunga sum dinhmun ennawnna atanga a lan dan chuan leiba hi a pung zel a, 31.3.2009-ah chuan cheng vbc 3276.08 a tling dawn. Interim budget hian a chhut dan chuan kum thar 31.3.2010-ah phei chuan chuan cheng vbc 3429.07 a kai chho dawrh dawn a ni.

State leiba tlingkhawm pung zel leh sum leh pai enkawl that loh avang hian sorkar laipui pawh a mangang ve hle tawh. Rawtna khawng tak tak an siam fo thin a, chumi ang chuan Mizoram sorkar pawhin FRBM Act a hmang tawh a, Rublic Expenditure Review Committee te pawhin hma an la tawh a ni. Mahse, sorkar tha, dik leh huaisen, sum enkawl thiam kan neih hma loh chuan eng kan ang ngut lo mai thei. Kan leibatna chhan lian tak mai chu ruahman lawk loh thila pawisa hman a tam vang te, sum renchem duh loh vang te (e.g., lirthei enkawlna, POL, office inrelbawlna, etc.,), eirukna vang te a ni.

Leiba sawi takah chuan healthcare scheme mawlh mai hi a manganthlak dawn a ni. Sorkar hmasa khan pawisa nei lawk miah loin a kalpui a, engtinge an pawhkhawm tak pawh hriat a ni lo. Mipui hmaa inzawrhna atan party tinin election manifesto-ah an telh a, tichuan Congress sorkar pawhin kalpui zel a tum ta a nih hi. Thil tha tak, mipui tana malsawmna a ni tih chu a chiang a, mahse, khawi atangin nge pawisa an hman ang?

Chief minister chuan hemi chungchanga Zozam Weekly zawhna chhangin, "Kan kalpui zel ang," a ti. ADB atangin loan lak a nih tawh thu leh Rs 50 Crore chu bank-ah fixed deposit-a dah a ni a, a interest hmang chuan he scheme hi an kalpui tur thu a sawi. Mahse, Zozam Weekly-in finance deptt lam a zawt chiang a, ADB atang hian Structural Adjustment Loan (SAL) beisei mek a ni a, pawisa lak a la nih loh thu leh kumin June thla vel hi chuan an beisei thu an sawi chauh mai.

SAL-ah hian healthcare scheme hi a tel dawn leh dawn loh pawh a la chiang lo zui. Leiba titam zualtu mai a la ni ang a, sorkarin a tihtawp mai ngam loh phei chuan kumkhaw phurrit a ni lo ang tih a sawi theih loh.

Interim budget-ah hian NLUP atan cheng vbc 100 dah chhin a nih thu finance changtu khan a puang a. NLUP chungchang hi tun ministry-ah hian thu lian ber a ni reng dawn ni pawhin a lang. Mipuiah beiseina sang tak an siam tawh a, an insawi anga an tih loh chuan an mualpho hma viau ta ve ang. Tuna budget-a lang cheng vbc 100 hi chu ruahmanna mai a ni a, sum la awm sa lo a niin a lang. A chhan chu NLUP pawisa hi plan sum atanga hmuh tur chi a ni tlat.

Engpawhnise, budget lailawk pharh ruala pharh tel ve thla li chhunga sorkar sum hman tur Vote on account-a sum ruahman hi han hmang zo phawt se, chumi hnuah August thla velah budget thar nei thei turah inngai ila, chutih hunah chuan mipui hmaa thu tam tak tiamtu Mizoram sorkar hi eng ang nge a nih a la hriat ang chu.

NLUP (Budget-ah dah a nih chuan an hmang nghal thei dawn tihna a ni em?)- Tun budget-ah hian plan hlui kha kan base a (Crore 1000), final plan kan hmuh hunah chuan keimahni neih ang chu kan hmang thei ang.

Budget pharh hnu lawk khan Finance changtu Chief Minister ni bawk Lalthanhawla chuan budget chungchangah Zozam zawhna hetiang hian a chhang.

NLUP pawisa cheng vbc 100 kha budget-ah a lang a, plan sum hmanna tur (plan sum peih a la ni bawk si lo a) khatia a lang bik kha NLUP atan bik hian pawisa a awm tawh tihna a ni em?
Ruahmanna a nia, budget tak tak neih hunah chuan kha pawh kha a la danglam thei.

Pawisa hi hman tur a la awm bik chuang lo maw?
Eng eng emaw tihfel ngai a la awm ang a, mipui pawh an la inpeih dawn lo a, ruahmanna a nih kha. Felfai taka engkim kalpui kan tum a, tunhma ang mai maia tih kha kan tum tawh lo.

State thenkhat chuan annual plan an nei hman a, full budget an pharh thei a, Mizoram Annual Plan peih har chhan hi eng nge?
Kan inthlan vang a nia, sorkar thar kan insiam lai vel khan kan buaipui hman lo.

State leiba tlingkhawm hi a pung zel mai a, nikum aiin kuminah a pung a, nakumah a pung leh sauh dawn bawk a...
Sorkar hmasaa mi kha kan la chhawm zel a, a pung zel a ni. An sum enkawl thiam loh vang a nia, 'very poor fiscal management'.

In sorkar hian healthcare scheme kalpui zel in tum em? Eng pawisa nge in hman ang?
Kan la chhunzawm zel dawn a, a aia tha zawkin kan kalpui ang. ADB atangin cheng vbc 50 an lachhuak a, chu chu bank-ah fixed deposit-in an dah a, a interest hmang chuan kan ti ang.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment