Burma mite hian dawtin min hek em?

¢ David M Thangliana

Ka thawhpui leh ka thian Ruatfela Nu (Pi Vanramchhuangi) chuan sei tawk tak article ziakin Zo hnathlak inunaua chungchanga a ngaihdan leh sorkar kal ta MNF aia tuna sorkar thar Congress-ah hemi kawnga beiseina a neih thui zawk thu The Aizawl Post February ni 27, 2009 chhuakah a rawn ziak a, a ziah tam tak kha ka rilrem zawng tak a nih avangin leh human rights lama thawkho kan nih avangin tlem a zawng ka tuihnih ve loh chuan a dik dawn lovin ka hria a, chuvangin CYMA-in Mizo mipuite khawvel laka mualpho ta hle a a inhriatna chungchangah tlem a zawng ka han han thailang ve dawn a ni.



Chin National Day lawmna February ni 20, 2009-a thusawitu zinga pakhat Pu JH Zoremthanga, CYMA president chuan New York-a hmunpui nei Human Rights Watch pawlte’n Burma rama kan Zohnathlak unaute’n an ‘Jerusalem’ Mizorama harsatna hrang hrang an tawh an hrilh an tarlang chuan Mizo mipuite pawi a sawi a ni tih tura ngaih theihin thu a sawi a, mikhualin a khualtute a sawisel chu thil tihawm a nih loh thu a sawi tih chanchinbu hrang hrangah kan hmu a ni. 2003 kuma Vancy Hotel-a pawngsualna thlen avanga a nawlpuia Burma mi kan hnawhchhuak duh lotu ka lo nih tawhna leh 2004-a nula pakhat tualthih avanga a nawlpuia phailam mi kan nawr tawm thalo titu ka lo nih tawhna atangte leh 2005 kum tawp lam atanga 2007 kum laihawl thlenga ruihhlo kan duh loh vanga mihring nihna inzahsak tawn lohna avanga thuneihna mahni kuta kenkawh duh lotu ka lo nih avang tein Human Rights Watch thu tarlante kha haw thei kan ni ngawt em tih hi ka lo ngaihtuah ve mek a. Engemaw chen chu thu diklo awm mah se “Min hekna” tia kan huat engemaw zat kha dawt a ni lo tih hrechiangtu chu Mizorama Mizo chengte hi kan ni a, Pathian an biak duh dan pawh sawisela “Kan Kohhran awm sa te hi zawm ve mai se” titu kan ni tih hrechiangtu chu keini Mizorama piang leh seilian te hi kan ni tlat a ni.
Thil hi kan thup boin kan zep then thin tih hi he article-ah hian ka sawi tum ber a ni a. Dawt leh thudik chanvea thil tih kan chin avang leh chu’ng chu nunphunga kan neih tawh avangin Mizo society hian that lam aiin chhiat lam a pan tih ngaihdan nghet tak ka neih avangin he article-ah hian a ruhlangin thil sawi ka tum a, chhiartu zingah pawh lawm lo tam tak in awm ngeiin ka ring. Mahse mi zawng zawng tihlawm hi thil theih loh a nih mai bakah intihlawm tumna hian inbumna, mahni leh mahni thleng pawh a inbumna thlentu a nih avang leh thudik laka kan mit sahara tuamtu a nih avangin zep nei a thil sawi hi kei chuan ka rawn tum lo a ni.
Mihringin chanvo leh dikna kan neih hi pi leh pu atanga kan hriat lem loh leh kan lekkawh lem loh a nih avangin Mizo society-ah hian ‘human rights’ hian hriatthiam a hlawh lo hle a. Human rights activist tam tak phei chu “misualte hum tum” ang hiala ngaihna a awm a, misualte pawh hi Pathianin a siam mihring ve tho an ni tih hi Mizo Kristiante hian kan hre duh lo lui emaw tih mai te pawh a awl thin a ni (Thufingte bung 16 chang 4 lo chhiar ve teh u). Midang chunga kan nunrawnnate auchhuahpui a nih lah hian a thinrim zawk zawkah kan tang a, kan chunga nunrawnna erawh thih ngama demin sorkar hialte phuba min laksak turin kan duh thin thung si a ni.
Journalist ka nih avangin thil tam tak ka tawng thin a, ka tawn zingah chuan Mizote kan inchhuan theihna tam tak a awm laiin Mizo nih ka zahpui ngawih ngawihna te pawh a awm a. Ka zahpui zingah chuan “Kan mualpho theihna leh kan hmingchhiatna theihna lam hi chu ziak lo la” tih tawngka ka tawn thin hi a ni. Dawt phuahchawp thil Mizo mualphona leh hmingchhiatna ziak suh tih pawh a ni lo, thudik leh thil thleng kan ziahnaa Mizo mipui mualpho theihna leh hmingchhiat theihna chu ziak lo mai rawh tih a ni a, journalistic ethics atang chuan zawm har ka ti thin hle. Hetianga min ngentute hnena ka chhanna chu, “Mualphona leh hmingchhiat theihna tura hma lak loh mai tur a ni,” tih hi a ni a, mahse thahnemngaih luatna avangin mualphona leh hming hliau theihna kawng hi kan zawh fo chu a ni bawk si.
Khawtlang thilah ngaihtuah thui lo taka thil kan tihna hi tam tak a awm a, hei hi a chhan bulpui ber chu Mizote hian midang nena intlawhpawhna (exposure) kan la neih tlem vang a ni. Kan tawng tu huat thu suhah Mizoram hi khawvela ram lian ber zinga mi nia ngai hi Mizo zingah tam tak kan la awm a, chu'ngte chuan Mizote hi kan ram chhungah na na na chuan kan duh ang angin kan khawsa thei turah an ngai bawk a ni. Thudik tak zawk erawh chu Mizoram hi India ram state 30 zinga state pakhat ve mai a ni a, chu-a-chhapah state zawng zawng zinga a te lam atanga chhiara pahnihna/pathumna a ni. Mizoram chhunga cheng mihringte lah hi uihum zat chauh kan la ni leh nghal nen, kan hriat chian lohna hial min bual a chu a ni ber a nih hi.
Kan mawl luatna hian Kristian kan nihna thleng hian min tibuai niin ka hre bawk. Thil tha kan duhna lamah sual tihrem te kan tum thin a, Bible kan chhiar pawhin Tirhkoh hrang hrangin Kristiante tana nun dan tha duhthusam an sam bak kan chhiar pel hlei thei lo. Lal Isua thusawi ngei, hun tawp lamah chuan sualna a pung ang tih te chu kan hre duh lo emaw tih turin suahsualna pungte chu kan hrethiam thei tlat lo a, tihrem tum zawngin hmate kan la sauh sauh zawk a ni. Lal Isua zirtirte lehkhathawn kan ngaih pawimawh angin Kristiante lungpui Lal Isua zirtirnate chu kan ngai pawimawh bawk si lo. Bible-in thihna khawp sual a tih leh thihna thlentu ni lem lo sual a tihte pawh thliarhrang thiam lo khawpin sual rah te huat kan inzirtir a, sual bulpuite erawh ngaihhnathiamna nen kan en liam mai zel bawk si. Hengte hi kawng diklo kan zawh tam tak zing a mite an ni.
Ka ngaihtuahna ril ber ka hman chang phei hi chuan kan Kristianna hi nuai bo vek theih ni se tih chang ka ngah mai. Kristianna nuaibo tih hian Lal Isua kan rinna inpaih bo sak tih lam a ni lo tih erawh kan hriat tel a ngai ang; ka sawi awmzia chu Kristian nihna hi a bul atanga tan that leh a ni. A nazawnga tawngtaite hi ka pawm zawng a ni tlat lo. Lawmthu sawi tur kan neih hunah Pathian hnenah lawmthu sawiin mamawh kan neih hunah thlen leh mai ila tih te hi ka ngaihdan a ni a, tawngtai te hi ngaia neih theih a ni. Ngaia kan neih chuan tawngtaina hian hlutna a nei lo a, Pathian aiin kan tawngtainate chu kan ring thei hial a ni. Tlawrh taka tawngtaia a tul lo thleng thlenga chhamkualte hi Pathian zah lohna a ni mai zawk lo maw tih te hian ka ngaihtuahna a luah fo a ni.
Pathian thu-a a laimu nia ka hmuh ve chu ‘hmangaihna’ hi a ni a. Mahse hei hi Mizorama chengte hian kan tlachham ta hlein ka hria. Hmangaihna kan tlakchham avang hian kan mihringpuite lakah pawh rawng taka chet kan hnial lo a, Kristian ni ve lo chu kan en dan te hi a dang tlat thin a ni. Missionary tirhchhuah nan thahnem kan ngai tlang hle, mahse mahni awm hmunah missionary hna kan thawk thei a ni tih erawh kan haider lui tlat thin. Hmangaihna tak tak kan nei thei lo a nih chuan hmangaihna lem hi i paih bo ngam ang u. Tichuan kan nihna ang angin kan lang chhuak ang a, insiamthat lam kawng kan pan hma thei zawk ang. Chuti ni loa mahni leh mahni inbum chung renga kan kal chhoh zel chuan Mizo society hian insiamthat (sual laka fihlim ka tihna a ni lo) tih ni kan hmu lo ang. Khawvel a awm chhung chuan sual a awm dawn a, Mizoram hi khawvela a awm chhung chuan Mizoramah sual a awm dawn tih hi haider chi a ni lo a, Lal Isua’n, “Buh lem leh buh tak chu lo to za rawh se” a tih ang khan sual haw chung siin sual hi Lal Isua lo kal leh hma chuan kan zingah a awm dawn a ni tih hi inzirtir zawk a ngai a ni.
Mizote hi kan sual kei chuan ka ti a, ka tih chhan pawh midang kan ngai thei lo hi a ni. Bik riau nia inhriatna kan nei tlat a, hemi avang hian tam tak chuan Israel hnam zinga mi kan nih ring an awm a. Chutih rual chuan a tam zawk chuan bik riau nia in hre tho siin Israel hnam nih chu an inring leh hauh bawk si lo. Chutichung chuan Mizo rilru puthmang chu dah hran, serh hran nia inhriatna a ni lawi bawk si. He rilru avang hian khawvel mithmuhah kan mualpho fo tawh a, kan tawnhriat atangte lahin inzir nachang kan hre bawk si lo. Laodeki Kohhran anga lukewarm (vawt bawk si lo, lum bawk silo) te kha ka inchan rum rum thin.
Kohhran sawi takah chuan Kohhran (Church) kan hmuh dan pawh hi a fuh lo. Kohhran hi chu pawl mai a ni a, mihring zawkte hi koh hran (kohhran ni loin koh hran) kan ni a, koh hranho chu a huho-a kan awmin Kohhran kan ti ta a, Kohhran siamtu, ringlotute atanga mimal koh hran te ai mahin a pawl zawk Kohhran chu kan dah chungnung thin a ni. Mipui tel loin Kohhran hi a awm thei lo a, koh hran (mipui) te avangin Kohhran hi a awm mai chauh a ni. Kohhran avanga Vanram kai tur kan ni lo, Lal Isua’n mimal tin min koh hran vanga Vanram kai tur zawk kan ni tih te hi kan hriat a hun hle tawh a ni. Kohhran vanga Vanram kai tur chu ni ila Kohhran hrang hrang a tam si a, mahni thurin theuh dik berah kan ngai bawk si nen, Kohhran kan behchhan tlat chuan Vanram kai tur a lawi hi kan awm lo mai thei zawk a ni. Chuvangin “Kohhran thuawi” tih ai chuan “Pathian thuawi” tihte hi kan sawi uar zawk tur niin ka hria.
Kan sakhua thlenga ka han sawi kai nachhan chu sakhua atang hian inbum leh inhruaisual a awlsam bik vang a ni. ‘Pawlchhuak’ tia Sapram lam din Kohhran chhunga awmte’n kan zinga awm ve lo kan hmu khawlo pawh hi a dik ber em tih te kan ngaihtuah a ngai hlein ka hria. Hengho hi ‘Kal sual’ te kan han ti ngawt thin a, an thlirna tlang atang chuan Kohhran kan tih, 'established Church' te pawh hi ‘kal sual’ kan ni ve thei tho a ni. Mihring leh mihring khawngaihna nei miah lova kan inhnawhchhuah emaw, kan inbeih emaw changa Kohhran te an ngawi reng mai thin hi chu kei pawhin kan kal sual a ni lo maw tih chang ka nei fo a ni. ‘Hmangaihna’ kan tihah hian Chanchintha hriattir chauh hi hmangaihnaah kan ngai ta em ni le? Darbenthek ri ang chauh te a ni mai lo maw?
Zoram mipui, Mizo Kristiante hi i inbihchiang tak tak tawh teh ang u. Lal Isua zirtirna, “I chunga miin an tih i duh ang bawkin mi chungah pawh ti ve rawh” tih te hi kan hlamchhiah ta daih em ni? Isua Krista ringtu kan nih si chuan a thupekte kan zawm a ngai a, kan duh lai chauh kan thur chhuak thiang lo a ni. Chuvangin kan mihring puite chungah chuan ngilnei takin that chhuah ila, kan tana thalo tur lakah chuan Pathianin min veng zel ang tih hi Kristian kan nih angin i ring ngam ang u. Sorkar tih tur te, Pathian tih turte hi a titu tur kuta kan dah thiam te pawh a hun tawh a ni.

Related Posts :