Wednesday, September 14, 2011

Unau boral tur chhandam ngai an awm e

Mizoramah sorkarin Anti-Corruption Day a hmang ngai lo a, World Suicide Prevention Day pawh sorkarin a la hmang ngai lo. World Suicide Prevention Day chu September ni 10 a ni a, tun hnai kum hnih khat chhung khan mi \hahnemngai \henkhatin he ni hi lo hmang tawh \hin.
"Mi beidawngte hian chhan an ngai a, heti lamah hian theihtawp chhuah a \ul khawp mai. Mimal, sorkar, Kohhran, tu pawh kan \an tlan a ngai a ni," tiin mi beidawngte kawma \anpui \hintu Dr Zawmsanga Sailo chuan Zozam Weekly a hrilh.
CID (Crime Branch) te'n an chhinchhiah dan chuan 2004-ah khan Mizoramah mahni intihlum mi 26 an awm a, 2005-ah 24, 2006-ah 27, 2007-ah 29, 2008-ah 20, 2009-ah 43 an awm.
Kum 6 (2004-2009) chhungin Mizoramah mahni intihlum mi 169 an awm a, \halai an ni tlangpui. Kum 15 leh 29 inkar mi 84 an awm a, kum 30 leh 44 inkar 72 an awm.
Hriat theih chinah Mizoramah mahni intihlum zinga naupang ber chu kum 10 mi a ni a, a upa ber chu kum 84 mi a ni.
2009 vel a\ang khan mahni intihlum an tam thu hian ngaihven a hlawh ta hle a, media lama a lan zin vang pawh a ni mai thei. Mi \hahnemngaite chuan mi beidawng, dam thlahlel lote chungchang hi mut mawh hnar mawhah neihin theihtawp an chhuah mek. An hmalakna hian rah pawh a chhuah a, mahse anni aia thei zawk leh chak zawk che se an duh hle.

Kuminah a ziaawm

NGO pakhat- NELICS (New Life Charity Society) te hi mi beidawngte kawma puitu an ni a, a theih ang angin mi beidawngte an kawm \hin. Mizoram puma mahni intihlum zat chhinchhiahin a theih ang angin an zirchiang \hin bawk.
NELICS-in an chhinchhiah dan chuan, kuminah mahni intihlum an tlem a, nikum nena khaikhin chuan a tlemna pawh a tam tham ang reng viau.
Nikumah khan September ni 10 thlengin mahni intihlum 74 an awm a, kuminah chuan September ni 8 thlengin mahni intihlum 45 an awm.
"Kuminah nikum aiin mahni intihlum an tlem rih a, a lawmawm khawp mai. Mipui an harh vang te, mi \hahnemngaite thawhrah te a ni ang a, mahse \an mar reng a la ngai," Dr Zawmsanga Sailo chuan a ti.
Kumina intihlum zat hi nikum aiin tlem mah se hmeichhia bikah chuan kuminah hian an tam zawk; nikumah hmeichhe intihlum 5 an awm a, kuminah chuan 13 an tling tawh.
Kum dang ang bawkin kumina intihlumte hi \halai an ni tlangpui; mi 45 zingah hian kum 45 chung lam 5 an awm a, kum tling lo an awm lo, a naupang ber chu kum 16 niin, kum 16 mi hi pahnih an awm.
Mi 45-te hi inawkhlum vek an ni a, kum dangah pawh mahni intihlumte hi inawkhlum an ni tlangpui. Dr C Lalhrekima, psychiatrist chuan mahni intihlumte hian thil remchang ber an hmang mai \hin tih a sawi a, vai ramah chuan loneitu zingah tur eia intihlum an tam tih sawiin, 'fertilizer' te an dawng thin a, chutiang te chu an ei mai thin niin a sawi. Mizoramah inawkhlum an tam chhan pawh mahni intihlumte'n remchang bera an hriat a nih vang a rin thu Zozam Weekly a hrilh.
Dr Zawmsanga chuan nikum aia kumina intihlum an tlem zawk chhan nia a rin a sawi a, "Inzirtirna te a awm ta deuh bawk a, mithiamte rawn kan hreh ta lo tial tial a, hei hi a hlawk khawpin kan hria," a ti.
NELICS te hian mi beidawng, dam thlahlel lo, mahni intihhlum tum an chhante pawh an chhinchhiah zel a, kuminah mi 420 an chhan tawh tih chu an chhinchhiah dan a ni.
Mi 420 zingah hian mipa aiin hmeichhia an tam zawk daih a, anmahni pantu hi nikum aiin an pung bawk.
"Rilru dik lo, mize dik lo an tam," tiin Zawmsanga chuan mi 420-te chungchang a sawi.
"Nun awmzia an hre lo...mihring nun awmzia hi an hre lo a, tawrh an peih lo. Chutiang chu tunlai \halai zingah hian an lo tam niin a lang," a ti bawk.
Naupan tet a\anga duat hlawh, nu leh pain an duat hliau hliau, nu leh pa bakah \henawm khawvengte pawhina an duat hliau hliau an tam tih a sawi a, chutianga seiliante chuan nun awmzia an hre lo tih a sawi a ni.
"Nu leh pa te'n an duat hliau hliau a, \henawmte pawhin an lo duat a, an rilru a no. Awlsam taka duh duh nei thei an ni a, thil hahthlak an tawng lo a. Mahse, an lo puitling a, chutiang ringawt a ni thei ta si lo a. Mihring nunah chuan a beih-a beih a ngai a, thlan tui luang zawih zawiha beih te a ngai ta a, chutiang chu an hmachhawn peih lo. Chutianga \hang liante chuan engmah an tuar peih lo a, an rilru a piangsual ta a ni ber," a ti.
"Mahni thu an duh a, mi zawng zawng hi an thuhnuaia dah an tum a. Mahni nu leh pate ngei pawh an thuhnuaiah an dah a, nu leh pa meuh pawh thuhnuaiah an dah thei a nih chuan midang zawng zawng pawh an thuhnuaia dah an tum ta a. An bo hi a ni ringawt," a ti bawk.
Anmahni pantute zingah nulat tlangval thil vanga rilru na, beidawng ta pawh an tam a, chutiang chu mipat hmeichhiatna hman khawlohna nen a inkaihhnawih tlangpui tih pawh a sawi.
"Ngaihzawng lama buai pawh an tam a, ngaihzawng te nena sex an lo hman tawh avanga buai ta an ni duh khawp. Tam tak hi chu, sex lo hmang lo se chu an buai lo ang, sex hian rilru natna leh hahna a thlen a ni," a ti.
"Kohhran leh khawtlang pawhin hemi chungchang hi kan lak thutak a hun khawp mai. Mahni intihhlum hi 'emergency case' tak tak a ni tih kan hriat a \ul. 'Ani hi a lo intihlum mai palh ang a' ti-a kan ven a ngai a, chutianga ven ngai an awm a nih chuan YMA te pawh hian veng \hin ila a that ka ring," tiin Dr C Lalhrekima pawhin a ngaihdan a sawi.
"Kan Mizo society-ah hian inngaihsakna lama \an kan lak a ngai a. Khawtlangah te, chhungkuaah te, \hianzahoah te, midang ngaihsaktu nih tum tura inzirtir a ngai a, midang care thiam nih kan tum a ngai a ni. Kan hriat lohvin mi rilru a lo na reng thei tih hriaa inkawmkhawmna leh awmhonaah te fimkhur taka kan awm a ngai. I induat teh ang u," a ti bawk.
“Mizote hi 'emotion control'-ah kan sang lo a ni,” a ti a, “Emotion control-ah hian kan puitling lo em em mai a, kan thiam lo bawk. Thil kan duh pawhin nasa em emin kan duh huam huam a. Ngaihzawng kan neih pawhin a ni tho, eng thilah pawh kan inpe tawp hreh lo. Chu chu sex thlengin a ni a, kan ngaihzawngte tan kan inphal mai a,” tiin a \anlak a \ulna lam pawh a sawi.
“Nu leh pa kan demawm thei hle ang. Kan fate kan enkawlna kawngah tih dik loh kan nei a ni thei a. Chutiang bawkin society pawhin kawngro a su thei a, kan chhehvel thil kan tawn leh thleng mek pawhin kawngro a su thei bawk. Thil chiang tak erawh chu kan emotion control-ah hian kan sang lo em a ni,” a ti a, “Nun kawng dik inzirtirna hi chhungkuaah kan uar tawk lo,” a ti bawk.
NeLiCS-in kumthum leh a chanve chhunga mahni inthah duhna khawp rilrunatna (disease) vei mi 1,400 an kawmte a\anga an zirchiannaah chuan rilru nguina vanga dam thlahlel lo an tam ber. Inngaihzawnna leh mipat hmeichhiatna leh a kaihhnawih lama rilru nain an dawt. A kum zawnga chhut chuan kum 30 hnuai lam an tam ber.
Eizawnna lama harsatna tawh vang, eizawnna tlakchham vanga dam thlahlel lo pawh an lo tam hle a, unemployment problem hian Mizo society a tibuai tih a chiang hle.
"Eizawnna a vang a, a lo harsa ta a, a ngaihna hre lo thalaite hi an mangang a ni," tiin Zawmsanga chuan a sawi.
"MA val te'n thla khatah Rs 3000/4000 lek te an han hlawh hi an zak a, inferiority complex hial an neih phah thin. Chhungte sorkar hnathawk nei ve lote phei chu an mangang a, chhungte sorkar hnathawk neite pawh an chhungte nen te chuan an inkhaikhin a, an inthlahrung a," a ti.
"Rim takin private hnuaiah te an thawk a, an hlawh a tlem bakah a then chu an thawhna hmunah an hlim lo a, hetiang hian a nghawng thui khawp mai. Entirnan- tlangval pakhat chu an chhungkaw zinga mi pakhat, sorkar hnathawk khan, 'Nangni lah hi in chhuak ni tin a, eng tham in hlawh si lo,' a lo ti a, chu chuan a tihrehawm khawp mai," a ti bawk.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment