Monday, July 5, 2010

Remna leh Buaina

"Remna Ni hi India leh Mizoram inremna ni a ni a, chu chu a ropuina chu a ni," tiin chief minister hlui, MNF president Zoramthanga chuan a sawi.


June ni 30, 1986-ah India sorkar leh MNF te'n inremna thuthlung an ziak a, chu thuthlung chu Mizo Accord tia sawi a ni. Thuthlung ziah ni June ni 30 chu Mizoram chuan Remna Ni tia vuahin a serh thin.

"He inremna hi Mizoram tan a hlu khawp mai; India Constitution-in Mizoram chu a bika humhalhna a pekna a ni a, a bika enkawl state a nihna hun a ni," tiin kum 10 chhung Mizoram chief minister lo ni tawh Zoramthanga chuan Remna Ni chungchang hi a sawi.

"He inremna hi hunin a finfiah tawh, remna ngelnghet leh tlo a ni. He remna tluka hlawhtling leh ngelnghet hi India sorkarin a la siam ngai lo," tiin a fak.

"India prime minister hlui Pu Rajiv Gandhi-a thil tih hlawhtlin zingah chuan Mizoram Peace Accord hi a ropui ber a ni tih hi Mizote tan chuan kan ngaihdan turah ka ngai," a ti bawk.

"Kan Peace Accord ang hi khawvel huapa ngaihtuah pawhin entawn tlak a tling," tia sawiin chief minister hlui chuan, remna thuthlung ziah hnuah politics rorelna kalpui nghalin, Mizoram-ah inthlanpui neih nghal a nih thu a sawi a, "Chutah chuan underground atanga lo chhuakte'n an chuh nghal a, sorkarna an chang nghal thei a ni. Chu chuan kan Peace Accord puitlinzia a tarlang a ni," a ti.

"Underground atanga lo chhuak hlimte kha normal politics-ah mipuiin an vote tling nghal mai a, chu chuan Mizo Hnam Movement puitlinzia a lantir a, Peace Accord hlawhtlinzia a lantir bawk. Chuti ni lo se election-ah khan ramhnuai atanga lo chhuakte kha mipuiina lo vote tlin nghal mai rual a ni lo ang," tiin a sawi zawm a ni.

"Kan Peace Accord hi a ropui a, a ngelnghet a, India ram chauh ni lovin khawvel zau zawk ngaihtuah pawhin entawn tlak a tling. Tun thlengin kan Peace Accord neih hnu-ah tharum thawhna ang chi kha a la awm lo a, chu chu Remna Ni hlawhtlinna a ni. Hei hi hun lo kal leh zel turah pawh historical record pawimawh a tling dawn a ni," Zoramthanga chuan a ti.

"Remna kan siam a, silai kan tung a, kan ram a lo ralmuang ta hi a hlawhtlinna chu a ni," tiin historian Dr JV Hluna chuan a ngaihdan a sawi.

"Chutih rual chuan he Accord-a inziak tihhlawhtlin kawngah erawh kan chak lo. Hei hi kei chuan state sorkar-in a ngaih pawimawh loh vang ni maiin ka hria," a ti thung.

March ni 1, 1966-ah MNF chuan zalenna an puang a, kum 20 chhung India nena an indo hnuah June ni 30, 1986-ah remna thuthlung an ziak ta a, chumi zanah chuan Zoram mipui an lam a, Aizawl khawlaiah te hian 'Pi buh deng pi buh deng' tia zaiin thalai an lam mup mup a nih kha.

Aizawl Thelogical College vice principal Rev Dr Vanlalchhuanawma chuan zalenna sual hian Zofate tan kawng hrang hrangin hlawkna a neiah a ngai a, a hlawkna hrang hrang zinga hriat hlawh lo tak pakhat a tih chu budget-ah Mizoram a lang ta kha a ni. 1966 hma khan India ram budget-ah Mizoram a lang ngai ta lo a, Mizo Hnam Movement vanga zalenna puan a nih atangin budget bu-ah Mizoram a lo lang ve ta, tiin a sawi.

Dr JV Hluna pawhin: "MNF te khan kan hnam zalenna sualin India kha an do tak tak a, Mizo nationalism spirit an neih kha tu tan mah ngaihnep chi a ni lo. Zalenna sualna kawnga nun chante kha hnam tana martar dik tak an ni," a ti.

Thawnthu hlui chu
March ni 1, 1966-ah MNF-in 'independence' an puang a, Mizorama India sipaite an kap a nih kha. Mizoram a buai ta, MNF leh India an indo ta.

"1966-a buaina khan chhan leh vang mumal tak a nei a. ‘Hmakhawsang atangin Zofate hi India mi kan la ngai lo a, kan lalte'n thuneihna sang ber (sovereignty) neiin, an khua leh tuite chungah thu tawp neiin ro an rel tawh thin. British hnuaia kan awm lai pawh khan British India-a chhiar tel kan la ni ngai lo a; Burma emaw, hnam dang sorkar hnuaiah emaw pawh kan la awm ngai hek lo. British sorkarin min chhuahsan dawn lai pawh khan Mizoram chu zalen leh keimahni hmakhua atana duhthlanna neia tinsan kan ni tihte leh India ramah hian barhluih dan hnuaia lakluh mai kan ni. Chuvangin, khawvel sorkar hrang thiau pathum - India, Burma leh Pakistan hnuaia Zofate thendarha kan awm hi thil dik lo a ni a; India ramah rau rau pawh, Assam, Manipur leh Tripura state-ah te thendarha dah kan la ni leh zel hi a dik lo lehzual. Chuvangin, Zofate hi rorelna pakhat hnuaia kan insuihkhawm leh hi Siamtu Pathian min siamphung leh kan pianpui dikna chanvo ve reng a ni. Chutianga awm thei tur chuan ‘kan hmakhua atana duhthlan theihna (National Self-determination) chu kan pianpui dikna chanvo ve reng a ni bawk’ tih thu inchuhna avanga Zoram kha India nena buai ta kan ni," tiin zalenna puan laia MNF army chief, defence minister ni bawk R Zamawia chuan a sawi.

“MNF Party chuan zalenna a sualna kawngah, tharum thawh lovin (Non-violence hmangin) hma a la zel ang,” tih a ni a, Zoram zalenna atan kawng hrang hrangin hma an la phawt a, mahse, an hlawhchham tak avangin ralthuam an lek ta mai niin a sawi bawk.

MNF Party hi October ni 28,1961 (Inrinni) zanah din a ni a, April 2-3, 1962-ah Aizawl Cinema Hall (Krishna Talkies)-ah Inkhawmpui (Convention) hmasa ber an nei. October 22, 1963-ah general assembly an nei a, assembly-ah hian 'Volunteer' din an rel. 1965 September thla chawhnu lamah Mizoram sorkar lailawk (Provisional Government of Mizoram) din a ni a, Constitution an siam nghal.

Provisional Government of Mizoram hi Presidential form of Government a ni a, Parliament in hnih- House of Representative leh House of Senate a awm.

Zoram zalenna chu thu-a sawichhuah theih ni dawna an hriat tak loh avangin January ni 14, 1966-ah an thukhawm a, tiang hian thu an titlu ta a ni:

“Mizoram leh Hnam chanvo dik tak, Siamtu Pathianin a pek, Duhthlan theihna leh Zalenna chang ve tura India prime minister Lalbahadur Shahstri hnena Memorandum thehluta a lo thlen tawh chu, tharum thawh lova beih tura tih a ni a.

“Tunah he kumthar (1966) kan lo hmang chho leh ta mek a, Kan Hnam dikna chanvo chu min pek tum ahnekin, nghet lehzuala min awpbeh tumin, India sorkar chuan, a sipai tam zawk a rawn thawn lut mek zel a. Inkhuar nghet turin hmun hrang hrangah hma an la nghal zel bawk a ni.

“Chuvangin, kan dikna chanvo, zalenna leh Mizo Hnam zahawmna humhim tura tan kan lak ve mai chu thil tihmakmawh a ni ta in a lang. Harsatna khirhkhan zawk leh chhiatna nasa zawkin min chimpil hma ngeia Mizoram Zalenna kan puan hi a tul ta niin a lang bawk.

“Chutiang tur chuan kawng hrang hranga mawhphurtu zawng zawngten chak taka hma lo la tura tih a ni. A hun leh ni (Zero Hour & Date) chu president kutah awm se kan ti,” tiin.

February ni 26, 1966 (Inrinni) zanah president Laldenga leh a cabinet member-te'n ro an rel a, February ni 28,1966 (Thawhtanni) zanlai dar 12 chu Operation Jeriko (zalenna suala chet hun- zero hour) tan hun atan a ruat ta a ni.

Zoram a buai ta; MNF leh India an inkap a, March ni 5-ah India sipaite'n indo thlawhna hmangin Aizawl leh khaw thenkhat an bei ta hial. A buai zual zel a, 'khawkhawm' tih te, 'pawngsual' tih te, 'kawktu' tih te chu tawngkam lar a lo ni ta. Mizoram a buai a ni!

"Buaina tuifawnin zan khat thil thu-ah Zoram pum a chim ta thut a, Mizorama Mizo zawng zawng chu buaina pumpelh thei kan awm ta lo. India sorkar mitah chuan Mizo zawng zawng chu 'hel' kan ni vek a, ralpui beih takin min bei a ni," tiin historian Dr JV Hluna chuan a sawi.

"Sipai tam tak an lo chhuak a, khaw tinte chu an ralthuam famkim nen an fang a. Khaw chhunga mipa zawng zawng mualah khalhkhawmin, mipa awm loh hlanin duhtawkin in chhung an hai sele a, an duh duh an la a. Nunau hmuhah paho leh thalaite an vuain an sawisa a. Vuakhlum leh kumkhaw chawr no loh phah khawpa sawisak pawh engemaw zat sawi tur an awm," a ti bawk.

India sipaite chuan khaw tam tak an hal a, in engemaw zat a kangral nghe nghe. Buai hlim thla thum chhungah mai pawh Zoram hmar lam bialah ringawt pawh in 2133 a kangral nia sawi a ni. Biak in engemaw zat an luah lui a, inkhawm lai an tibuai fo bawk. Mihringte'n mahni duhna hmuna chen/khawsak theihna right kan neih laiin rambuai lai erawhin Zofate'n chutiang right an nei lo; Defence of India Rules hmangin khaw 106 lai chu tihluihnain sipaiin khaw 18-ah an sawikhawm a ni. Chu chu a ni 'khawkhawm' chu, "Kan hun tawng zingah khawkhawm a pawi ber mai..." tia a hre phate tahtirtu chu!

Kha 'movement' kha 'thalai movement' tiin a sawi theih ang; zalenna sualtute kha thalai an ni a, a chhuak ve lo thalai dang pawhin an thlawp hle (thlawp lo pawh an awm tho a).

"Kum 50 chuang te, chu aia upate pawh an awm nual a, mahse, a tam ber kha chu kum 30 hnuai lam kan ni. Kum 20 mi lek lekte pawh an tam," tiin Provisional Government of Mizoram defence minister R Zamawia chuan a sawi.

Amah R Zamawia ngei pawh hi hetih lai hian kum 28 chauh a ni a, cabinet minister dangte pawh chutiang rual vel chu an ni tlangpui. Sainghaka chu kum 29, Lalkhawliana kum 29, Lalhmingthanga kum 32, H Thangkima kum 29, Ngurkunga kum 32, S Lianzuala kum 29, Lalnunmawia kum 28, chutiang vel chu an ni hlawm.

"Lehkhathiam pawh an chhuak nasa a, khatih laia lehkhathiam zaa 90 chuang chu ramhnuaiah an chhuak ang. A chhuak ve lote chu sorkar hna lo thawk tawhte an ni a, tin, tuipui ve lem loh vanga chhuak lo pawh an awm bawk a," R Zamawia chuan a ti.

Kum 20 zet ram a buai hnu-ah, 1986 June ni 30-ah MNF leh India an inrem ta; remna an ziah ni chu a ni Remna Ni chu.


Zalenna puan a nih laia zalenna sualtute ralthuam neih zat:

* Light Machine Gun (L.M.G)-2s
* ‘303 Rifles-101
* Thompson Sub-Machine Gun-3
* Beretta Sub-Machine Gun-40
* Sten Sub-Machine Gun-15
* ‘303 Rifle hlui siam that-1
* ‘45 Revolver(Webley)-3
* ‘32 Beretta Pistol-1
* ‘22 Revolver (9 shots)-1
* 9mm Lunger (German)-1(Private)
* ‘32 Pistol-1(Private)
* 36H.E Hand Grenade-150 vel
* High Explosive (TNT)-100 Kgs
* Local Arms-(?) (A mu a tam lo)



Ralthuam lek hmaa zalenna atana beih dan:

(i) Assam chief minister BP Chaliha hnenah Mizoram leh Zofate dinhmun leh thil tul leh pawimawhte an thlen thin.

(ii) 1964 April-ah India ram home minister GL Nanda an bia a, zalenna leh mahnia ro inrel thei tura duhthlanna chu Zofate lungkham ram a ni tiin an hrilh.

(iii) India ram prime minister Lalbahadur Shahstri-a hnenah, October ni 30, 1965-ah Zofate dinhmun, mahni-a ro inrela an awm thin thu leh Bristish an haw hnua India hnuaia awm ve ta mai an nih thu an sawi. Zoram dinhmun ngaihtuah turin an ngen a, Memorandum an thehlut.

(iv) January ni 19, 1966-ah India Planning Commission member Tarlok Singh-a chu Aizawlah a zin a, Zofate dinhmun an lo sawipui.

(v) February ni 2, 1966-ah Assam Governor, Vishnu Sahay-a chu Aizawlah a zin a, Zofate inzawmkhawm lehna thu leh thil dang sawipui an tum a, mahse, a biak hleih theih loh.

(vi) February ni 7, 1966-ah Patashkar Commission-in Aizawl an tlawh a, an hotupa HV Patashkar-a hi India Union Cabinet Minister hlui, Hills Commission chairman ni lai a ni. Nehru Plan of Autonomy for the Hill Areas of Assam min sawi hmuh tiin MNF lam chuan an sawi a, mahse, hnam damna tak tak leh Zofate lungkham ram thleng pha chuang lo tura inham buai chu tul lova ngaih a nih avangin an pawm ta lo a ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment