Friday, April 30, 2010

Ruahman Lawk Angin Sum A Lapse?

¢ Lalthlamuana Ralte

March thla ral hma a treasury-in bill a pass hman loh vang a sorkar pawisa hman tur Cheng vaibelchhe 70 'lapse' chungchangah sawi neuh neuh a awm zui reng a, ngaihdan leh rin dan inang lo tak tak a awm mek laiin ministry lamin thu leh hla an nei zui lem lo a, eptu party-te pawhin an vei zui lem lo niin a lang bawk. A tira thawm nei lian tak takten ngawih an chuh tlang ta dial mai hi thil mak tak a ni awm e.

Sum lapse na chhan hi thil tam tak a awm thei niin an sawi a, mahse kum hmasa lamah hetiang hi a thleng ngai si lo a, pumpelh theih a nih bakah chik zawka ngaihtuah chuan heti zat sum lapse hi 'tihluih' te pawh niin a lang mah mah zawk. March thla tawp lama sum liam tur buaipui chiam mai hi hman atanga sorkar kalphung nghet tak mai a ni hrim hrim a, Krismas dawn hnai leh pawisa kum tawp dawn ruaia sum luang chhuak tam thin lutuk hian corruption a tihluar niin a ngaih theih.

Mahse, tuna kan buaina ber sum lapse hi chu pawisa kum liam dawn a department hrang hrangten sum an buaipui nasat vang a ni ber lo thung. Hei hi an chhuanlam lian tak erawh a ni thung. Kum dangah pawh hetiang hunah hi chuan treasury khuahkhirhna thlahdulin sum lapse tur hi sorkarin a hum thin a ni. Kuminah chuan chutiang zawnga hmalakna chu a awm lo a, March 31 chawhma lam thlengin Aizawl South Treasury leh Aizawl North Treasury te khuahkhirh an ni. State Bank lam pawhin hemi ni chawhma lamah hian sorkar bill buaipui tur an nei meuh lo.

'File kal kual chhung a rei' tih te, 'SPAB an thukhawm har' tih te, 'NLUP sum hman dan turah thutlukna an siam fel har' tih te pawh hi chhuanlam tling tak vek chu a ni a, sum lapse chhan langsar ber bera ngaih pawh a ni. Mahse, heng zawng zawng pawh sorkar hnathawkte tan khawtlai phahna chhan tak tak a tling lo ang, hun tepter tawhah chuan chhun zan zawmin an thawk mai thin a. Kum dang ang thoin department thenkhat expenditure sanction proposal felfai lo deuh leh siamthat ngai pawh a awm a, planning leh finance department a thleng tlai pawh a awm tho a. Hengte pawh hi hun tiam ral hma a tihfel hman deuh vek a ni.

A 'lapse' chhan ber chu Treasury a bill a inhnawhkhawm hnem leh SBI hun bituk hma a bill pass hman loh tam lutuk kha a ni. Heng sorkar bill pass hman loh leh pass hman tawh hun tiam chhunga SBI in an dawn hman lohte hi 'sum lapse' kan tih chu a ni a. A vaiin Cheng vbc 70.5 vel a ni a, state rethei tan chuan uihawm tham tak a ni.

March thla laihawl vel atang khan Treasury khuahkhirhna hi hlipin ni khata bill an pass theih zat bituk hi awm lo se sum lapse hi a awm lo thei hialin a rinawm. Chuti a nih chuan sum lapse a a kaikuang ber chu Treasury an ni mai em?

Treasury khuahkhirhtu hi finance department an ni a, chumi chungah chuan ministry an la awm leh bawk a. Sorkar kalphungah hian a tawpa thuneitu ber leh mawhphurtu ber chu ministry an ni a, mualpho leh hmingthat pawh an hlawh tur a ni bawk. Chu chu democracy kalhmang a ni. Sum lapse chungchangah pawh hian a tawpna chu ministry tho hi a ni ang.

Chuvangin, sum lapse chhanah hian sorkar a puh loh theih loh a, chief minister, minister leh MLA-ten sum lapse tur kha an hre lawk lo a nih phei chuan an tan mualphona a nih bakah dem an hlawh ngei ngei tur niin a lang. An department chan theuhah sum lapse a awm dawn tih an hre lawk lo a nih phei chuan inenlet an ngai viau tihna a ni ang.

Engpawhnise, sum lapse chhan an sawi te hi thil pawmnahawm tak tak, chhuanlam tling leh hnialthlak har tak vek a ni. Mahse, sorkarin sum lapse tur pumpelhnan hma a la meuh lo a, a thlir liam mai kha chu a mak khawp mai. Chuti a nih chuan tum lawk thil a ni mai ang em? Enge a chhan? He zawhna hi a hnu lawk a RBI a Mizoram account ruak huai mai khan thui tak a chhang nghal awm e. A mawhphurtu a ngaih, sorkara hotu luten ngawih an chuh tlat avangin thil ni thei thenkhat han tarlang ila.

1. RBI a sum mawngphah atan (deficit financing):
Mizoram sum dinhmun lo chhiat zia khan ngaihtuah a tithui a, sum lapse nen hian a ngaihtuah zawm loh theih loh. Mizoram sum vawngtu hi RBI Nagpur a ni a, chutah chuan kum 2009-10 chhunga budget (consolidated fund) hman bang leh Contingecy fund, ADB loan la hman loh te, Public Account sum te nena lo berah vbc 500 vel awm tura ngaih a ni a. Mahse, pawisa kum tawp March 31.2010 a Mizoram account a sum awm (Closing balance) zat chu Cheng vbc 31.5 chauh a ni. Sum hman puk (deficit) a lo tam hle tihna a ni a, bill pass hman loh Cheng vbc 70.5 a awm chunga heti zat chauh kan state-in sum kan lo nei hian ngaihtuah a tithui khawp mai.

Kum 2009-10 chhunga sum ruahman bill zawng zawng kha pass hman vek ta se la (Sum lapse awm lo se la) chuan state sum bawm a ruak vek dawn tihna a ni mai lo a, Cheng vbc 38.63 in a daih dawn lo a ni! Chutiang dinhmuna kan din dawn avang chuan thuneitute tan sum luang chhuak tur ven mai kha a mawh lo. Financial year thar a nih bakah thla thar a lo ni a, sorkar hnathawk hlawh leh thil dangah sum hman tur a tam bawk a. Way & means advance hmanga pung sang tak nei a RBI pawisa puk reng hi state sum dinhmun chhiat zia tilangtu a nih bakah harsatna thlen theitu a ni bawk si a. Chutiang ngaihtuah chung chuan thuneitute hian kawng awm chhun an dap anga sum tam tak a lapse ta a nih hmel hle.

Sum lapse hi budget a ruahman fel vek tawh, sorkar kuta awm a ni a, RBI a Mizoram account-ah a awm vek bawk. Chuti a nih chuan sum mawng phah atan a hman theih niin a lang a, thil dangah pawh a hman theih a nih phei chuan sorkar tan chuan malsawmna a ni ringawt ang. Sum indaih lo phuhrukna atana sorkar hmalakna hi 'deficit financing' an ti a, sorkar laipuiah chuan pawisa siamchhuah leh puk hi an tih dan langsar ber a ni a. Deficit financing atan state sorkar hmalakna langsar chu RBI leh hmun dang atanga sum puk bakah tanpuina dil hi a ni. Deficit financing atana sum lapse-tir hi chu an ching lo viauin a rinawm.

2. Plan sum tuakna atan
Sum lapse Cheng vbc 70.5 hi plan sum tuakna atana hman theih a nih dawn chuan thil lawmawm tak a ni ngei ang. Hemi chungchang hi chu sawi a awm meuh lo a, ngaihtuah tel erawh a ngai tho awm e. Annual plan hi state sorkarin a ruahman a, Planning Commission-in a tul dana siamremin a lo pawmpui thin a. Chumi hnuah chuan budget-ah telh a ni a, assembly house-ah pass a ni thin.

Planning Commission hi chuan state sorkar sum thawhchhuah (state's resources) hi an ngai pawimawh viau a, annual plan size pawh hi chu mi mila siam tur chuan an duh thin. Kum tina annual plan pung zel hi sorkar tan chuan hmingthatna a niin lang mahse state sum thawhchhuah tur nen a inmil lo a nih chuan phurrit a tling thei.

A thlawna hmuh tur a tam vanga pung a nih chuan a lawmawm a, state sorkar thawhchhuah tur an tuk tam vang leh puk tur a tam vanga pung a nih erawh chuan harsatna thlentu mai a ni dawn a ni. Chutihlaiin, sum hmuh leh theihna tur thil leh rotling siamna tur a nih chuan puk pawh hi a tha nat thlak vak lo thei bawk. Engpawhnise, sum hmuhna tur lam ngaihtuah miah lo a plan sum tihpun vak hi a hnuah phurrit a chang thin tih erawh hriat a tha.

Kan state sorkar sum thawhchhuah theih zat atanga chhut chuan annual plan hi Cheng vbc 1000 pawh nei thei lo tura ngaih kan ni a, chuti chung chuan nikum lamah vbc 1250 a ni a, kuminah phei chuan vbc 1500 lai a ni. Plan sum ruahmanna (scheme of financing of annual plan) hi siamthat ngai a awm avangin Planning Commission-ah thawn mek a nih avangin chipchiar a sawi theih a la ni chiah lo ang.

Kum hmasa lama state sorkar thawhchhuah ve tura ruahman, a phak lohna Cheng vbc 187.70 chu annual plan tharah hian telh a ni a. Chuti a nih chuan plan sum indaih lohna hi Cheng vbc 187.70 a ni nghal dawn tihna a ni. Hei ngawt pawh hian plan sum pung hi a ei hek hle dawn a, state thawhchhuah tur leh puk tur a lo awm nual bawk a, ruahman lawk loh thil a pawhpen a lo tam thin bawk si a. Chuvangin, plan sum indaih lohna hi a tam leh viau dawnin a lang. Hei hi hre lawkin 'sum lapse' hi plan sum atana hman tumna a lo awm reng a ni thei ang.

Non-plan sum chuangbang (emaw indaih lohna emaw) hi 'Balance from Current Revenue' (BCR) an ti a, chutianga chuangbang a lo awm chuan plan sum atan hman a ni thin. Sum lapse Cheng vbc 70.5 pawh hi BCR a dahluh a, plan sum tuakna atan hman tumna a awm niin a lang nghe nghe. Mahse, hei hi thil theih a ni tak tak ang em tih a chiang lo.

3. NLUP sum atan
Kumin (2010-11) chhunga Planning Commission-in NLUP atana hman tur pawisa an sihchhuah chu Cheng vbc 234.82 a ni a. He pawisa hi sorkar laipui tanpuina pangngai (ACA/SPA) atanga dawn tur a ni a, NLUP hi an pawmsak hnuah an rawn pe dawn chauh a ni. Heng bakah hian sorkar laipui atanga sum lo kal dangte pawhkhawm a NLUP atana hman tumna a awm ni awma sawi a ni bawk.

Tuna kan hrawn mek sorkar hian NLUP hi an hmalakna lian ber atana an sawi thin a ni a, a hlawhchham an hlauh tlukin sum hmuh loh hi an hlauin a rinawm a. Chuvangin, a tam thei ang ber sum pawhkhawm hi an tum dawnin a lang bawk. Chuti a nih chuan sum lapse pawh hi NLUP a hman turin sorkar hian a duh maithei a ni.

A chunga mi bakah hian thil dang pawh a awm nual thei ang a. Mahse, a pawimawh ber chu sum lapse tur kha ven theih a ni reng chunga tih tak taka hmalakna a awm lo khan sorkarin thil tum ruk a lo nei reng em? tih hi a ni.

Sum hmuhlet leh dan turah pawh hian rin dan leh ngaihdan a tam viau bawk. Sorkar laipui atanga ruahman fel sa thlap (earmarked fund) te chu a nih ang angin hmuhlet theih a ni dawn a. A dangte erawh chu hman dan tura ruahman sa ang chiah kha chuan hmuhlet theih a ni tawh lo maithei. Chutianga harsa taka hmuhlet tuma beih ai chuan sorkar hian thil danga hman a tum zawk a ni mai lo mo?

RBI a Mizoram account ah Cheng vbc 70.5 hi a awm vek tawh a, nikuma Mizoram budget pawisa kha a ni a, sum bawmpui (consolidated fund) ah a la awm an tih pawh hi a dikin a rinawm. Mizoram account a awm tawh sa a nih avang hian 'cash reserve' a ni nghal a, sorkarin a hmang thei nghal tihna a ni a. Sorkar sum indaih loh dan leh sum a mamawh zia ngaihtuah chuan ruahman lawk anga hman (revalidate) kher ai chuan an duh dana hman hi a tha fe zawk ang. Chu chu thuneitute hian an lo tum ru reng zawk pawh a ni maithei bawk.

Sum lapse chungchanga thil lang chiang tak mai chu state sorkar sum dinhmun lo chhe lutuk hi a ni a. Chu chu sum hman thiam loh vang leh inven tawk loh vang a ni, hemi tireh tur hian huaisen taka hmalak ni thei se a duhawm khawp ang. Sorkar sum hman dan han thlir hian 'planning policy' leh 'finance policy' neih ve kan ngai tawh hle tih a lang bawk. Kan sum ruahman dan leh hman dan hian awmzia nei se, a nih dan tur taka sum hman hi sorkar tih tur a ni tih hrechiang leh zual ila. Ruahman loh thila sum tam tak hmanral hian harsatna a siam zel a, chu harsatna sukiang tur chuan finance leh planning kalhmang hrethiam leh inzir peih bakah hruaitu huaisen kan mamawh hle a ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment