Monday, March 29, 2010

VIP-te retheihna ram- Mizoram

Em pakhat hi ni thum velah an tah zo tlangpui a, chu chu Rs 300 te'n an zuar thin. Chutianga chhungkaw chawm chu Mizoramah hian an awm nual ang.

Mizoramah hian sorkar hna ni lo hna dang thawktute dinhmun a chhe hle a, sorkar hnathawk awm miah lohna chhungkaw dinhmun phei chu a chhe hle. Mahse, vei a hlawh lem lo a, chutiang dinhmuna dingte ngei pawh chuan an dinhmun chu hrehawm ti hle mah se thil nihphung ve tur rengah an ngai ni te pawhin a lang.

March ni 19-ah finance changtu, chief inister Lal Thanhawla'n House-ah Budget a pharh a, Mizoram economy dinhmun sawiin, State Gross Domestic Products Service sector an sang ber, service sector-in 66% zet an thawh. A awmzia chu- Mizoram mipuite pawisa thawhchhuah zawng zawng atanga za zela 66 chu service sector-a mite thawhchhuah a ni tihna a ni. Industrial sector-a mite thawhchhuah chu 19.5% a ni a, agriculture sector-a mite thawhchhuah chu 14.5% a ni.

'Economic Survey Mizoram 2009-10'-a a lan dan chuan Mizorama hnathawktu za zela 45 chu loneiha eizawng an ni. Mizoram mipui thawhchhuah za zela 14.5 chu mipui za zela 45 thawhchhuah tihna a ni a, an thawkchhuak tlem mange!

Loneih hi Mizorama eizawnna lian ber a ni a, tun hnaiah loneitu an tlem hret hret chung pawhin a tam ber chu an la ni. 2001 chhiarpui-a a lan dan chuan Mizorama hnathawktu 60.6% chu loneihna eizawng an ni a, chu chu tlahniam hret hretin, 'Economic Survey Mizoram 2009-2010' chuan 45 % an nih thu a a lang ta.

Mizorama eizawnna pui ber- agriculture-ah hian tun hnaiah Mizoram a tlahniam hrim hrim. Economic Survey Mizoram 2008-2009-a a lan dan chuan agriculture and allied sector lamah Mizoram a tlahniam a, hei hi Economic Survey chuan Mautam vang niin a sawi.

2006-2007 chhunga buh tharchhuah chu 420,901 MT a ni a, 2007-2008-ah chuan hei hi 15,688 MT-ah a tlahniam. 2005-2006-ah phei kha chuan 1,07,740 MT lai Mizoram hian a tharchhuak nia tarlan a ni.

Tun hnaia tihchhuah, Economic Survey Mizoram 2009-10-ah pawh loneitu an tlem leh tawh tih a lang a, Mizorama hnathawktu 45% chauh an nih thu tarlan a ni.

2001 chhiarpui chuan Mizoram puma hnathawktu zawng zawng zinga 60.6% chu agriculture-ah an inhmang niin Survey chuan a tarlang a, leilet leh thingtlang loneiha eizawng chhungkua 88819 an awm niin a tarlang bawk. Chutih laiin 2006-2007 khan agriculture and allied sector hian GSDP (Mizoram gross state domestic product)-ah 16.02% lek a thawh thung. 2007-2008 chhung phei chuan 14% chauh a thawh a ni.

Loneitu an tlem hret hret chhan hi eizawnna hna dang tha zawk a awm vang a ni lo a, eizawnna hlawk lo leh hahthlak loneih-a inham tan loh hram hram mipuiin an duh vang a ni. Dik chiah chuan, vawiina loneiha eizawngte hi tlanchhiatna tur nei ve lo an nih a rinawm. Thingtlanga mahni khuaa chhungkaw kima khawsaka lo lam hna thawh ai chuan thla 1-a Rs 1000 bawr hlawha Aizawla mi dawr nghah pawh a thlanawm zawk. Mahse, tlanchhiatna tur nei lo emaw tlanchhuah dan tur pawh hre ve lo emawte chuan lo an la nei a, Mizorama hnathawktu za zela 45 zet an la ni. Mahse, an thawhchhuah tlem sizia hi!

Service sector-a mite hi Mizoramah chuan sorkar hnathawk leh bank-a thawkte an ni ber ang. Chu'ng mite chuan Mizoram mipui pawisa lakluh zawng zawnga 66% zet an chang a, mi tlemtein sum an lalut hnem hle tihna a ni.

A awmzia ni ta chu- mi tlemtein tam deuh an chang a, mi tam takin tlemte an chang ve tihna a ni.

"Kan population-ah kuthnathawktute an tam ber a, kuthnathawktute'n hma an sawn loh chuan kan ramin hma a sawn dawn lo. Ram hmasawnna kan duh a nih chuan kuthnathawktute dinhmun chawisan kan tum tur a ni," Dr James LT Thanga chuan a ti.

Dr James LT Thanga hi economist a ni a, 'A Study of Social Consumption Behaviour in Mizoram' tih thupui hmangin research a lo ti tawh a ni.

Thingtlangmi, loneih leh kuthnathawha eizawngte dinhmun a lo zirchian tawhnaah thingtlang mite 'standard of living' chu sorkar hnathawkte 'standard of living' aiin a let nga vel laiin a hniam tih a hmu a ni.

"Loneitute leh kuthnathawktute, miretheite tan pawh scheme te, project te kan nei ve thin a, mahse, sum za zela 60 chu a thlenna tur a thlen hmain sorkar hnathawkteah a kalral," tiin Dr James LT Thanga chuan a sawi.

"Sorkar hnathawkte chauh an ni lo a, politician, ram hruaitute'n an tidik lo, chung lam atangin ruahmanna an siam a, a grassroot an hre si lo. Eng ruahmanna pawh siam se politician-te hian 'planning for the people' an hria a, 'planning with the people' erawh an hre lo. Planning hi mipuite nena kal tur, a kalpuinaah pawh mipuite an tel ve tur a ni a, a target group - mipuite an tel ve chuan hlemhletna pawh a veng dawn a ni," a ti bawk.

"Kan economy drive-tu hi government expenditure a ni a, kan budget zawng zawng deuhthaw hi sorkar hnathawk hlawh leh an inenkawlna atan a kal a, thingtlangah pawh khawpuiah pawh sorkar hnathawkin sum an lalut tam. SOrkar hnathawk chu mi tlemte an ni a, a tam zawk- sorkar hnathawk ve lote chu an rethei a, chuti a nih chuan Mizoramah mipui an bet hle tihna a ni," a ti.

"Mi tam zawk fe- kuthnathawktute thawhchhuah chu Mizoram mipui sum thawhchhuahah pawh a tlem hle a, chu a hrisel lo khawp mai," tia sawiin, "Economic growth-ah chuan mi zawng zawng an leng tur a ni a, chutah chuan kan hlawhchham chiang hle a ni. Mi tlemte chauhvin hma an sawn a, mi tam zawk erawh an bet reng tihna a ni," tiin Zozam Weekly a hrilh.

"Mizoram dinhmun chu- sorkar a lian deuh deuh a, sorkar hnathawk an thang a, rethei an rethei deuh deuh," tiin Mizoram dinhmun a sawi.

"India sorkar target chu loneitute leh kuthnathawktute an ni a, rural development a ngai pawimawh bawk. Chumi atan chuan ruahmanna- scheme leh project engemaw zat a nei a, mahse, chu'ng mirethei leh thingtlangmite khaihchhuahna tura ruahmanna chu Mizoramah chuan kan hlawhchhampui zel si," a ti.

"Report-ah chuan hlawhtling tiin an lo ziak pawh a ni thei a, mahse, Mizoram gross state domestic product-ah loneitute leh kuthnathawktute thawhchhuah a tlem hian a hlawhchhamzia a lo lang ta a ni," tiin a sawi zawm a ni.

He'ng ruahmannate a hlawhchham thin chhan sawiin, "Ruahmanna chu an han kalpui a, a senso a tam nghal em em a. Chutah corruption a lo awm bawk a, chutiang a kaltlang hnu-ah chuan miretheite hnen a thleng chauh thin. A ruahmanna bawhzuitute senso sang lutuk leh corruption hi a hlawhchhamna chhan bul a ni," a ti.

Mirethei khaichhuahna scheme leh project, Mizorama thawh ve te hi ngun taka en chuan a mirethei-a te aiin a thawktute'n an hlawkpui zawk thin mai thei. A thawktute kha a JCB nei-a te an ni a, a nih loh leh a bungraw supply thei-a te an lo ni a, mahni hminga tih a theih loh avangin an chhungte hmingin an thawk mai thin niin a lang.

"Mizorama miretheite dinhmun hi a tha lo a, hetiang zela kan kal chuan kan society hi kan la inthliar ang," James-a chuan a ti.

Social worker Angela Ch Ralte pawhin Mizorama miretheite an khawngaihthlak tih sawiin, "Loneitute zingah pawh mahni eikhawp tharchhuak chu tlemte chauh an ni. Loneih hi a hlawk lo a, tin, security a awm lo bawk a," tiin Zozam Weekly a hrilh.

"Dawr nghaka inhlawhte dinhmun te hi a tha lo. Dawr neitute'n hnathawktu hlawh zat tura sorkar dan siam an zawm lo a, tin, hunawlah hlawh nei lovin thil dangah an chhawr bawk a," a ti.

"Thingtlang chu sawi loh, Aizawlah pawh in chhe tak tak a awm a, in te tak te-a tawt taka mu tlar put thinte an awm a, hriat an hlawh lo a ni ang," a ti bawk.

"Development hi mi zawng zawng tak a ni a, mi zawng zawng a huam loh chuan a tha lo. Mi tlemte chauhvin development an chhawr tur a ni lo," tiin Centre for Peace and Development hotunu Angela chuan a sawi.

Dr James LT Thanga chuan Mizoram budget atangin miretheite khaichhuahna tur emaw mi zawng zawngin hma an sawn theihna tur emaw, chutiang zawnga thawhna tur hmuh tur a awm ngai lo niin a sawi.

"Kan budget hi chu sorkar hnathawkte leh midang tlemte ta tur a ni mai a, a bak- Mizorama hmalakna hi chu India sorkar ruahmanna- central scheme leh project te hi a ni leh mai. Mizoram miretheite khaichhuahna tur hawia budget siam a awm lo khawp mai," a ti.

"Central-in pawisa min rawn pek belh chuan pawisa a pung kan ti leh ringawt a, pawisa kha pung eng ang mah se a kalhmangah a danglam ngai chuang lo a," a ti bawk.

Loneitute leh kuthnathawktute hian ngaihsak an hlawh lo a, ni tinin eichawp dapin a rem dan danin an thawk ve mawp mawp a ni ber. Chu'ng mite ngaihsaka enkawl turin labour welfare-in ngaihsak a hlawh si lo.

Mizoramah hian labour & employment deptt. a awm a, hna zawng laite inziahluhna tih chu he department-in hriat a hlawhna a ni. Mahse, an hnena inziahluh pawh hian awmzia a nei hlei lo!

He deptt. hnuaiah hian wing pathum - labour welfare, craftman training (ITI te hi) leh employment service (employment exchange tia hriat lar) te a awm. Khawi wing mah hi an indaih lo; indaih se chu unemployment problem hi a ziaawm ang a, labour welfare (kuthnathawktute hamthatna) pawh Mizoramah a awm ve ang. Lungrem chimin a thawktute a delhhlum lo mai thei a, a delhhlum palh a nih pawhin zangnadawmna te an dawng ve thin ang.

Labour welfare buaipui turin labour inspector an awm ang a, hnathawktute dinhmun an thlithlai thin tur a ni. Sorkarin lung a rem pawhin chu hmunah chuan hnathawktute an him em tih an enfiah ang a, an him loh chuan an chhan thin ang. Mi dawr nghaka inhlawhte, construction work lama inhlawh te, private hnuaia hnathawkte dinhmunte an thlithlai reng ang a, hnathawktute him leh him loh te, an hlim leh hlim loh te leh an pu te'n an tihduhdah leh tihduhdah loh te an enfiah thin ang. Mahse, Mizoramah chutiang ti tur an awm si lo!

2007 kum chawhma lamah khan L&E deptt.-ah hian labour officer pakhat chu lak a ni ve a, chu bak chu labour welfare buaipuitu tur an awm lo. Mizoramah kuthnathawktu mi engemaw zat an awm a, chu'ng mite chu labour officer pakhatin a vil a nih chu! Kuthnathawktute hian hrethiam se chu na an ti ngawt ang. Mahse, kuthnathawktute chu thil awmze hre lo tak tak te an ni a, a namnul duhtu tan chuan namnul theih tak an ni.

Kuthnathawktute thlavang hauhtu tur dan a awm neuh neuh a, lekkawh erawh a ni lo. "Tuin nge enforce ang? Dan a awm a, mihring an awm si lo a nih hi," tiin L&E deptt. officer pakhat chuan a ti.

Mizoramah hian "VIP"-te an rethei a ni e.

Related Posts :



1 comment:

  1. Hi! I know this is kind of off topic but I was wondering
    which blog platform are you using for this website? I'm getting fed up of Wordpress because I've
    had problems with hackers and I'm looking at options for another platform. I would be great if you could point me in the direction of a good platform.
    My web page : diet plans that work

    ReplyDelete