Vur thlipui hmachhawntu

Fam chang ta tán chawimawina,
Dam laite tán hriat rengna,
Chhuan lo awm turte tán tichaktu thlarau…

¢ Lettu : C Lalawmpuia

March ni 15 chu rin ai takin khua a nuam phian a.

Ní pawh vanlaizawlah thlâkhlelhawm takin a lang nghe nghe. Centre (North Dakota)-a loneitu pakhat, William Miner-a chu in chhung sekrek khawihin a buai hle a. Khaw vâwt tiziaawm turin in chhungah mei a nun a. An kawt huan lam pawh vur tla a ziaawm khawp.

Chhun laiah a nupui a lo haw a. “Zanah chuan vur pawh a hàn tawh ang,” tiin beiseina sáng tak nen a nupui chu a lo hrilh a. Hmanhmawh lo takin chaw chhun an fâk dùn a. Sekrek khawihin an buai dùn leh ta mawlh mawlh a. Eng eng emaw tia a phêt kual reng lai chuan Miner-a chu choka tukverhah chuan a’n hawi chhuak a.

“A khai aw!.”

Hmarthlang lamah chuan chhum dum chhah tak hian kawlkil a lo dâp dul mai. Vanlaizawla ni ëng panin a rawn tleh dul dul a. A thlen chin apiang a hliah thim khup khup zel.

Blanche Miner-i pawhin eng thil nge lo thleng dawn a hai bîk lo. Vur thlipui nasa tak a rawn thawk dawn tih a chiang khawp.

Miner-a chuan, “Thil tul lo seng lût rawh. Naupang sikul kai ka va lam nghâl ang e. Khaw awmdan hi a tha lo hle a ni,” a han ti a. Hmanhmawh takin a vur hliap thawmhnaw a inbel a. A sakawr zinga tha ber, Kit-a a tih chu a zin a phah sawk sawk a. Vur tui nena inchap zui kawngah chuan sikul panin a tlan ta hlawk hlawk a, sikul chu km. 4 vêl zeta hlá a ni nghe nghe.

Chutih lai chuan chung lam chhum dum tihbaiawm tak chu a inlet bulh bulh a. A khuh chin a zauh duai duai a. Eng awm apiang dip ral vek a tum a ni ber.

Kil tinah nungcha tinrengte pawhin chu hun lo thleng tur chu inralrinna dar an khawng chuah chuah a ni ber mai. Chutah le, Miner-a leh a sakawr chu vur thli, hawi zawng nei lék lova thaw chingchivet chuan a rawn chhem tan ta der bawk. A aitechhin chauh a la ni. Tluang takin sikul a va thleng ta hlawl a. Sakawr inah a sakawr a kai lût a. Awm hle hle thei lova lo phe sek tawh sakawr dang zingah chuan a thlung tha mawlh mawlh a.

Zirtirtu leh zirlaite pawhin thlipui na tak lo thawk tur chu an hai bîk lo. Tih theih nei chuang hek lo, bet lo zetin zirlai an lo chhunzawm zel a. Chutiang dinhmunah chuan naupang tam takin sakawr leh a hnuh vur tawlailir keng fer fur mah se, an nu lah pa te’n an rawn lam a nih ngawt si loh chuan ‘tumahin sikul kalsan loh tur’ tih dan fel tak an nei a ni.

Kum 15-a upa, Hazel Miner-i chuan a pa chu a lo hmu thuai a.

“Hi, Dad!.”

A naute pahnih, Emmet-a, kum 11 leh Myrdith-i, kum 8 mi chauh chu a kuah a, “Keimahnia rawn haw tuma’n an remti dawn si lo va,” a han ti leh a.

A pa chu a nui sak a, “Hmanhmawh r’u. In thawmhnaw va la ula. Hei, intuam lumna pawh ka rawn ken belh a nia,” a han ti a.

Hazel-i chuan Myrdith-i pheikhawk lum chu a suih thatsak mawlh mawlh a. Emmet-a hnênah chuan, “I history bu kha i theihnghilh palh ang e,” a han ti zung zung a. Miner-a chuan, ‘Hazel-i tak hi chu aw, rin phâk bâk aia nasa zâwk hian a rin tlâk thin a ni ber mai,’ a ti rilru nauh nauh a. A fanu hi a chhuan tlâk hle reng a ni.

Myrdith-i chu a pawm kang a. An siamchawp vur tawlailir-ah chuan a hlang lût a. An tawlailir chu sir tawn tawn atanga a chung lam puan zar kum, a mawng lam kaw tlang a ni. A chhungah chuan Emmet-a leh Myrdith-i chu an thu kak a. Blanket pahnih leh sahmul puan lumin an inkhuh a. Hazel-i chu a khalhtu thutnaah a thu thung. Miner-a chuan, “Ti khan lo awm r’u. Kit-a ka va la ang a. Ka kal hmasa dáwn nia,” a han ti a. Chutih chhung ngei pawh chuan thlipui na tak lo thawk tur chu a inmun nasa tawh khawp. Kil tin atangin a thaw hum hum a. A thim mup mup a. Pên hnih khat bâk a hmuh hleih theih tawh loh.

An tawlailir hnûktu sakawr, Maude-a an tih mai chu hmar lam kawngkhar hawiin a ding a, an haw kawng tur a ni nghe nghe. Maude hi sakawr tihnuam tak a ni a. Hazel-i tan pawh thunun harsa a ni ngai lo. Vawilehkhatah leh! Inrin hman lék lohin têk a rawn tla dum mai. Chu veleh Maude chu a lim thut a, a inher zuk a, chhim lam kawngkharah a tlan chhuak ta puat puat a. Hazel-i pawh a tla sual lo chauh a ni. Chu achhapah vur phingphisiau nasa lutuk leh thim mup mup tawh bawk si avang chuan haw kawng lo lamah an tlan chhuak a ni tih reng a hre lo. A hnunga a naute pahnih a ngaihtuah bawk si chuan, “Hlau suh u. Ka pa kan ûm pha thuai ang. Maude hian kawng a hre vek tho,” a han ti vak vak a. Maude lah a tlan puat puat a. Han thunun turin a lakam pawh a thlauh daih tawh bawk si.

Eng emaw chen hnûah zawng Maude chu a muang ve ta a. Chutah, a ding ta, awmhmunah a inher ta chhu chhu a.

“In kan thleng tawh a mi? Pa chu kan ûm pha tawh em?,” Emmet-a chuan a rawn ti lauh lauh a.

Hazel-i chu a chhuk thuai a. Khaw thim lutuk tawh avang chuan kawngah nge an awm thlawhlaiah tih pawh a hre thei lo. Hawina lam apiang a var paw chuai vek a. Tuipui fâwn hlup hlupin engkim dawlh zawh vek a tum ang mai a ni. Vur leh ruah a baw tlawrh tlawrh mai.

Thâwk a’n la kâwk a. A sakawr lakam chu a vuan a. A thutnaah a thu leh ta. “In kan la thleng lo. Mahse, kan thlen têp ka ring. Maude pawh a chi-ai tawh lo va, haw kawng a hre mai ang,” a han ti a.

Maude pawh a inthiam lo ve a ang viau. Zan thim ang hiala thim mup maiah chuan a kal tan leh ta boh boh a.

A kal zel a. Kawng chin hmuh theih tawh hek loh, kawng leh kawng lovah an kal a ni ber tawh. Chutah, vur tui tling khat pum maia khuarah Maude chu a pên lût ta bawrh mai. Vur tui a hâk zui bawrh bawrh a, a tawlailir hnuhna lah a inphelh daih lehnghâl. Hazel-i chu a chhuak thuai a. A sakawr hrui man leh tumin vur tui hik vâwt tlat chu a va dai bawrh bawrh a. Kut khur hlawk hlawkin a va man a. Maude pawh a kai chhuak ta. Mahse, a thawmhnaw erawh a huh zawr vek hman a, thir kawr ang maiin a rit zual a, a vâwt ta êm êm bawk.

Chutah, a bul lawkah chuan huan pal ban, vur zinga a hmawr lo lawr che che a va hmu ta hlauh mai. A va pan thuai a. Hai lan belh tumin vur chu a hai ta tawn tawn a. Hnuai deuha thirhlingnei lo inthlung pawh a hai chhuak ta. Chu thirhlingnei kalkawng chu chhui zel se, khawi lai in emaw an thleng thei ngei ang le!

Emmet-a pawh a ú thiltih enin a rawn chhuk a. Maude chal vêla vur khir kai ten tun te chu an thian fai mawlh mawlh a. An tawlailir hnuhna pawh an thlung tha leh ta. Tichuan, Maude chu pal ban lamah chuan an kai phei a. Thirhlingnei inthlung chu chhuipui an tum a ni. Mahse, khawi mah an thleng hman leh ta lo. Vanduaithlâk takin vur tlang lian pui hian an kawng zawh tum chu a lo dang ta tlat a. Thirhlingnei lah khawi lam hawiin nge a inthlun a hriat theih ta bawk loh (Vur tlang lian pui chuan chu lai huan kawngka chu a hnawh phui vek a lo ni a. Chuta tanga huan neitu in chu metre 60 chauh a ni tawh nghe nghe). Beidawngin thirhlingnei lang lai chu an han phih vak vak thin. Mahse, khawi lam hawiin nge a inthlun tih hriatna turin engmah a lan belh thei si lo va, pal ban dang pakhat të pawh an hmuh belh bawk si lo.

Thlipui leh vur sur nasa avànga thawchham lek lekin tawlailirah chuan an thu lût leh a. Maude lah a kal tha duh ta bawk lo.

Kawng lova kal tih takah thui lo të an inpawt leh hman chauh tih chuan vanduaithlâk zual takin an tawlailir a let hlawl mai. Hazel-i leh Emmet-a chu thei leh thei lovin an chhuk a. Mangang takin an han pawt vak vak a, an nem vak vak bawk a, an sâwi thul. Mahse, an tawlailir chu a tang nghet tlat si. Han nam rem leh turin naupang pahnih tán chuan a rit lutuk a ni. Engti zawng mah chuan an nawr che zo lo.

Khua lah a thim zual deuh deuh a. Hazel-i chuan remruatna engemaw a siam vat a ngai tih a hai lo, upa ber a ni bawk si. Tawlailir chhungah chuan a’n dâk lût a, “Hei puk të reuh të a nih hi. Awm nuam lehzual tur leh lum deuh zâwkin kan siam dawn nia,” a’n ti ngawt a.

An tawlailir chu sir zawnga let a nih avàngin a chhuat thingphel chu a bangah a tang ta thung a. A chung puan kaih kùl chu sir lehlam bang leh a chung zar a ni ta thung. A mawng a inzar phui ve loh avangin thli erawh a hliap tha lo hle. Hazel-i chuan blanket pahnih leh sahmul puan chu a’n dap ruai a. A kut pawh a chêt tha hlei thei tawh lo. Thei leh thei lovin blanket pahnih chu chhuatah chuan a phah a. Emmet-a leh Myrdith-i chu a muttir a, nghet taka inkuah tlat turin a ti bawk. Thli lah a rawn thaw lût hum hum reng a. Sahmul puan chuan zar phui a’n tum ngial thin. Kar lovah a chhem hawng nghâl zel bawk si. A tihngaihna hre lo chuan sahmul puan chu a naute pahnih khuh nan a hmang ta ringawt a.

Thli na lutuk chuan rei lo tëah a chung puanzar a rawn chhem tet leh ta. Hazel-i chuan a theih ang angin dan a’n tum ve a. Mahse, dan rual a ni lo. A mangang lutuk chuan a naute pahnih chu a taksain a hliahkhuh ta ringawt mai a ni.

Che lo chang lovin an awm ta ngawt ngawt hlawm a. Vur lah a hàn duh bawk hek lo. An pathum chuan vurin a khuh lek luk tawh a, an taksa a khawng zo va, an rilru lah a mumal tawh hek lo. Vur thli na lutuk leh khaw vâwt lutuk chuan a hmet ä ruai tawh mai.

Thei leh thei lovin Hazel-i chu a inbeng kang a. “Emmet, Myrdith,” a’n ti tuar a. “Meng reng r’u. Maimitchhing miah suh u. Insik tawn vak vak ula. Vawi za thleng ka chhiar ang a, tlan angin kan ke kan tiche vak vak ang. Khai le, pakhat, pahnih, pathum…,” a’n ti leh thawt thawt a. A hnuai lama a naute pahnih ke chêt aih aih chu a hre thei. Ani pawh chuan tihchêt a’n tum ngial a. A thluak chuan a taksa chu tiche tur chuan a hrilh ngei mai. Mahse, a chêt leh chêt loh reng a hre thei lo.

Myrdith-i chuan, “U, ka hah lutuk tawh. Kan chàwl thei tawh em?,” a rawn ti tham tiak a. “Thei lo. 71-na chiah, 72, 73…,” a’n ti zui leh a.

Hazel-i chuan, “Tunah in kutkawr chhanah khán in kut hum ruh ula, tipharh leh ula. Chutiang chuan vawi 100 tih tur,” a ti leh ta.

Emmet-a chuan a puan chu a rawn keu dek dek a, “U, lo kal rawh, rawn mu ve rawh. Kan tawlh rem deuh ang a,” a rawn ti a. “Ni lo ve. Hetah hian ka awm zâwk ang. Vâwt pawh ka ti lutuk lo. America, the beautiful tih kha tûkina kan sak ang khán i sa ang u,” a han ti a.

Thlai thar tinrénga cham dur phaizawl, chhak tláng dumpawl to lurh mai te… tiin hnuai lam atang chuan naupang aw chuai tak chu a rawn ri ra ra a. Tukin maiah khán hlim takin an sa kha a ni a. Tunah erawh a kar a va hla ta êm!

“Min tanpui turin Pathian hnênah i tawngtai ang u,” Myrdith-i chuan a rawn ti reuh a. “Muang takin min muttir la…,” a’n ti chhunzawm nghâl a. Hazel-i chuan, “Ni lo, kha lo zâwk kha. Kan Pa, vana mi, ti zâwk ang u,” a lo ti thuai a. An tawngtai rual ta a.

Chu zan thim tàwp hlei thei lovah chuan a naute chu Hazel-i chuan tih tur hrang hrang a hrilh reng a. Thawnthu a hrilh a, a zaipui a, a tawngtaipui reng bawk. |um tam tak vur sur reng kárah chuan a thu chhuak a. Myrdith-i leh Emmet-a ke zâwna vur tling khâwmte chu a kut che hlei thei tawh lo chuan a thian fai zel a. A veng zankhua zak a ni ber mai.

A naute hnênah chuan, “Muhìl miah suh u. Ka muhìl palh a nih pawhin nangni chu muhìl ve miah suh u. Eng ang pawhin in mut chhuak mah se, intiharh tawn zel ang che u. Chu chu min tiam rawh u,” a ti chamchi reng bawk. Myrdith-i mangang lutuk pawhin tum hnih vêl zet chu, “Engati nge Pa hian min rawn zawn hmuh loh le?,” a ti chhuak nghe nghe.

Sakawr in atanga a sakawr va kai chhuak chuan a fate chu William Miner-a chuan a rawn hmu ta hauh lo. Maude chu a kal hman tawh a nih a ring nghâl a. Hmanhmawh takin a sakawr chu a tlantir ve ta nghâl. In a va thleng a. A nupuiin kawngkaa a lo hmuah chuan a ngaihna hre lovin an buai ta map mai le.

A rang a rangin tanpuitu an zawng ta nghâl a. Mi 40 vêl bawrin sikul leh Miner-a in inkárah chuan vur thlipui tleh reng kára nun thapin an zawng ta nghâl a. An tlawh pawh in apiangah ruahmanna tha zâwk dap zel chungin an chàwl a. Mi fate chuan him takin in an lo thleng thei vek a ni. Mahse, Hazel-i te chu an hmu si lo.

Thli lah a na êm êm a, darkar khata km.100 laia chakin a thaw fur fur reng a. Lum leh vâwt tehna lahin ZERO a kâwk va reng bawk. Rei lo tëah khua a rawn thim mup a. Vur lah han lailâwk awm hauh lovin a tla reng bawk si. Khaw en nghah mai loh chu tihngaihna dang a awm ta lo.

A tûk zingah chuan zawngtu thenkhatte’n sikul atanga chhim lam kawngkhar lamah khán vur tawlailir hnû ni awm tak, vurin a chhilh zawh tawh an hmu fuh ta hlauh a. Rang takin an inau khâwm leh a. Vur tawlailir nen, sakawr chung chuang leh kea kal eng emaw zât nen an che chhuak leh ta a. A changin an lêt leh a, a changin a ngaiah bawk an kal leh thùl. Kil tin an tawngpawng dap kual a ni deuh ber.

Thawhlehni chaw-hnu dár 2, Hazel-i te bo atanga darkar 25 zet a liam hnûin sikul atanga chhim lam km. 3 vêlah a zawng- tute chuan engemaw hi an va ral hmuh ta a. An va hnaih zel a. Vur tawlailir, sir zawnga let an va hmu ta a ni. A bul lawkah chuan a thi nge dam tih pawh hriat harsa khawpa che lo chang lovin sakawr a lo ding bawk a, a lo la dam hlauh mai. Vur tawlailir, a thingphel lai chauh awm tawh chu vurin a lo khuh pil lo chauh tawh bawk.

Hazel-i chu bawkkhupin a lo mu a. A vur kawrlum hâk lian tak chu a kilhna zawng zawng phelhin ding leh veiah a lo zar pharh a. A dam laia a tih ang thovin a kut pahnihin a naute pahnih chu a lo la kuah lum reng bawk.

Dim tëin Hazel-i ruang chu an chawi kang a. An tawlailir chung khuhna puan thler thenkhat leh sahmul puan lum, a naute tuam lum nána hnuai lama a lo la chelh reng chu dim tëin an phelhsak a. A hnuaia Emmet-a leh Myrdith-i, vawh vanga khawng vek tawh, an u thupêk avànga muhìl ngam lo te chu damin an va hmu ta a ni. Muhìl palh hlauh se chuan, an harh thei tawh dawn lo tih Hazel-i khân a hre chiang êm a ni.

Oliver County i kal a, courthouse tualzawl i tlawh fuh chuan hriat rengna lungphun mawi tak i hmu ang a. Chutah chuan he thu hi nem kai a ni:

Hriat rengna
Hazel Miner
April 11, 1904
Vur thlipui hmachhawntu nula
March 16, 1920
——
Fam chang ta tán chawimawina,
Dam lai te tan hriat rengna,
Chhuan lo kal turte tan tichaktu thlarau.
——
A dam chhung nun leh a thih dan
lungchhiatthlâk tak hi
Oliver County archives-ah vawn that a ni.
I la hre lo a nih chuan chhiar ngei teh.

(Girl against a blizzard by Helen Rezatto)

Related Posts :