Wednesday, February 17, 2010

Mizo nupa an inhmangaih em? Mizo nupa nun bihchianna

New Life Home Society project manager N Samuel-a chuan nawhchizuar 294-te chungchang chu a zirchiang a, Aizawla nawhchizuarte dawrtu zingah tlangval aiin pawm lai nei an tam zawk hle tih a hmuchhuak a ni.

Zirchiannaa a lan dan chuan, nawhchizuar dawrtu zinga za zela 80 chu pawm lai nei an ni a, tlangval chu 20% emaw chauh an ni!

"Nawhchizuar dawrtu, pawm lai neite hi pa pangngai tak tak an ni, pa tawp tak an ni lem lo," tiin N Samuel-a chuan Zozam Weekly a hrilh.

"Contractor te, engineer te, lecturer te, hna tha tak tak thawk an ni nawk," a ti bawk.

"Nupa nuna an hlim loh vang a ni a, test chak ve hrim hrim an awm bawk a, mahse, ka hriat dan chuan mahni nupuite duhkhawp lo an tam," tiin a hmuh dan a sawi.

Mipat hmeichhiatna lama inphuhru lo nupa an tam nia a hriat thu a sawi, nupa inhmangaih tawk lo an tam thu a sawi bawk.

Nuho an titi chang hian, an nawm lohna leh mahni hrisel lohna lai an sawi duh khawp mai. NGO pakhat, Centre for Peace and Development-a councellor C Lalthansangi chuan Mizo zingah nuhovin mahni hrisel loh thu an sawi tui em em mai hi, in chhungkhura an hlim loh vang, pasalte nena an inkar a that loh vang nia a hriat thu a sawi.

Centre for Peace and Development hmalakna lian tak pakhat chu, in chhungkhura hmeichhiate tawrhna (domestic violence) do a ni a, an councellor chuan in chhungkhura hmeichhiate tawrhna hi Mizo zingah a nasain a ring a, chu chuan nuho hriselna pawh a khawih ngei a ring.

"Domestic violence hian depression te, anxiety te, rilru lama harsatna hrang hrang a thlen a, inkil tawihna te, beisei neih lohna te, mal ngawih ngawiha inhriatna te, tling lo riauva inhriat te, khawharna te, chutiang thil hrang hrang chu a thlen thei. Chutiangah chuan mut a lo tui lo a, chaw ei a tui lo bawk a," tiin hriselna a khawih theih dan a sawi.

"Rilru a hrisel loh chuan taksa pawhin a tuar thuai thin. Mizote hian natna sawi tur kan ngah lutuk; a bikin nuho hi han ngaihtuah ta ila, an awmkhawma an sawi ber chu mahni natna a ni duh khawp. Rilru nat vanga natna awm thei, pumpui ulcer leh pum tha lo ang te, hmai bawl te, cancer thlengin a tam a, nuho hi 'ka zawi ngawih ngawih' ti thei an tamin a lang. He'ng hi kan rilru hrisel loh vang, inchhungkhura hlim lohnaina a thlen a ni thei," a ti bawk.

"Hmeichhiate tawrhna hi a nasat ka ring. Zirchianna a awm lem lo a, mahse, Mizo zingah a nasat ka ring," a ti a, mahse, nuho hian an pasal te hek-naa an ngaih avangin an sawi tha duh lo tih chu a ngaihdan a ni.

National Family Health Survey III-in Mizo nupa nun a tarlan dan, Mizoramah mipa (pasal) 83% chuan nupuite kutthlak chu a thua zirin thiangah an ngai tia tarlan a ni.

Hmeichhia chu a pasal lakah hian a rinawm tur a ni mai lo, rinhlelh a kai tur a ni lo tih ngaihdan a lian hle a, mipa 73% chuan an nupuite hi an ringhlelh a nih chuan tharum nen an dawp thiangah an ngai. 67% chuan an nupuite hian an chhungte an zah loh chuan kutthlak thiangah an ngai bawk. Hetih lai hian chhungkhat nu ber ni sia chaw chhum tha lo kutthlak nia ngai erawh mipa leh hmeichhiaah hian an tlem ve ve hle a, 2% chauh an ni.

Pasalte mipat hmeichhiatna hmanpui duh lo hmeichhia kutthlak thiang nia ngai an tam hret a, 13-14% an ni.

Mipa leh hmeichhia sawma pakua chuan hmeichhia hian a pasal chu mipat hmeichhiatna thila inkaichhawn theih natna nei emaw hmeichhe dang kawp thin a ni tih hriat emaw a nih chuan mipathmeichhiatna hi hmanpui duh lo mah se awm an ti.

Heti khawpa mipathmeichhiat thila hmeichhe dinhmun dah pawimawh a nih lai hian hmeichhiate chuan mipat hmeichhiatna kawngah hian an pasal te chu an dah pawimawh zawk a tih theih ang. Hmeichhia 72%-in an phur loh lai emaw, chak loh lai emaw chuan an pasal te chu mipathmeichhiatna lo hmanpui duh lo pawh ni se thiam an inchan tho laiin mipa 83% chuan an nupuite remchang lo hi an hrethiamin thiam an chan tir a ni.

Mipat hmeichhiatna chungchangah hian Mizo mipate chuan hmeichhiate hi an hrethiam hle tiin a sawi theih bawk. Mipa 74%-in mipat hmeichhiatna thila inkaichhawn theih natna neih vang, mipain hmeichhe dang a kawp vang leh hmeichhia a chauh lai emaw, a phur lohna te chu mipathmeichhiatna hman duh loh nana chhuanlam tlinga an ngaih laiin hmeichhiaah chuan 64%-in chutiang chu chhuanlam tlingah an ngai a, 10% laiin a inthlau a ni.

Chhungkaw thilah hmeichhiate hi Mizoramah chuan an thu viau tih National Health Survey chuan a tarlang. Sum thawkchhuaktu zinga 90% zet chuan an hlawh hman dan turah thu an nei a, a then chuan an pasalte an rawn ve tho.

Hmeichhia, sum thawkchhuak 47% chu an pasalte nena an thawhchhuah a inzat deuh reng a, a then chuan an thawkchhuak tam zawk mah.

Hmeichhiate hi an hriselna kaihhnawih thil, chhungkaw mamawh lian tham lei, nitin mamawh lei leh an chhungte tlawh chungchangah an pasalte'n an khuahkhirh vak lo a, 80-92% chuan hetiang thilah hian mahniin thu an titlu ngam. 70% chuan heng thilahte hian thutlukna siam a nih dawnin thu an nei pha a ni.

Khawpui hmeichhiate hi thingtlanga chengte leh kum upa lamte ai chuan chhungkuaah an thu zawk a, lehkha zir sang deuh (pawl 10 zir pha chin), sum thawk chhuak, fa pathum nei chin leh chhungkaw mala khawsateahte hian hmeichhiate chu an thu deuh bik a ni.

Tunlaia Mizorama nupa nun runtu lian tak pakhat chu mobile phone hi a ni awm e. Mobile phone hmangin duh tawkin nu leh pa tan nula leh tlangval a biak theih a, mobile phone lo chhuah hma aiin a lo chhuah hnu-ah pawm lai nei chunga ngaihzawng neih a awl ta tiin a sawi theih. Tin, pawm lai nei chunga midang kawpte hi, a tlangpuiin, an khawhar vang, nupa nuna an hlim loh vangah psychologist te chuan an ngai.

YWCA Family Counselling Centre-a counsellor B Lalchhanzova chuan, "Mobile phone hian nupa a tibuai nasa khawp mai, chutiang chu sawi tur a tam mai," a ti a, nupa inthen phah kher lo, mahse hlim loh phah a hre teuh tih a sawi

"Mobile phone vang hian thenkhat chu an inthen a, inthen kher lo, mahse, hlim loh phah hi an tam ang, keimah ngei pawhin ka hre teuh. Mobile phone hian nupa kar a tichhe nasa khawpin ka hria," a ti.

"Nupa kar a tihbuai dan hi kawng hrang hrangin a sawi theih ang. Mobile phone hmangin duh tawkin midang a biak theih a, mahni nupui/pasal te aia midang kawm nasa zawk an awm. Chutiangah chuan khawharna a lo piang a, chutiang vanga nupa hlim lo chuan min rawn pan fo," tiin Zozam Weekly a hrilh a ni.

"Mobile phone-in nupa kar a tihbuai dan kawng dang leh chu - mobile phone vang hian a ruka kawppui neih a awlsam hle a, nupa tam takin chutiang chu an chhiatpui a ni," a ti bawk.

Nupa kar buai vanga anmahni pantu an tam tih sawiin, "Heti lama kan centre rawn pantu hi an tam khawp mai a, mobile phone awm hnu hian an pung tiin a sawi theih ang. Kan hnena rawn kalte hi chi hnihin a then theih ang; an inthen avanga rilru na leh hrehawm tih vanga rawn kal an awm a, a dang leh chu - la inthen lo, mahse, hlim si lo te an ni. Concellor panna chang hi tun aiin hre lehzual ila a tha khawp mai; duhthusamah chuan inthen hmain pan thei ila, chutiangah chuan nupa inthen tam tak hian an pumpelh theih phah ang," a ti.

Mobile phone vanga nupa buai, anmahni pantute chu nu valai leh pa valai an ni tlangpui niin a sawi bawk.

Mumal taka zirchian a ni lo a, mahse, nupa hlim lote buaipui thintu, hemi chungchanga biakrawnte chuan mobile phone vanga nupa kar buai an tam tih an sawi hlawm.

Mizoram Synod hnuaia Family Guidance and Counselling Centre enkawltu, he hmuna counsellor Rev H Zothansanga chuan sms vang buai nupa an tam tih sawiin, chutiang chu an hnenah an tlulut fo tih a sawi.

Mumal taka chhinchhiah a ni lo a, tualchhung Kohhran te'n nupa inthen zat hi Synod-ah an thehluh ngai loh avangin nupa inthen zat hi a sawi theih chiah loh. Mahse, Rev H Zothansanga chuan nupa inthen hrim hrim a hluara a hriat thu a sawi a, mobile phone vanga nupa buai an tam tih pawh a sawi ngam.

"Mumal taka chhinchhiah ni lem lo mah se kan tawn chin atang hian nupa inthen hi a hluar niin a ngaih theih a, sms-ina a tihbuai nupa an tam tih pawh a chiang," a ti.

Duhtawkin sms hmangin a inbiakruk theih a, an delete nghal zel avangin midang tan hriat ve mai theih a ni lo. Amaherawhchu, delete theihnghilh palh chang a awm thung. Hetianga a ruk a rala sms inthawn hi 'romantic' riauva ngai te pawh an awm. Mahse, social worker-te chuan hetiang hi tisa chakna nen a inzawm duh khawp niin an sawi a, sms ringawtah a tawp lo chawk niin an sawi.

Social worker pakhat, a hming tarlan duh lo chuan handset invawm chhiatsak hi tunlaia nupa inhaute thil chin pakhat niin a sawi.

"An inthen kher lo thei a, mahse, handset an han inkhawihsak chang tein nupa thenkhat chu an inmanchhuak ta thin a, an invawm chhiatsak ta thin a ni," tiin hemi chungchang hi a sawi a ni.


"A tlangpuia lak chuan naupang tawh lo, la upa si lo, nu valai / pa valai kan tih ang rual hi an ni tlangpui. Naupang tawh lo, la upa si lo, ngaihzawng nei rual la ni si ti ila a dik ber awm e," a ti.

"Mi pangngai tak tak an ni a, officer lian te pawh an awm. Tin, Kohhran leh khawtlanga inhmang tak takte pawh mobile phone-ina a tihchhiat zingah hian an tam mai," tia sawiin, "Councelling hi tlema mi pangngai deuh zawk te'n pan nachang an hria a, a chuanhnuai deuhte hi chuan a nachang an la hre vak lo. Chuvangin keinina kan tawn chin hi chu mahni tawka kei ka ni inti ve thei deuh te an ni tlangpui," a ti bawk. Chutih rual chuan counsellor pan nachang hre lo, mahse, mobile phone vanga nupa hlim lo tam tak an awm a rin thu a sawi bawk.

"Hetia mobile phone kan hman hnu hian nu leh pa an lerh ta thut tihna a ni ngawt lo. Nu leh pa khawhar an tam a, mobile phone hmangin an inhrithla ta te pawh a ni thei. Mobile phone awm hma kha chuan inbiakpawhna hmanrua kha landline a ni mai a, landline ai chuan mobile phone chu inbiak ruknan a rem zawk em em a ni. Landline hmangin ngaihzawngte nen inbiak ruk rem hle ta se landline hmang khan an ti tho ang. An ti lo a nih chuan Mizo nupate an hlim tihna a ni ang," tiin psychologist pakhat, a hming tarlan duh lo chuan a sawi.

"Research ka ti lo a, mahni hming lang vung chunga sawi ngam turah ka inngai lo," tia sawiin chu psychologist chuan, "Nupa nun hi kan inzirtir a ngai. Mizote hi heti lamah hian kan hniam khawp mai. Tin, nupui pasal zawn kawngah pawh inzirtir kan ngai khawp mai. Mahni hmangaih miah loh nei kan tam emaw'n le te ka ti fo mai. 'Ani hi nei ila ka nuamsa ang, an hausa a, a hna a tha a, an chhungkua an zahawm a, ani ka neih chuan kan chhungkua min khaiding thei ang' ti tein nupui pasal tur kan melh nasa a ni thei a, chutiang chu tunlai hian kan ching hlein ka hria. Tin, nu leh pa te pawhin an fate nupui pasal tur hi chuti zawng chuan kan zawnsak thin. Hmangaihna kan dah pawimawh tawk lo ni te'n ka hre thin," a ti.

Survey pakhatah pawh Mizo zinga nupa inthen chhan lian ber chu inhre chiang hmasa lova inneih vangah puh a ni.

He survey hi NGO pakhat buatsaih a ni a, Mizo nu leh pa 500, kum 30-39 mite dinhmun leh ngaihdan an zir a ni.

Nupa inthen chhanah hian 49% zetin inhre chiang hmasa lova inneih vangah an ngai a, 30%-in naupang lutuka inneih vangah an ngai. 6%-in mipat hmeichhiatna lama harsatna vangah an ngai a, chhungte leh thenrualte vangah 9%-in an puh, 7% dangin a chhan dang a awm an ring.

He srvey hian nu leh pa tam zawkin nupui pasal neih hmain mipat hmeichhiatna an lo hmang tawh tih hmuhchhuah a ni.

Mi 500 zingah 43% chuan nupui pasal neih hmain mipat hmeichhiatna an lo hmang a, mahse an inchhir tih an sawi. Nupui pasal neih hmaa mipat hmeichhiatna hmanga a pawinaw pawh hre lo chu 9% an ni a, hmang tawh mai ni lo, sex lama hmasawnna nia ngai 1% an awm bawk. Hmang lova tha pawh ti lo chu 21% an ni.

Mipat hmeichhiatna lama an hriatna hnar ber pawh zawh an ni a, 66% chuan lehkhabu a nih thu an sawi.

Nu leh pa 500-te hian inneih hmaa counseling neih chungchangah, 54% chuan inneih tirtute hriatna a zau tawk lo an ti a, mithiamte'n centre siam se ti 79% an awm bawk. Tuna Kohhranin a kalpui dan tha ti chu 38% an ni.



Survey pakhata nu leh pa 500-te ngaihdan

Inneih hmaa mipat hmeichhiatna hman hi...
* Ka hmang a, mipat hmeichhiatna lama hmasawnna tha tak a ni- 1%
* Ka hmang a, a pawina ka hre lo- 9%
* Ka hmang a, ka inchhir- 43%
* Ka hmang lo a, mahse a pawina ka hre lo- 7%
* Ka hmang lo a, a tha ka ti lo- 21%
* Ka hmang lo a, ka duh lo tawp- 18%

Related Posts :



6 comments:

  1. very informative! kan nu leh pate hun lai pawn khi ti zat khi maw inneih hma a SEX lo hmang awm a!

    ReplyDelete
  2. Analysis tha leh ngaihnawm tak a ni e. Rawtna a rawn siamte pawh khi hmalak zui chi a va ni em!

    ReplyDelete
  3. a bengvarthlk hle mai.,inneih hma a sex hmang toh an tam hle mai,.nupui zawng ve tur tlangval(sex la hmanglo) tan awm ava ti naumlo ve leh.!!

    ReplyDelete