Monday, February 22, 2010

Khawiah Nge Mizoram A Awm?

Geographical location-a Mizoram awmna chungchangah ngaihdan a inang tlat lo.

Chu mai a ni lo, Mizoram len zawng thlengin Mizoram sorkar record dan leh mithiamte thutlukna a inang lo.

1990 velah khan Mizoram awmna chiah, Geographical location, Latitude leh longitude degree hmanga Mizoram awmna, Mizoram Department hrang hrang leh ziaktu thenkhatte tarlan dan dik lo leh inang lo nasa lutuk ngaimawhin, a dik ber hriatchhuah tumin Dr. Rintluanga Pachuau chuan hma a la vak tawh.

A hmalakna chuan ngaihsak a hlawh lem lo hle thung. Ngaihsak a hnekin diriam lek lekna a tawng zamah!

A manganthlak lai ber chu Mizoram awmna dik tak sorkar deptt. hrang hrangte ziak dan pawh a inang tlat lo chu a ni.

Mizoram University-a geography deptt reader Dr Rintluanga Pachuau chuan, “Latitudes leh Longitudes hi ngaihruat rin, khawvel map thensawmtu leh ram khawii lai pawh a awmna (position/location) Degree hmanga sawifiahna tura siam a ni. Sana dar inthlauhna atana tehfung tangkai tak a ni bawk. Globe kiar lai ber-equator hi latitude O a ni. He ngaihruat rin hian khawvel chhim leh hmarah thenin, hmar tawp leh chhim tawp thlengin degree 90 ve ve a awm. Latitude degree dawta 'N' emaw 'S' emaw a awm chuan chu chu 'North of Equator' emaw 'South of Equator' tihna a ni,” a ti.

“Longitude chuan khawvel hi chhim leh hmar hawi zawnga rin tlangin chhak leh thlang a daidang ve thung a. London bul, Greenwich khaw paltlangtu longitude line khu ° degree a ni. Hei hi khawchhak leh khawthlang sawi nana tehfung ber a ni,” a ti a, “Heng latitude leh longitude degree khat inkar hi hmun 60-ah thensawm leh a ni a; chu chr. minute ti-a sawi thin a ni a.

Chhinchhiahna hmanga ziak thin a ni. Tin, Degree hi chhinchhiahna ° hmanga ziak thin a ni bawk.Tin, Longitude degree khat zelah Man Sana minute 4 zelin a intlau a, time zone leh hun chhiar nan pawimawh tak a ni. Greenwich Mean Time, Standard Time, Local Time te chu kan sawi nawn hman tawh lo ang a,” a ti bawk.

Dr. Rintluanga chuan, “Kan ram awmna nia kan lo tarlan ve thin te hi han belchiang dawn ila. Thenkhat tarlan dan phei chuan Mizoram awmna chu khawvel hmar tawpin a daih tawh lohna hmunte a ni tlat mai ! Khawvel hi an zauh ta chiam nge boruakah Mizoram hi an khai kang tih pawh hriat a harsa hle a ni,” a ti.

Mizoram Statistical Handbook thar berah chuan Mizoram chu 21° 58' N-24 ° 35’ N Latitude leh 92° 15’ E-93° 29’E Longtitude a awm niin a inziak.
Mahse, hei hi Dr. Rintluanga Pachuau chhut dan nen chuan a inang leh chuang lo.

Tun hnai mai khan “Mizoram : A Study in comprehensive Geography” tih lehkhabu chu Dr. Rintluanga hian a chhuah a, chutah chuan Mizoram awmna dik tak nia a sawi chu 21° 56' N-24 ° 31’ N Latitude leh 92° 16’ E-93° 26’E Longtitude a ni.

Dr. Rintluanga chuan, “Ka chhut ka chhut tawh a, 1996-ah daih tawh khan Mizoram awmna hmun dik lo taka kan ziah chungchang hi ka tarlang tawh a. Department zawng zawng deuhthaw lehkha ka thawn a, director pakhat chiahin min chhang let a ni,” a ti.

“Vawiin thlengin Mizoram kan dahna chiah hi official-a kan dah dan hi ka pawm lo a, ka dah dan hi ka pawm zawk a ni,” a ti bawk.

Dr. Rintluanga chuan, “Mizoram Geographical location dik ber nia ka ngaih leh pawm tlat chu Latitude 21° 56' N-24° 31'N leh Longitude 92° 16
E-93° 26' E inkar hi a ni. Hei hi keima hmuhchhuah leh hriatchhuah pawh a ni lo a. Mithiam zawk te’n Landsat Imagery leh map belh tlak tak tak an siamte zirin Mizorarn thuthmun ka thurchhuak (identify) ve mai chauh tihna a ni. Hun leh rilru senga luhchilhtu ka nih ve avangin hei aia Mizoram location dik zawk chu awm thei chuangah ka ngai rih lo; Mizoram political boundary hi tih danglam a nih hma loh chuan,” tiin Zozam Weekly a hrilh.

“Mizoram awmna kan tarlan hi a inang lo lutuk hlawm a ni, “ a ti a, “Kei pawhin ka chik nghal mai loh avangin khawi khawi emawa article leh paper ziak nan te pawh ka lo hmang ve thin thawh tho a. Mahse chu chu ka bansan ta a ni,” a ti bawk.

Mizoram hi khawi lai khawmualpuia awm nge tih hre miah lo te’n location degree tarlante hmangin lo zin tum ta se, an buaiin an pan tum lam a inang lo hle thei awm e tih chu Dr Rintluanga ngaihdan a ni.

“Thenkhat chuan ‘Europe rama awm a nih hi’ tiin Europe an pan ang a; thenkhat chuan "Asia-a awm a nih hi’ tiin hre dik ve tho mah se Akyab port-a
lawnga an rawn kai miau chuan kea kal a ngai thui viau ang,” a ti.

“Thenkhat chuan Mosia hova Israel fate vahvaihna te kha hmuh tumin Exodus, Leviticus, Numbers te an chhiar nawn phah hial thei bawk. "North pole bakah ram a awm thei lo, an tih sual ve hrim hrim a nih hi’ ti tawk awm mah se, a degree dik ber an hriat miau loh chuan Mizoram tlawh an tum an thulh phah hial loh pawhin an khawmuan phah ngei ang. Tu mawh nge ni ta ang?” tiin a sawi zawm a, “Mizoram awmna tarlangtute hian an tarlan degree te khi reference an pe bawk si lo a. A dik leh dik lohvah pawh burbun tur bera te chu an ni mai lo'ng maw?” a ti.

Dr. Rintluanga Pachuau lehkhabu ziah hi Northern Book Center, New Delhi te published a ni a, he lehkhabua thuziak leh Mizoram sorkar record chu inmil lo a awm nual bawk.

Mizoram zau zawngah pawh fiqure pahnih a lar hle, 21,081 sq.km leh 21,087 sq.km. Figure pahnihte hi thil chhinchhiahna hrang hrangah hman a ni ve ve.

Dr. Rintluanga chuan, “A tirah chuan 21,081 tiin ka thu ziahah ka hmang ve tho. Mahse, ka chhut ka chhut hnuah 21,087 hi ka hmangta zawk a ni,” a ti.

“District hrang hrang len lam an lakkhawm hnuah decimal point paihin 21,087 a nia, hei hi a dik ber zawkah ka ngai,” a ti bawk.

Statiscal handbook thar bera Mizoram boundary an ziah leh he lehkhabua inziak pawh a i ang lo.

Statistical handbook thar berah chuan chhim leh hmar sei zawng chu 277 km nia tarlan a ni a, chhak leh thlang chu 121 km anga tarlan a ni thung.

Dr. Rintluanga lehkhabu ziahah erawh chhim leh hmar chu 285 kms-a sei a ni a, chhak leh thlang pawh 115 kms niin a tarlang a ni.



Rintluanga Hnialna

Mizoram Pockets Notes (Printing Stationery Dept) leh Mizoram Diary 1989 (Printing Stationery Dept) te chuan Mizoram awmna chu Latitude 20. 21° to 24.27° N leh Longitude 29.20° to 93° 26°E tiin an ziak.

A ziah dan a dik loh bakah a number hi a sual tam hret. Longitude 29 ° 20'E chuan Finland, Turkey, Egypt Sudan, Zambia leh S.Africa te a hawlh a, heng ramte hi Mizoram khawthlang lama ritu (boundary) te chu an ni lo chiang si. Heta tarlan dan hian pawm dawn ta ila, khawchhak lamah 93 ° 29'E a lo nih bawk si chuan Mizoram chu chhak leh thlang zawngin a zau lai berah pawh km 125 (boruak mel-in) awrh chauh a ni si. Heta degree tarlan hian Egypt, Saudi Arabia, Arabian Sea, India leh Bangladesh te hi Mizoram chhungah a khung vek tihna a ni a. Printing & Stationary Department hian Hitler-a te leh Nepoleana te aiin ram an la zau reng zuk lo ni a !.

“Mizoram- Era of peace &progress,” I&PR tihchhuahin a tarlan dan chuan Mizoram awmna Latitude 20.21’ and 93.29’E tih a ni tawp.

Latitude degree hi chhim lamah leh hmar lamah 90 ve ve chauh a awm. Mahse hetah hian 93 °29' thleng a huam tir tlat. Mizoram chu equator hmar lama awm a ni tih kan hria a. He ta tarlan hi hmar lam sawina ah han ngaih sak ta ila. Tichuan Mizoram chuan Bay of Bengal atangin Tibet, China, Mongolia, Russia leh hmartawp piah rawk thlengin a pharh duai tihna a lo ni ang. North pole - 90° N bak Mizoram huam a la huam tir fan a ni.

Agri & Forestry Deptt.-in Agriculture Today in Mizoram an tihchhuah thinah chuan Mizoram chu Latitude 22° 15’ to 24° 30’N leh Longtitude 92° 20’ to 93° 29’E angin an tarlang tawh bawk.

Agriculture & Forest Department te tarlan danah hi chuan Mizoram a zim hle a ni. Ram hmangaihtute tan chuan a lak vun theih viau mai thei a ni. Mizoram khawthlang lam khaw thenkhat, Zawlnuam leh Kanhmun te an huam tir lo. Tin, anmahni department hmun pawimawh, chhim lama kan dil hmingthang Palak te an huam tir lo a, Tuipuibari leh Dampa Sanctuary then a zar te pawh Mizoramah an telh ve lo tlat. Chhak lamah erawh thahnemngai takin Tiau ral kam km 5 vel zei zei Mizoram chhungah an seng lut thung a, 'Mizoram dil lian ber' Rih Di! pawh Mizoram chhungah a lo awm ve ta!

Dances of Mizoram, Information Department, Forest leh Synod tangrual te tihchhuahah chuan chhim lamah thahnem an ngai hle. Latitude 20. 20° to 24.27° N-ah dah a, tuna Mizoram chhim tawp atanga km 180 vel laia thui an huam tir a ni. Mizoram chu a let dawnin a lo sei ta a nih chu!

Ram hmasawn nana an thawh ropui tak chu chhim lam Bay of Bengal tuipui, lawng chawlhna pawimawh tak Akyab chu Mizoramah an khung hmiah hi a ni. Chhimtuipui District chu 'Chhim kun' ni tawh lovin Mizoram laili tak a lo ni ta a, Arakan leh Chittagong tlang ram te chu Mizoram chhungah telhin lawngchawthna hial kan lo nei ta tihna ni!

Khadi & Village Industry phei chuan hman kumah tawh Mizoram awmna chu 92° 20' - 93° 29'N leh 20° 20' - 24° 27'N angin a dah.

Mizoram a dahna hi a 'standard a sang' kan ti dawn nge, a van lam thil ruih hian a hriat bik. Latitude 92° 20' - 93° 29'N ti miau hek. Khawvela awm bak van lam hawiin han rin belh dawn ila, latitude degree khat inkar hi km 107 vel a lo ni a. Tichuan Mizoram chu hmar tawp chung zawn km 250 atanga km 375 vel inkarah a kang nal nal mai tihna a lo ni. Hetiang a lo nih si chuan Silchar kawng pin vanga kawngdang dapa buai tawh lovin, khawvel (earth) -a zin dan kawng ngaihtuahin Space ship, Rocket te kan buaipui tawh zawk mai dawn lo’m ni?

“Mizoram, The Turning Point” tih, I&PR-in an tihchhuah tawhah pawh Mizoram awmna chu an dah mak hle. Lat 21° 54’ and 24° 29’ N leh Long 92° 16’ and 93° 26’ E angin an dah a ni.

Hemi degree inkarah hian Sweden, Finland, Poland, Romania, Libya, Sudan leh Africa ram thenkhatte an awm hlawm!

Hemi zawnah Mizoram hi a awm ve a nih chuan Mizofate hi 'Israel thlah' kan lo ni tak tak mahna ! A nih loh vek pawhin 'African hmui pawrh' emaw 'European ekbathlar sang emaw kan nih ve daih hmel!

Related Posts :



2 comments:

  1. Hei chu leh!!!! Lung a va ti leng ve! Hmanah ka banah hian Mizoram location (latitude, longitude) tattoo ka tuma, mahse lehkhabu hran hranah a in anglo vekin a in ziak sia, ka ti leh ta lo mai a nih kha. Ngaihawm tawps khami hun lai kha. Hetia kan lo buai vang hi a lo ni maw?

    ReplyDelete
  2. A chengte rilru ang deuh a nih ber chu!

    ReplyDelete