Monday, December 14, 2009

Khawchin a buai, Khawvel a buai

'Airuah' chu Mizote hunbi chhiar dan pawimawh a ni; 'airuah' a sur chuan ni 3 emaw ni 5 emaw ni 7 emaw te khua a cheng thin. A number hi a inkawpkim ngai lo tiin upate chuan an sawi. Chutianga khua a chen chuan an kua atangin chakai an lo chhuak huang huang thin a, chuvang chuan airuah ti-a sawi a ni ta a ni.

October thla hi 'airuah' sur hun a ni a, mahse, kumin October-ah airuah a sur lo.

Kumin October-ah khan ruah chu a tam; planning deptt. hnuaia science & technology wing te'n an chhinchhiah dan chuan October-ah khan ruah a tla tha a, a tlak hnem ber ni, October ni 15-ah phei chuan 44.3 mm lai a tla. Mahse, airuah erawh a sur lo. A ni zawnin ruah a sur fo a, mahse, khua erawh a cheng lo. Chhun lamah khua a tha ut a, tlai lamah ruah a sur thin tlangpui. Chutiang chuan a ni zawnin tlai lamah ruah tla fo mah se khaw cheng a ni lo a, Mizo-in airuah kan tih chu a ni lo.

October-ah airuah a sur ziah lem lo; October-a a sur loh paw'n November thla chawhma lamah a sur thin. Mahse, kuminah chuan November thla chawhma lamah pawh a airuah a sur ta lo a, a thla chawhnu lamah pawh a sur chuang lo.

November-ah pawh ruah chu a tla zeuh zeuh a, a tlak tam ber ni chu ni 20 kha niin, 10.4 mm a tla. November ni 21 hnu-ah erawh ruah a sur ta lo.

Tunah chuan December kan kai ta; ni 3/5 khua cheng mah se airuah a ni tawh lo tiin Mizo scientist C Rokhuma chuan a sawi.

C Rokhuma hian 1991 atangin khawchin chhinchhiahin a lo zir tawh a, vantlang tana a thawh that avangin padma shri chawimawina pawh a dawng tawh.

"Kuminah airuah kan nei dawn tawh lo," a ti a, "Kan khawchin hi a inthlak nasa khawp a, khaw awm dan te hi a khaw lo zo tawh a ni ber mai," a ti bawk.

"Airuah a sur loh chuan, buhpui a ro duh," tiin nghawng a neih theih dan a sawi a, "Lei chhunga tui inchiah tur a tlem a, a kum lehah tui a kang duh bawk a. Amaherawhchu, October leh November vela ruah sur khan min chhan thei a, a nih loh pawhin December lamah te la sur ta se chu chuan a la veng thei ang," a ti.

Science & technology wing principal scientific officer Dr Vanlalzara chuan airuah sur loh chungchangah "khawchin a danglam ta em a ni" tiin a ngaihdan a sawi.

"Environment a chhe ta em a, chu chu Mizoram leh hmarchhak chauh ni lovin, khawvel pumah a ni a, hei hian sik leh sa leh khawchin hi a nghawng a ni," a ti a, "Tun hnai kum hnih kum thum-ah hian ruah sur hi a 'regular' lo khawp mai," a ti bawk.

Guwahati-a Regional Meteorology Department (IMD) te'n an chhinchhiah dan chuan kumin fur (monsoon) lai khan hmarchhak pumah ruah a tlem a, fur liam hnu- October ni 1-21 chhungin ruah a sur hnem thung.

Sik leh sa zawnga hun bi chhiar danah June ni 1 atanga September ni 30 thleng hian 'Monsoon' ti-a sawi a ni a, fur lai, ruahtui tam hun lai a ni. Mahse, he 'fur' hunah hian Mizoramah ruah a tla tlem a, 'fur' lai aiin 'fur' liam hnu-ah ruah a tam zawk!

India Meteorology Department (IMD) te'n an chhut dan chuan, 'monsoon' ruah hi Mizoramah chuan 1,345.10 mm vel a tla thin a, kuminah hian 1,086.6 mm chauh a tla. Ruahtui tlak dan pangngai aiin za zela 19 zetin a tlem a ni.

C Rokhuma pawhin: "Kuminah hian fur ruahtui a tlem... a tlem khawp mai. Khawchin hi a inthlak nasa ta khawp mai a, kan khawvel hi a danglam ta khawp mai," tiin hemi chungchang hi a sawi. Fur ruahtui tlem mah se October-ah a sur hnem tih a sawi bawk.

Kumin January atanga July thlenga ruah a sur tlem avang khan Mizoram buh tharchhuah tur pawh za zela 30 atanga 50 vel thlengin a tlahniam thei ang tiin Mizoram agriculture deptt. chuan an chhut a ni.

Tomir thlaah khua a lum viau mai pawh kha sawi hmaih chi a ni lo ang. Mizote hun bi chhiar danah chuan May thla hi Tomir thla tih a ni a, to haw hun, ruahsur thla a ni. Kuminah Tomir thlaah ruah a tla mumal lo a, khua a lum hle bawk. May ni 10-ah phei kha chuan khaw lum zawngin 33.5ºC a thleng hial.

Planning deptt. hnuaia science & technology wing te'n an chhinchhiah dan chuan May ni 10-ah hian Aizawl lum ber laiin 33.5ºC a thleng a, a vawh ber laiin 18.0ºC a ni. Science & technology wing te'n an chhinchhiah dan chuan April ni 28, 1999 kha Aizawl lum ber ni a ni a, chumi ni chuan 36ºC a kai.

April ni 23, 2008-ah khan Aizawl chu 34ºC-a lum a ni a, chu chu 1996 hnua Aizawl lum zawngin 34ºC a thlen vawi thumna a ni.

Dr Vanlalzara chuan, "Khawchin hi sawilawk a har a, tin, kan tun hnaiah hian sik leh sa hun bi hi a danglam nasa ve reng reng," a ti.

Aizawlah hian nikum November ni 6-a ruah sur kha kumin March ni 27-ah a chhunzawm leh chauh a nih kha.

Fur lai aiin fur liam hnu-ah ruah a sur hnem a, ruah a tla tlai tihna a ni. Airuah pawh a tlai leh dawn a ni mahna! Khawvel hi a letling zo ta a nih ber hi!

##############################

Khawkhengin Zoram loneitute tibuai
Agriculture deptt. te'n an chhut dan chuan kumin January atanga July thlenga ruah tla mumal lo khan Zoram loneitute a nghawng hle a, agriculture minister pawhin kumina buh thar zat pawh khawkheng vang hian 30% atanga 50% vel thlenga a tlakhniam a rin thu a sawi.

Agriculture minister H Liansailova hovin a pisa-ah August ni 18-ah khan agriculture deptt. mi pawimawhte'n khawkhengin loneitute a tihbuai dan chungchang hi an sawiho a, agriculture department report hrang hrangte zirchian a nih hnuah kumin January-July chhunga khawkheng chuan Mizoram ram pum 59% a nghawng thu minister chuan he hunah hian a sawi a ni.

August thlaah ruah a sur tam leh ta deuh a, hei hian khawkheng nghawng zat chu 59% atangin 48%-ah a titla leh thei ta tih a sawi bawk.

Agriculture department officer-te leh field staff te chuan khawkhengin loneitute a nghawng dan hi a hmunah ngei an enfiah a, district tin atanga report an dawnin khawkheng hian loneitute a tibuai hle a ni tih hriat a ni. Hmun thenkhatah chuan buh pawh an chin tlai phah thu minister chuan a sawi.

Agriculture minister hova thutkhawmah hian parliamentary secretary KS Thanga, principal secretary L Tochhawng, agriculture director P Bhattacharjee bakah agriculture leh horticulture department officer-te an tel. Horticulture department aiawh telte chuan khawkhengin thei leh pangpar lam chu a khawih chhiat vak loh thu an sawi.

##############################

Khawvel A Buai

Antarctica leh Greenland-a vur khawn awmte chuan kan chenna lei boruak inthlak dan a tarlang chiang hle niin scientist-te chuan an ngai.

Khawvela vur tlang upa ber nia an hriat chu European Project for Ice Coring te'n Antarctica-a (Epica) an hmuh chu a ni a, kum 800,000 chuang upa ni-ah an ngai a ni.

Hman lai huna vurtlang an hmuhchhuah atangte chuan scientist-te chuan climate inthlak thleng dan an hre thei. Solar energy-in (ni chakna) kan lei a den dan zawng zawng te, a tih lum leh vawh dan thlengin a hriat theih a ni.

Greenhouse gase-te chuan nasa taka carbon dioxide an tihchhuah tam vangin lum an siam a, chu chuan natural greenhouse effect a tisang ta thin.

Chutiangin kum 100,000 chhung vel chu temperature leh carbon dioxide concentrations inthlakthleng reng a ni.

Kum 100,000 kal ta vel khan kan chenna lei chu ice-age atangin a lawr chhuak a, chumi hnu-ah agriculture lamah hmasawnna a awm a, chu chuan khawvelah mihring a tipung ta a ni.

Tun hnai kum 1000 chhungin nasa takin khawvel sumdawnna a thang a, kum 1700 chho vela Industrial Revolution thleng khan a ti thang lehzual a, chu chuan coal leh oil a tihlu ta.

Mihring pawh kan pung zel a, kum zabi 19-naah meuh chuan billion kan tling ta der mai bawk.

20th Century-ah chuan fuel, industry, agriculture vela kan inhnamhnawih nasat vangin CO2 leh greenhouse gases te chu a sang ta a ni.

Tun hnai kum 100 chhung khan khaw lum zual tum hnih a thleng niin scientist-te chuan an sawi. Kum 1940 chhova khawlum chu industry lama hmasawn nasat vang niin chu chuan ni lumna chu a tizual niin an sawi.

Scientist-te chuan Hawaii leh Antartica-a zirchianna an neihah carbon dioxide chu nasa takin a sang niin an sawi a, chutiang bawkin greenhouse gases leh methane te pawh a sang chho an ti bawk.

The Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) hial din a ni ta a, chuta an thutluknaah chuan kum zabi 20-na chhoa khawlum zual zel chhan 90% chu greenhouse gases vangah an ngai a ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment