Monday, September 7, 2009

Thanmawh Bawk Administration

¢ Vanlalremruata Tonson

Hnam fing apiang luipui kam phaizawlah an cheng thin, an ti a. Chu chu tlang hriat a ni. Mihring chanchin zirmite chuan luipui kam phaizawla chengte hi a bul vel tlangramah an cheng hmasa phawt a, chumi hnuah phaizawlah an tawlh thla thin niin an sawi. Tlanga an awm lai hian inrelbawlna leh inawp danah hian an thleng sang hman viau a, chuvangin luipui kam phaizawl hausakna pawh an chhawr thei thin niin an sawi bawk.

Hmasawnna chungchang sawi dawn chuan resource nge pawimawh a chhawr tangkai dan tih chu zawhna a ni lo thei lo ang. Hnam fing hmasate kha tlang rama an awm lai pawhin luipui kam phaizawl chu a awm reng tawh a, an la chhawr lo mai mai zawk a ni. Keini pawh hian phaizawl chu kan nei ve reng, chhawr tangkai tumna tak tak kan nei lo a nih loh pawhin kan inrelbawlna leh inawp dana min khaikhawmtu sorkar chuan phaizawl thatna min la chhawrpui tak tak thei lo a ni ber.

Phaizawl thatna chu keinin kan chhawr leh chhawr loh lam chu thu hranah lo dah ila chhawr tur mumal nei ve miah lo Greek-ho tel lo chuan kum sang hnih hnuah pawh khawvel a la kal thei lo chu a nih hi. Phaizawlah chuan hausakna chu a awm ngei mai. A chiang. Chutiang bawkin administration a that phawt chuan hmasawnna chu phaizawl nei lo tan pawh neih theih loh tur chu a lo ni bik lo reng reng tih a chiang ve tho. Administration chuan rinawm lohna leh thatchhiatna lakah mipuite a veng a, huaisenna a pe bawk a, an hun laia hnam dang angin puithuna atthlak an buaipui ve lo a, mihring nih hian awmzia a neiin an ngai pawimawh a, an that tlanna turin thil an ti a ni.

Chutiang tura mipuite phuarkhawmtu administration leh chu administration siamtu sorkar chu mipui lamah an tang a, mipui an tichak tlat a ni. Mimal pakhatin emaw thian intelkhawmin emaw a tih theih loh tur kha an ti thei leh tlat thin. Mi chuan a mihring tlemin an ram hausa lo mah se inrelbawlna leh inawpna tha avangin khawvel an lo ngam tawh a, chutiang thil a thlen atanga kum sang fe a liam leh hnuah global village-a cheng nia mite pawh an inhriat tawh laiin Mizoramah chuan ruahmanna awm thin mah se inawpna leh inrelbawlnaa hmanrua atana kan hman ber administration chuan chhuan tlakin a tipuitling thei lem lo. Mi thenkhat tan chuan sorkar chu sum leh paia dinchhuahpui theihna chu a ni tehmeuh mai. Mi thenkhat tan erawh chuan eng emaw changa a zalenna chhuhsaka tawrhna thlentu bak a ni lo tia sawi mai awm a ni.

Sorkar chu mipui rawngbawltu tur nge a nih a, a hnathawktute hamthat nana awm tih pawh sawi fiah thiam hleih theih loh a ni hial. Sorkar chu mipui tana ding a ni tiin tan khawh dawn ila 'duhthusam' ram sawi ang lek kan ni ang a; mahse, sorkar mawhphurhna leh thil tum sawi nikhuaa ri ring ber chu mipui chu an ni.

Mipui chawikan dan tur chu sorkar thuneitute chuan an sawi a, sorkar kum tirah chumi atana senso tur pawh ruahman a ni thin. Phaizawl-a resource tha tak awm ang deuh hian mipui chawikanna tur resource (sum) chu a awm. Chutiang sum tamna chu department mawm tia sawi a ni a, mawm leh mawm loh chu pawimawh leh pawimawh lo tehna ber a ni. A mawm lai khawihtu nih chu sorkar hna thawktuten an chak leh chuh ber a ni. Tichuan, a hminga mipui tan, sum awma chu an han hmang a, mahse, mipui chu ngaih pawimawh ber an ni lo bawk a, hetiang sum hman dana experience tam tak atanga lo chhuak kaihruaina leh dan chuan ngaihsak a hlawh lo va, a buaipuitute pawhin chutiang dan leh kaihhruaina chu an hre tawk lo fo. A nih tur ang a ni leh thin lo. Mahse, sum chu ngaih pawimawh ber a ni tlat a, harsatna tawk an awm a nih pawhin sum ngah ngah chu an hmel a tha leh thin. Chubakah sorkar hmalakna chu mipuiin an mamawh ang a nih ai mahin central sorkara sum haichhuahna remchang awm dana innghat hi a ni ber a. Mipui chuan, ngaih pawimawh ber an ni lo bawk thil a nih dan tur an hre lo a, a nih phung pawh an chiang thin lo.

Sorkar fawng vuantute tana pawimawh ber chu sorkar sum an kuta a luh dan tur a ni leh thin a, chumi avanga department mawmin ngaih pawimawh a hlawh ta lutuk chuan administration-ah nghawng a nei thui hle a ni. Administration kengkawh turin Mizoram sorkar civil service a nei ve a, mahse, technical department-te chu an lo mawm hlawm viau mai a; chung department mawma departmental service-te chuan Mizoram Civil Service aiin ngaih pawimawh an hlawh zawk mah tia sawi theih a ni.

"A luh danah chiah hian premiere service kan ni a, a tak tak erawh chuan service dang aia kan thatna hi a tam lo," tiin MCS senior tak pakhat chuan a sawi. "Keini ai hian engineer-te hi an dinhmun a tha zawk mah chu a ni ber, department head theuh theuhah CE-te hian an hlawh tam zawk tlat a," a ti bawk.

Officer dang pakhat chuan, "A luh danah chauh premiere niha thil danga premiereship a awm leh si loh chuan MCS hian hlutna a nei lo a, officer rual inla-class ve tak tur siamna mai a ni. Administration-ah hian a hranpa taka mamawhna a awm lo, department head-ah ni se department tam tak chu civil service-te enkawlna atangin departmental service-te hnenah pek a ni tawh bawk si a," tiin a sawi. Hetih lai hian MCS Association lam chuan premiere service an nihna hi sorkarin ngaih pawimawh sak turin an duh a, an dil mek nia sawi a ni. Indian administration system-ah chuan all India service-ah rau rau IAS hi premiere service-ah ngaih a ni a, tunhma chuan entry grade-ah hian service dang nen an hlawh inang mah se kaisan chhoh zelnaah chuan an hlawh hi a tha zawk thin a ni. Sixth Pay Commission chuan hlawhbi sang zawk an lak thin hi titawpin IAS chu an promotion hunah kum hnih annnual increment a pe thung.

MCS-in premiere service an nihna ngaih pawimawh sak tura sorkar an ngen mek laiin secretariat service lam pawhin secretary post pahnih an neih mek chu MCS-in secretary post an neih zat pali-a tihsan sak ve turin an ngen ve bawk.

"Mizoram administration kalphungah chuan a nawr chak chak leh pute nena inhnimhnaia kher thiam thiam hi an chan a tha ni awm tak hi a ni a. Autonomous body ho phei chu anmahni huangchhunga awmte an inhung tha tawh lutuk a, LDC pawh hi sorkar department pangngaia hna sang fe fe aiin a thlanawm zawk daih tawh a ni," tiin Mizoram sorkar hnuaia thawk leh administration kalphung ngaihven tak pakhat chuan a sawi. "Hetiang hi kan kalphung a nih chhung chuan administration hi felfai taka a kal chhoh theih a rinawm loh, service tha leh tha loin awmzia a nei lo," a ti bawk.

Service hrang hrangin dinhmun tha tuma an beihna chu thuhran ni se service hrang hrang inkara thawkhona tha awm lo chu Mizoram sorkarin mipuite tana a rawngbawlnain a nih dan tur ang a thlen phak loh chhan niin administration-a experience rei tak lo nei tawh pakhat chuan a sawi a. Finance-ah hian MFAS (Mizoram Finance and Account Service) deuh chauh an awm a, administration leh planning lam thlirna an hriatthiampui lo fo a; chutih laiin planning and programme implementation department-ah hian Mizoram Planning, Economic and Statistics Service (MPESS) an awm a, mahse, planning and programme implementation department chuan planning chu an khawih leh si lo a ni, a ti. MPESS hian planning siam chungchangah department hrang hrangte lo pui emaw finance department lamah lo enpui thei chu ni se tun ai hian sorkar hna hi a kaltluan zawk a rin thu a sawi a ni.

"Checks and balances pawh a awm lo hrim hrim a," a ti. "Department zawnga kan kal lutuk hi thil fel lo pakhat chu niin a lang," tiin official chuan a sawi chhunzawm a, "Technical education-te hi a hautak a, sorkarin sum tamtak sengin lehkhathiam theih deuhte a zirtir a, mahse, an thiamna chu chhawr tangkai leh loin administration lamahte hian a hmang leh daih thin. Chutianga a hman chuan service-a a luhtirha a pu chu a pension hma chuan a pu tawh dawn tihna a ni a. A lungawi loh hi a hlauh hliah hliah a ngai a ni," a ti. "Service pakhat an inhung fal bik lutuk hian mahni hna ngai an chelh leh reng thin a, ngaihah an neih phah leh thin avangin sorkar hian mipui beisei ang a phak loh phah thin niin a lang," a ti bawk.

A nawr chak leh nek chak tana kawng a inhawn that avanga sorkar hnathawkten mipui hnena sorkar mawhphurhna aia service thaa awm nih an buaipui fo hian eng emaw chang chuan sorkar hnathawkte inkhaidiat dan (chain of command) a lo tibuai thin bawk. "Sorkar hmasaah khan ministry lama tlatlum nia inhriaten secretary kaltlang loa direct-a minister-a kal an ching a, department thenkhatah chuan scandal a tam phah a ni. Hetiangah chuan sorkar hi kal fel ngaihna a awm lo. Tun sorkarah hian chutiang chu a la awm lo a ni mai thei a, eng nge kan an ve dawn kan la sawi thei rih lo," tiin officer senior pakhat chuan a sawi.

Senior official thenkhat chuan training tha tawk lo hi administration-a tlakchham lian tak niin an sawi bawk. "Kan kaisan hian chu kan kaisanna mawhphurhna a ken ang leh chumi atana mamawh ang training tha hi kan mamawh hle a ni. Training tha tak chu nei zel ila, kan hna pawhin a tha khawp ang," tiin MCS officer pakhat chuan a sawi.

Sorkarin mipui rana ruahmanna a siam tihhlawhtlingtu chu administration a ni a. Mizoramah chuan sorkar ruahmanna leh a tak ram inhlat thin hi administration-in duhthu a sam lo lai tilang chiang bertu a ni ang. Politics-ah thil a dik lo pawh a ni thei e, dik tak chuan administration hi accountability nei turin tihchak a ni bik lo a; mipui lamin an zir lo pawh a ni thei. Administration leh mipuikar hi a zau ve bawk. Sorkar chuan mipui hi an mamawhna laia a pui (facilitate) fuh thei rih tlat lo a ni. Chutianga sorkar a hlawhchham thin avangin mi thenkhat chuan corruption an ti a, a huatin an hua a, an sawi nasa mai. "A corrupt a ni," tia mi rinhlelh tur an ngaihtuahnain a dap ni mai awm a ni. Tuten emaw mipui vantlang thil tur thawhna kawnga hlawkna an tel chu itsik a nih laiin famkim lohna leh tlin lohna dang chuan tu hriat leh ngaihsak a hlawh leh mang si lo. Dik tak chuan project eng emaw a awm changa sorkara thil ti theiten hlawkna an tel chu khawvel ramdanga an lo tih thin ang thoin a senso tur ruahman a nih lai khan chhut tel a ni vek tawh zawk. Ruahmanna siamtute rilru chu va hriatsak theih thu awm lo mah se senso tura chhut chanve aia tlema hna min thawhsak pawhin kan lawm viau thin chu a nih hi.

Corruption a awm a, a tha lo a, a huatthla la bawk. Mahse, corrupt duh vek a phu suau suaute chuan corruption chu awm mah se hmasawnna tithuanawp lo tura tihdan zawn ai chuan a tihbo ringawt chu an tlangaupui ber a ni. An theih loh chuan mi pawhin thei bik lo se an duh pawh a ni mahna.

Related Posts :



1 comment: