Wednesday, September 16, 2009

Rel kawng leh hnam himna

¢ Lalthlamuana Ralte

Thla riat chuang awrha upa Mizoram sorkar chuan a zia tak tak a chhuah tan mek a, nikum lama nunnem leh zaidam taka mipui hmaa inzuar thinte kha ram hruaitu an lo nih a, thuneihna an chan tak hnu hian an danglam ta viau em tih chu an thurolum leh an tawngka chhuak atangin thui tak a teh theih tiin a duh tan chuan a sawi theih a awm e.

Kum chanve liam ta chhunga an tawngka cheh tam ber pakhat 'Bairabi leh Sairang inkar rel kawng siam' chungchang atang ngawt pawh hian kan pute hi hnam himna ngai pawimawh tak an nih leh nih loh chhut tham a ni ang. An kawng dal theitute laka an rilru put hmang awm te pawh engemaw chen chu a hriat theih awm e.

Engpawhnise, pu berin kum tir tea coconut sawhkeha Delhi Mizoram House lungphum a phum atanga vawiin thleng hian Mizoram chief minister leh a thuihruaite hian mipui beng hriatah thu tam tak an sawi tawh a. Thu pangngai an sawi nawn fo rualin India ram nghawng laih tham sawi tawk te pawh an awm.

Hnam tlem te nih vang leh dinhmun derthawng taka ding nia inngai te, tun dinhmunah pawh him lo ru tak ni a inhria mi tam takte tan chuan sorkarin Bairabi atanga Sairang thlenga rel tlantir a tum thu hian tichiai lo thei lo ang a. India rama rawn pem luh chak ngawih ngawih leh an inbenbelna chengte tam hneh zel thin Bangladesh-bengali lo lian tur dang zo turin kan ram hruaitute hian hnam himna hi mutmawh hnar mawhah an nei lo niin an ngai hial a tih theih awm e.

Rel kawng hi hmasawnna kawngpui a ni tih chu tuman an pha lo ang a, inkawlpawhna leh chi hrang hrang zingah pawh rel a that bikzia te, bungrua leh mihring phurhna atan ram hrang hranga an hman tangkai zia te hi chawhma daih sawi tur hria an tam ang. Dik tak chuan kum zabi 19-na a tuihu chakna hmang rel engine an siam chhuahin hmasawnna a ken tel zozai te, sumdawnna lama a thawhhlawkzia te, thil danga tangkaina a ngahzia te hi zep rual a ni lo. Mihring hmuhchhuah leh siamchhuah zingah chuan thil ropui ber pawl a nihzia lah phat rual a ni lo.

Mahse, he khawvelah hian engmah hi famkim an awm lo a, rel chungchangah pawh hian 'MAHSE' tih tur a bang bik lo. Hmasawnna thlentu ropui tak ni mah se sumdawnna leh thil danga hnam inchimralna hmanraw tangkai tak a nih rualin, ram neitute nekchepna tangkai tak a ni tel bawk. Ram danga tha tak hi Mizoramah chuan kan chhiatpui thei a ni tih ngaihtuah miah lova lo rualawh ve ngawt mai hi a fuh ber lo mai thei a ni.

Bairabi leh Sairang inkar rel kawng siamna atan hian sorkar laipuiin cheng vaibelchhe 519 leh nuai 34 a pek bawhzuina atan June thla khan State Level Task Force-in hma a la a. Chuta tang chuan rel lo luh duh leh duh lote karah inhnialna a chhuak ta a nih kha.

He inhnialnaah hian a lehlamah chief minister leh a thuihruaite chu a thupui vaitu ber an ni a, an tanchhan ber ni-a lang chu ram hmasawnna a ni ber a, an thu leh hlate hi mimal ngaihdan leh sorkar laipui thuchhuakah a innghat viauin a lang thung. An party mi leh sate bakah mipui nawlpui zingah pawh an ngaihdan tawmpuitu thahnem tak an awm. Lehlamah chuan rel lo luh vanga hmasawnna a lo thlen beiseitu an nih vang nge ni anga vai ram lam thuchhuak an ngaih pawimawh vang zawk tih hi ngaihtuah tham tling awm e.

Mizoram ril zawk rel kawngin a pawh duh lotu langsarte chu zirlai pawlte an ni. An tanchhan lian ber chu hnam inchimralna chungchang hi a ni a, an ngaihdan tawmpuitu pawh mi thahnem tak an awm. Anniho hi lehlam pawla mite chuan rilru zim, inhungbing duh, thliarkar rilru pu, hmasawnna dodaltu, etc., tiin an puh mek bawk.

Rel kawng chungchanga thil pawimawh tak mai lo lang chu - Mizote hian kan hmabak hi thui tak kan ngaihtuah lawk a ngai ve ta hle mai tih hi a ni. Hmalam hun thui tak ngaihtuah peih lo ram hruaitu kan neih leh thin avangin harsatna chi hrang hrang kan tawk mek a, kum khuaa kan phurrit tur kan insiam ta nual mai, chuvangin kan inzir fin a hun ve takzet tawh a ni. A bikin ram hruaitute phei chu an finvar a ngai zual a, hnam dang chanchinte pawh an chhiar zau a, an hriatna an tihzau ve deuh te pawh a ngai a ni.

Tunlai khawvelah ram hruaitute thusawiin ngaih pawimawh a hlawh hle a, an thu leh hla hi rei lo te chhungin a darh nghal thuai thin a ni. Chuvangin inchhiar zau mang si lova mithiam thusawi dana an lo sawi ngawt a nih chuan nuihza siamna atan an hmang zui mai ang tih pawh hlauhawm tak a ni.

"Khawi ramah mah hmasawnna avanga chimral ka hre ngai lo," han tih te, rel vanga hnam chimral an awm ngai lo ni awma han sawi piap piap mai te hi a zia lo lam mah em aw a tih theih. Hetiang thil sawi tur hi chuan chhiar zau leh rawn zau viau a ngaiin a rinawm a, 'research' lam thil a nih hmel. A nihna takah chuan ram hrang hranga hnam tenaute chunga inchimralna thlentu langsar tak pakhat chu hmasawnna hi a ni. Hmasang atang tawha lo inbengbel tawh hnam tenau tam tak (indigeneous people/tribes) te, pi pu chena an awmna ram atang nekchhuaktu chu hnam chak zawk leh changkang zawkte an ni.

Tharuma an nekchhuah loh pawhin sumdawnna leh thil dang hmangin an nekchep tial tial a, an ram an chhuhsak a, an chenna hmun atangin umchhuah an ni a, hmasawnna thil a lo thlen tam poh leh hnam tlem zawk leh rethei zawkte chan a chau thin. Hetiang hi thil thlen dan a nih lai a, 'chutiang khatiang ka hre lo' han tih leh tawp thin hi chu...

N America ram luah hmasatute chu Red Indian-ho an ni tih kan hre vek ang a. Europe khawmualpui atangin mi tam tak an pemluh avangin ram neitu zawkte chu an chep tial tial a, a tawpah chuan humhim ngai khawpin an dinhmun a tha lo a, an dahkhawm a, an chawm ta ringawt a ni. Red Indian-te ram chhuhsakna atana US sorkarin a hmanraw hman langsar tak chu rel hi a ni.

An General hmingthang Gen. Sheridan-a kha Indian laka nunrawng taka sawi a ni a, "Indian thi tawhte hi Indian fel chu an ni mai," ti a sawitu an tih pawh kha amah hi a ni. America ram tualchhung indo zawh hnu a Red Indian-ho nen an indo (an suat a ni mah zawk) lai khan rel kawng siam hi Indian-ho chimralna leh umbona hmanraw tangkai a nih zia a hria a, an ram luah chhungah rel kawng a siamtir chiam a. A tumah a hlawhtling a, Indian-ho umdarhin an awm zui ta a nih kha.

2006-a China sorkarin Qinghai leh Tibet inkara rel kawng siam a tum thu a puan khan thil dang zawng aia a tum chu China laka talchhuah tum Tibet mipui chimral a ni. Tlang chhengchhia leh vur ram paltlanga rel kawng siam hautakzia leh a enkawl buaithlak turzia te, a hmun a san em avanga oxygen hman hial a ngaihzia te ngaihtuah lawk vek chungin hma a la a nih kha.

Kan hriat fo atana tha chu ram dang history-a kan hmuh thin hi he ramah hian a thleng ve thei tho tih hi a ni. Rel pawh hi hnam dang hmasawnna tur chauha siam a ni bik lo a, chutih rualin hnam lian zawk leh tam zawkin min hual thup kara cheng Mizote tan hian min chimraltu turte chawkluhna hmanraw tha tak a ni thei bawk.

Thatchhiat avang hian hnam hi a tlukchhiat theih a, chutih laiin hnam taima apiang an chimralna lakah an him kher lo bawk. Kan chhehvela hnam hrang hrangte atanga hriat theih langsar tak mai chu vaiho tana kawng inhawng zau apiang chimral an ni a, inhungbing tha apiang an la him a ni. Hnam taima lem lo tak pawh hnam dang nen an inchiahpiah miau loh chuan ral ngawt theih a ni ngai lo. Tunlai khawvelah phei chuan hnam taima leh hnathawk nasa apiang an inthlahpung tlem tawh zawk si a, chutihlaia taimakna hmang chauha chimralna laka hi tum mai chu a huphurhawm duh viau ang.

Mipui thuneihna ramah (democracy) chuan sorkar hi a duh duhin a kal thle buk buk tur a ni ngawt lo a, hruaitu lu ber nih vanga sorkar hmalakna daltu apiang vau khur khur tur lah a ni hek lo. Mi tinin ngaihdan an nei thei a, a tul chuan sorkar pawh an nek tur a ni. Lungawi lohna pawh lanchhuahtir thei lo khawpa mipui khuahkhirha hrekbeh tum ram hruaitu chuan democratic principle a zir nawn leh a ngai mai thei a ni.

Ngun taka ngaihtuahna sengtute'n ngaihdan dang an nei tlat a nih chuan chu chu sorkar pawhin a ngaihthlak sak ve tur a ni a, namnul zel tum ngawt mai hi mipui zah lohna a tling a ni.

Ram leh hnam himna hi mipuiah thui tak a innghah rualin ram hruaituteah hian a innghat lian zawk daih a. Ram hruaitute'n an chhung chuan hnam a him a, an vei loa an inthlahdah erawh chuan hnam himna a derthawng thin. Tunhma Mizorama Chakma pun chak dan atang pawh khan ram hruaitute pawimawhna hi chu zep rual a ni lo.

Mi thenkhat chuan tun ang hun laia hnam rilru (nationalism) lo tuipui te, inchimral chungchang lo la buaipuite hi a thing tawh an ti mai thei. Mahni hnam ngaihtuah miah lova hawi zau em em mai te leh sumdawnna leh pawisa ringawt buaipui tan chuan a lo thing viau tawh pawh a ni mai thei. Mahse, media lama kan hmuh thin 'ethnic cleansing' 'ethnic drive' tih te hi thu naran a ni lo khawp mai. Hnam lian leh hnam tenau inpawlhsawp karah chuan a tam zawk apiangin thuneihna an chang thin a nih hi

Inchimralna atan hian hun rei tak a lo ngai hran lo khawp mai, kum zabi em pawh a ngai lo, thangkhat lian awrhah hian thil a danglam hman e mai. Chuvangin, rel kawng siam belh dodaltute tanchhan hi namnul ngawt chi a ni lo.

Hmalakna lian thamah hi chuan inhnialna a awm ngei tura ngaih a ni hrim hrim a, mipui an harhvang viau a nih phei chuan sorkar nghawr nghing khawpin boruak a lian thei a ni. Tunhmain, rambuai lai te a ni bawk a, Mizoramah mipui thawm a lian vak ngai lo. UT nih ruala Chakma District Council lo piang ve ngawt te pawh kha a mawhphurtu berah politician-ho an inpuh a, mipuiin an lo bengkhawn vak loh vangin a tu ber hi nge tih chiang faka sawi tur kan hre rih lo. Tunah erawh chuan information system a tha tawh a, kan inhre pawhin kan inhre chiang viau tawh a ni. Rel kawng chungchanga huai taka ngaihdan sawi thinte leh hmalatute pawh kan inhre vek tawh a nih hi.

Mizoramah hian hmasawnna hmingpu thil chi hrang hrang kan hmelhriat belh zel dawn. Tuna kan sawi lai rel kawngte hi chu a hmahruaitu mai a la ni. Hydo-electricity project te, tuialhthei laichhuah kan sawi te leh thil dang kan ram hruaituten an sawi kan hre fo a. Thil pawimawh tak mai chu heng development project chi hrang hrangte hi lawm taka lo dawnsawn pawp pawp ai chuan ngun taka lo ngaihtuah lawk a, kan hnam nun tihchhe thei a nih leh nih loh te, thing leh mau tichereu theitu a nih leh nih loh te, mi retheite tirethei zualtu mai a ni thei ang em, tih te chhut lawk fe a ngai a ni. Hmasawnna peng hrang hrang kan sawi fo lai hian keini dawnsawn tur chu hmasawnna tlo, nakin zela kan hnamin a chhawrbawk tur chauh hi ni thei se, chumi tur chuan ram hruaitute pawh hian ngaihtuahna seng ve bawk se la a duhawm hle ang.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment