Monday, August 24, 2009

Hnam Inchimral Awmzia

¢ R Zamawia

Sairang thlenga rel kal tir tumna chungchanga inhruipawhna hi a mar thawkhat hlein a lang a. Mahni ngaihdan ziaktu thenkhatte phei hi chuan an la ulh lek lek emaw tih tur a ni. Mizoram leh Zofate tana a that ziktluak ngei tur leh tur loh chu hriat mai theih a la ni lo a; rinthu leh ngaihruatna ni mai zawkin a lang. Mi dang, hnam dangte chungchanga thil thleng tawh leh tawnhriatte pawh, a taka tawngtu mihring leh hnam azira tha leh tha lo te, an hun tawng azira tha leh tha lote pawh thil awm thei a ni bawk.

Keini Zofate tan pawh, a pawng a puia tha ngei tura lo ngaih nghal ngawt emaw, tha lo tura ngaia phit lo tlawh nghal ngawt chu thil kawnghmang a ni lo mai thei. Chuvangin, hetiang thil, kan ram leh hnam a chhe zawng, a tha zawnga nghawng thui tak nei thei tur chi-ah hi chuan, beiseina sang tak nena Zoram mipuiin kan thlan, Mizoram sorkar hian hma a lak thiam a pawimawh khawp mai, tunah leh nakin hnu zel pawha Zofate tana buaina zakhua a nih loh nan.

Tunlai khawvela hmasawnna hrang hrangte hi kan mamawh teh meuh mai. Fimkhurna erawh kan tlachham tur a ni lo. Mi dangte tana thil tha hi, a hun lai ang zelin, keini Zofate tan hian a tha ve kher em tih hi kan zirchian a pawimawh. Zirchianna hun pawh a la awmin a lang a; a zir chiang thei tur mithiamte pawh kan nei ve tawh turah ka ngai. Kan ram (Mizoram) leh kan hnam (Zofate) tan hian rinthu ringawta thutlukna siam lovin, a him tur leh tur loh finfiah hmasak a tul ta a ni mai lo maw le?

Siamtu Pathianin ram min pekah ngei hian Zofate hi chimralin kan awm thei a ni tih i hre reng ang u. Hnam chimral nih hi hlauh nachang hriat chi a ni. Hlauh nachang hre lo Zofate zingah kan la awm a nih chuan thil vanduaithlak tak a ni ngei ang.

Sairang thleng emaw, kan ram dung tluana rel a kal vang ringawt chuan kan hnam hi chimralin a awm phah kher lo ang. Mahse, a puitu hmanraw pakhat erawh chu a ni ve thei tih hi thudik a ni. Hnam inchimral dan hi kawng hrang hrangin a awm thei a, a hmanrua pawh thil chi hrang hrang a awm thei bawk. Kan inthlah chhawn ve zel avangin hnam khat ve lem chu a inchimral tak tak theih dawn em ni kan ti a ni thei e. A mihringte hi tam tham tak pawh la awm ve zel reng tho mah ila, hnam hi a bo theih a, chimralin a awm theih bawk.

"Pathianin a thil siam tinreng chu a en a, ngai teh, tha a ti em em a," (Gen. 1:31). A thil siamte chu an nih dan tawk tur engkim a relsak a; mihring chu ama anpuia a siam kan ni. Chu bakah, thil siam dang, ransate aia mihring kan chungchuan bikna chu: chhia leh tha hriatna thiang (rationality)-a thuam kan nihna hi a ni tih mi thiamten an sawi thin. Chhia leh tha hriatna thiang (fim) kan hloh chuan, mihring tling tawh lo, mi â leh rual ban lo kan lo ni tawh thin.

Chutiang bawkin, Siamtu Pathianin hnam hrang hrangah min siam a, pianphung leh vun rawng pawh inang lo, tawng hrang, hnam ze hrang, hnam nunphung hrang, ram hrang neia ramri khamsak kan ni. Rilru kim lo chu mihring tling tawh lo a nih ang bawkin, Siamtu min siam dan atanga peng bo leh engemaw avanga 'Hnam nihna hloh tawhte chu, a mihringate la awm tho pawh ni se, 'Hnam bo, hnam chimral' tawha ngaih an ni. Hei hi 'Hnam chimral' tih awmzia chu a ni. Hetiang hnamte hian an hnam ze bulthut leh nunphung te pawh anmahni chimtute lak atangin an humhim zo tawh thin lo. An pi leh pu, anmahni thlahtute atanga an hnamze rochun (cultural heritage) pawh hum zo tawh lote chu hnam chimral tih an lo ni tawh mai thin.

Engvang pawha hnam nihna hloh tawh chu, 'hnam tling zo tawh lo' a nih avangin chimral chan a chang lo thei lo. Sahuan leh bawm chhung ransa khawi, an sentet lai atanga khurkhungin, an awmdan chu thil nihphung tur pangngai lo leh an nunphung tur pangngai reng a ni lo tih an hre phak lo ang bawkin, rilru leh thinlung lama hnam nihna hloh tawhte chuan chimral an ni tawh tih pawh an inhrethiam lo thei hial thin.

Zofate zingah mahni hnam nihnaa chiang lo leh rilru lama mahni 'identity' hloh tawh, thinlung taka mahni pian leh murna rama kir leh chakna leh duhna pawh nei lote kan lo awm tawh rengte a nih phei chuan thil vanduaithlak tak a ni ang, Chutiang mite chuan ram 'development' chu an hmathatna leh an hlimna tur emaw an tih laiin, an tu leh fa, an thlah lo la awm zel turte hnam anga zahawmna reng reng nei lova siamtu leh an mittui sur tirtu an ni thei tih ngaihtuah thleng pha tak maw? Bible chuan, "Thi reng si a, nung hming pu," a awm theih tih a sawi a. (T.P-3:1). Chutiang bawkin, rilru leh thinlung lama chimral tawh, chimral mek tawh nih inhre lote hi a awm theih ang em? Hnam chimral nih rapthlak zia leh hlauh nachang pawh hre duh lote dinhmun hi eng ang chiah nge ni ang le?

Khawvel hnam tinrenga chi tinreng leh mi tinrengte hian, he kan lei damchhung hun tawiteah hian, enge kan zawn a, enge kan duh ber? kan tih chuan, 'hlimna’ a ni. Sum leh pai, in leh lo, nupui fanau, hriselna leh hausakna, mite ngaihsan, zahawmna, thuneihna leh nawmsakna zawng zawng pawh kan duhna chhan bulpui ber ni fo chu ‘hlim nan’ a ni. Chutiang zelin ram leh hnam hmasawnna chi hrang hrangte pawh khua leh tui mipuite ‘hlim nan’ bawk a ni. Bible erawh chuan, ‘Pathian tih leh a thupekte zawm’ chu mihring siam chhan a nih thu min kawhhmuh. (Ngaihtuah zawm atan)

Hnam inchimralna leh inchimral dan chi hrang hrang awm thei a; sawi kim vek sen a ni lo mai thei. Chung zinga a tlangpui leh a langsar zual thenkhatte chu :-

1) Mihring intam hneh avanga thuneihna / rorelna inchhuhsak.

2) Ei leh bar zawnna kawnga inhnuaichhiah leh inrahbeh.

3) Sakhaw biak chungchanga inthuhneh.

4) Hnam nun leh ze bul inpawlhdal sak.

5) Mahni ram leh hnam nunphung bosal khawpa hnamdangte ze lak.

6) Pianpui hnam nunphung leh chin dan bosal khawpa rilru puthmang inhnehsak.

7) Mahni hnam nundan tha leh nun zebul bosal khawpa hnam dangte nunphung ngaihsan leh lakchhawn.

Hengte atang hian kan hnam, keimahni mimal dinhmun te inen let a, inbihchian a tha em? A tul tawh em? Hnam inchimralna tuipui hi kan khup thlengin nge kan dai tawh kan nghawng thlengin? tihte pawh chhut chian a pawimawh. Hlauh tur hlauh nachang hre lo leh ngaihhlut loh tur ngaihlu hnam kan ni em? Thawhrimna tel lo nawmsakna leh hausakna te hi kan hlimpui em? Kan ‘identity’ dik takah hian kan chiang tawk em?

Zofate hi Siamtu Pathianin ‘Hnam’-a a din leh ram luahchin fel tak nei, thendarha awm kan nih thu leh kan hnam inzawmkhawm leh hi kan pianpui dikna chanvo a ni a. Kum 63 vel kal taah kha chuan, hetiang thu kan sawi hian, thlei hran leh dan pawna hnawl (discriminating outlaw) tih kan ni tawh thin. Vawiinah erawh chuan, Zoram Tualchhuak Hnam (Zo Indigenous Nation) kan ni tih khawvelin min pawm tawh a. India sorkar ngei pawh hi, “Chutiang chu a dik,” ti-a nemnghettu a ni e (U.N.O. Declaration on the Rights of Indigenous Peoples - Sept. 13 2007). Kan hmakhua atana kan duhthlanna tihhlawhtlinna tak tak erawh chu Zofate mawhphurhna a ni e.

India-in a khua leh tuia min pawm hi a lawmawm a, mahse, hei hi kan pianpui erawh chu niin a lang lo. Zoram hmasawnna tura ruahmanna ropui tak tak leh a hmalakna te hi thil lawmawm tak a ni bawk. Mahse, kan pianpui dikna thlengna tur a nih dawn chuan a man tawk a awm thiang lo va, a awm thei tur a ni bawk hek lo. Pek ngawt a awm thei lo a, lak ngawt pawh a awm thei lo ang bawkin, khawvel chu pek leh lak a ni. Zofate pawh hi tih lungawi kan hun ve tawh te pawh a ni mahna?

Hnam anga kan pianpui dikna chanvo chungchangah hian Zofate hi tuar kan chhel tawk lovin kan beidawng hma lutuk deuh em aw tihte hi ka ngaihtuah thin. Hnam leh sakhaw chungchanga kan sawi rawtui fo thin, Isarel-ho atang te hian zir tur kan nei em? Anni chuan, khawvel indopui II-na tawp, kum 1945 vela tuna an ram an chuh lai vel pawh khan, “Henglai ram hi kum 3000 hmalama kan pu Abrahama hnenah kan ram atana Jehova min pek a ni,” an ti thin nia sawi a ni. Keini ve chu, Mizoram buai khan India-ah kum 19 vel chauh kan la awm a, tun thleng pawhin kum 60 chuang hret chauh a la ni a. Kan hmanhmawhin kan beidawng hma deuh ni te pawhin ka hre thin. Kan Pathian duhdan hi kan ngaihchan thiam chuan, Pharoa thinlung pawh tinem theitu khan India thinlung pawh a tinem thei lo ang em ni ka ti deuh thin. “I rawng bawl duh lo hnam leh ramte chu an chhia a, an ral vek ang,” tihte pawh a awm kha maw !! (Isaia 60:12).

Eng pawh ni sela, tuna Sairang thlenga rel luhtir tumna avanga inhnialna hi, hnama Zofate min kaih harh thar lehna atana chung lam hmanrua nia a lan avangin thil tangkai tak pawh a la ni mahna. A bik takin kan thalaiten kan Ram leh Hnam himna an ngaihtuah a, an vei hi a hluin a lawm tlak em em a ni. Mizoram leh Hnam dam reng rawh se.

Related Posts :



1 comment:

  1. Ziak tha khawp mai. Rel kawng leh inchimral hi kan thlunzawm mah mah emaw aw ka ti deuh thin. India ramah kan awm, hnam dang hi kan dang tak tak dawn lo, an lo lut mek a, an lo lut zel ang. Rel ani emaw bus ani emaw, ke pawn an lo lut ang. A pawimawh zawk chu keimahni hi a ni in ka hria. Ram hmangaihna thinlung pu ila, hnathawh tur nei lo chuan vai ho hi an rawn luh duh ka ring hauh lo.

    ReplyDelete