Monday, July 13, 2009

Nationalism Leh Mizote

¢ Lallianchhunga

Mizoram mi leh sa, a hmei a pa, rual u leh thangthar lamin kan hriat leh nunpui makmawh, amaherawhchu, mipui nawlpui lamin kan bengkhawn vak loh chu Mizo Nationalism chungchang hi a ni.

Nationalism kan sawi hian khawvel ngaihdan tlangpui (ramri kham fel tak nei chhunga chengte’n an ram leh hnam an hmangaihna thinlung) anga Mizo Nationalism hi kalpui tur nge (ram bial khat chhunga chengte’n an chenna ram bial khat leh an hnam a ral lohna tur atana theihtawp an chhuah duhna thinlung) anga kalpui turah kan la chiang tlat lo a; hei vang hian Mizo Nationalism chungchang tuipui deuhho zingah pawh ngaihdan a hrang ta nuaih reng a ni.

Mizo Nationalism tih thu ringawt pawh hi inhnialna tham a ni tawh reng reng a. Zo hnahthlak hnam hrang hrang, kan chhehvela chengte ngei pawhin ‘Mizo’ tiha lungrualna an la neih hma leh tawng hrim hrimah pawh inlungrualna kan la neih hma hian ‘Mizo Nationalism’ thu auchhuahpui vak hian awmzia a nei lo tih ngaihdan nei an awm. Indian Nationalism han tih mai pawh hi india ram chhunga hnam hrang hrangte rilru sukthlek dan han ngaihtuah hian Indian Nationalism hi British-in a chhuahsan hnu hian a piang em ni ti tawk pawh an awm nawk reng a ni.

Mizo Nationalism hi kawng hniha kalpui theih a ni. Pakhatna- India ram bung khat kan nihna ngaihtuah tel miah loin kalpui ta ila, Mizo hnam anga mahnia ro inrel thei dinhmun luah duhna rilru atangin Mizo hnahthlak hnam hrang hrangte’n an luah chin ram te hi kan rinlut emaw rinlut lo emaw pawh ni se, zalenna atana tha thawhte leh beihte pawh tih makmawh a ni. Hei hi kum 30 chhung Indona titawptu Treaty of Wesphalia (1648) innghahna atana hmanga hnam-khat tan ram khat (one nation, one state) anga nation-state dinna lungphum chu a ni. Hemi hmang hi chuan Mizote chu hnam khat angin mahnia ro inrel thei dinhmun chang ngei tura beih tur a ni. Pahnihna, India atanga inlakhran tuma Kum 20 chhung rammu tawhte ngeiin ‘Mizoram hi India ram bung khat a ni’ tia Inremna an pawm hnu hian India ram bung khat ni chung hian Mizo te hi hnam hrang hrangte’n min hual vel karah pawh hnam anga kan ral lohna tur hian thapui kan thawh thei a, chu chuan tharum thawh zawng ni loin mipuite hnenah Mizo hnam hmangaihna rilru tuh a, chuta tanga India ram chhungah ngei pawh hnam dangte’n min chimral lohna tura rilru leh thinlung buatsaih lam a kawk thung. India ram bung khat ni chunga Mizo te hnam anga kan dinchhuah ve theihna tur atana beih hi sub-nationalism emaw ethno-nationalism tiin sawi ila, a fiah zawk mai awm e. Ziaktu thenkhat chuan 1966-1986 inkara MNF rammu pawh kha sub-national movement an ti hial reng a ni.

A hming chu eng pawh ni se, Mizo Nationalism kan ti emaw, sub-nationalism emaw ethno-nationalism pawh ni se, kan thu laimu leh innghahna chu ‘Mizo te chimrala kan awm loh’ hi a ni tho tho. A pawimawh ber zawk chu ‘engtiangin nge kan nationalism chu kan lanchhuah tir dawn’ tih hi a ni.

Hun hmasa lamah khan hemi chungchang hi hnam dang ngaihtheih lohnaa bultanin India sorkar laka silai hmetpuakin kan lanchhuah tir a, a rahchhuah chu a chhe khawp mai; kum 20 chhung kan nu leh pate kha tuboh leh dolung inkarah an awm a, kum 20 chhung state dangte aiin hmasawnna kawngah kan hnufum phah bawk a, a hunlai kha chuan Mizo mipui ngaihdan kha a phir em em mai a, kawng engkim tih theih deuh thawah inlungrualna a awm thei lo. Kan inlungrualna ber chu ‘remna leh muanna siam’ kawngah chauh a ni. Hei vang hian Mizo Nationalism kan tih hi hnam dang huatna leh ngaihtheih lohna hmanga bultan kan tum a, chumi hmanga thalai zawkte rilruah Mizo Nationalism chi tuh kan tum chuan kan thleng thui lo viau ang tih a rin theih.

Mizo Nationalism hi ‘hnam dangte zingah pawh Mizo te hi kan ral tur a ni lo’ ti zawnga zirtirna bul kan tan hi a pawimawh khawp mai. Mizo te hi India ram chhungah hnam tlem zawk leh humhalh ngai kan nih avang hian India Danpui leh Sorkar Laipui policy hrang hrangin min humhalhna te hi thiam taka hmang tangkai turin kan thalaite buatsaih ila, kan zirna (education system) hi khawvel thiamna sang zel mila kan herrem pahin hmanlai Mizo nunphunga a tha lai apiang kan thun tel bawk ang a, chutih rualin eirukna titlem chungin hmasawnna ruhrel tha apiang hlah lo bawk ila, hetiang hi ti thei ngat ila chuan ‘Mizote hi chimralin kan awm hauh lo ang’ tih hi a chiang hle.

Hemi tihlawhtling tur hian Sorkar, Kohhran leh NGO hrang hrangte kan tanrual erawh a ngai hle ang. Kohhran leh NGO lamin kan ngaihsan zawng (value system) thlak turin theihtawp chhuah se, sorkar lamin rorelna fel leh tha kengkawh se, hma kan sawn hle ang. Kan ngaihsan zawng thlak tura Kohhran leh NGO te hmalakna hian ‘Zu in thin nge mahni hlawh phu lova in leh lo nei te khawtlangah kan ngaihsan zawk?’ tih chungchangah kan ngaihdan an thlak theih chuan si loh chuan engmah kan ang chuang lo ang; chutih rualin, Mizo tawnga vai, sap leh Korean film lehlin Local TV Channel-a kan chhuah thin te, hnam dang zai thiam awmtha duh lo chanchin kan newspaper leh magazine (Branch YMA newsletter pawh tiamin) kan thalaite chhiar tura kan tarlang thin te hi tih tlem emaw tihtawp emaw a nih loh chuan thangthar zawkte hian engtikah mah Mizo Nationalism hi an tuipui pha chuang lo ang.

Mizo Nationalism tharthawh lehna atan hian ‘hmasawnna ruhrel lo kal tur hlau leh hlau lo’ zawngin zirtirna kan kalpui a. Hei vang hian ‘Mizo Nationalism’ tih a lo rik thar rual rual hian inhnialnain bul kan tan nghal reng a ni. ‘A hlau leh hlau lo’ te zingah tumah hian Mizo hnam hi chimrala a awm an duh chuang lo, Mizo hnam ral lohna tur atana an ngaihdan leh tha an thawh duh dan (approach) a hrang mai a ni zawk. Hmasawnna atana rulrel pawimawh kan neih loh chuan changkang lo deuhin Mizo hnam hi a ral tho ang, chutih rualin, hmasawnna ruhrel kan neih tur te chu eirukna/hlemhletna ti bo tura hma kan lak ruala a lo hman tangkai dan tur kawngah mipui nawlpuite kan buatsaih loh chuan kan ral tho bawk ang. Chuvangin, Mizo Nationalism kan kalpui tum dan hi her rem hretin, ‘hmasawnna ruhrel hlau leh hlau lo’ te duh dan lakawpin kalpui ila kan lungrual zawkin a rinawm. Nge, ‘eng nge Mizo Nationalism hi a nih?’ tifiah turin society-ah kan khelho phawt dawn le?

(He thu ziaktu hi Mizoram University-a political science lecturer a ni)

Related Posts :



No comments:

Post a Comment