Monday, July 27, 2009

Home Him Nan

Lungleng khuaa Children Home enkawltu Herald for Christ te chuan hrehawm an ti hle a, an enkawl lai naupang pakhat thihna chuan a tilungngai a ni.

"Awm ngaihna pawh ka hre lo a ni ber, phone chhan pawh a phurawm loh. Hetia kan nauin vanduaina a tawk ta mai hi hrehawm kan ti a, kan rilru hi a na tak zet a ni," tiin he home-a thawktu pakhat chuan Zozam Weekly a hrilh.

July ni 13-ah khan he home-a naupang pakhat - Lalnunpuia, kum 13-mi chu a thi a, he thihna hian tunlaiin titi a luah hle a nih hi.
Lalnunpuia te veng - Chaltlang Lily Veng mipuite chuan he vanduaina hi na an ti a, July ni 17-ah khan he home awmna lam panin a huhovin an thawkchhuak a nih kha. Mahse, venhim hna thawktute zarah boruak duhawm lo a thleng lo hlauh.

He vanduaina hi a vanduaithlak a, a awmna home neitute tan a hmingchhiatthlak hle. Vanduaina tawktu te chhungkua leh home enkawltute an khawngaihthlak a, tanpui an ngai dun hle ang.

He thil thleng vang hian Herald For Christ member mi pasarihte chu police te'n an la a, an chungthu ngaihtuah zui a ni.

He'ng mi pasarihte hi Children Home-a naupang enkawltute an ni a, naupangte tana a thim a var thlu lova thawkte an ni. June thla tir maiah pawh khan he home-ah hian kawthalo hri a leng a, chutih laia duat taka naupang enkawltute an ni.

Naupangte chu an chau a, anmahni enkawltute chuan nu chan changin an enkawl a, mahnia kal thei lo khawpa chaute chu inthiarna hmunah hruaiin, an mawng thlengin an silsak a nih kha. Zan muthmunah ni se nu chan changin naupangte chu an kuah a, an ek cheh te pawh ten hauh lovin an tifai thin. Chutiang chu mi nazawng tana thil tih theih a ni lo, rawngbawltute tan chauh lo chuan.

Mahse, vanduaina a lo thleng a, thubuai an awrh ta si. Thubuai awrh chu an chunga thleng tur reng a ni bawk si.

Lalnunpuia chhungte tan he thil hi theihnghilh rual loh khawpa na kumkhua tur a ni ngei ang; tin, an veng mipui tan pawh a na ang. He thil thleng hi han thlir ila, khawngaihthlak hlir an lo lang a, mahse, han kuahkhawm ngawt theih an ni si lo. A tu-a pawh mai hi an khawngaihthlak a ni ber e.

Home kan kalpui danah hian ngaihtuah zui theih deuh tur thil pahnih a awm a, chu chu ngaihtuah zuia inzir nana kan hman chuan hetiang thil thleng hi a pumpelh theih hial mai thei.

Pakhatna chu tanpui ngaite tanpuina hmun - kan home-te dinhmun hi a ni.

Mi inpete'n mahni inphatin rawng an bawl a, tanpui ngaite tanpuiin an hun leh tha an seng thin. An fakawm a, mi tam takin an lo chhawr tawhnate hi theihnghilh chi a ni lo ang. Amaherawhchu, 'he'ng home hrang hrangte enkawlna kawngah hian sorkarin eng nge a tih?' tih hi ngaihtuah chian a tul hle.

Mizoramah hian naupang enkawlna hmun - home engemaw zat a awm a, he'ng home-te hi sorkar hian a ngai pawimawh tawk lo hle niin a lang. Mithahnemngaite leh Kohhran te'n home an din a, ama ta a nih loh vangin sorkar hian a maimichhinsan ngawt thei lo. An inrelbawlnaah a inrawlh tur a ni tihna a ni lo a, a thuhnuaiah a dah tur a ni tihna a ni hek lo. Mahse, khua leh tuite himnana ding sorkar chuan he'ng home hrang hrangte hi naupang an him leh him loh a hre tur a ni a, an him theihnan tha pawh a thawh ve tur a ni ang, a thuhnuaia dah tum lovin.

Tunlai khawvelah chuan thil hrang hrangah 'privatisation' hi a hlawhtling deuh zel ti ila kan sawi sual tampui awm lo e. Ruihhlo ngaite enkawlna hmun leh naupang baihvaite enkawlna hmun pawh, sorkar ta ai chuan mimal ta leh Kohhran tate hi an hlawhtling zawk deuh zel zawng a nih hi. Chutiang bawkin ni tin zirna sikul lam pawh, sorkar sikul aiin private sikul a tha zawk zel a nih hi. Chutah chuan sorkar hian tih tur a nei ta a, mimal tate chu thlirin a humhim tur a ni.

Private sikulte enkawl kawngah sorkar hi a hlawhchham let der tiin a sawi theih ang. Private sikulte'n an duh zat zat fee an la a, zirtirtu pawh an duh duh an lain an duh duh an ban thei. Chu chu Sorkar hlawhchhamzia lantirtu a ni. Sorkar hi private sikul-ah a inrawlh lo ang a, a thuhnuaia dah pawh a tum tur a ni lo. Private sikulte chuan an inrelbawlnaah thuneihna an nei tur a ni. Mahse, sorkar chuan Education Act a nei ang a, chumi hnuaiah chuan 'rules' a nei ang. Private sikulte'n hma an sawn theih nan chu'ng 'rules' (dan leh hrai) te chu kenkawh a ni tur a ni a, chu chu sorkar mawhphurhna a ni. Chutiang chuan ti chiah se, Mizoram sorkar hian dan leh hrai tha tak hmangin private school te hi enkawl se, private school te'n hma an sawn ang a, thawktute leh naupangte'n hma an sawn tihna a ni ang. 'Privatisation' hi tunlai khawvelin kawng hrang hrangah a hlawhtlinpui; mahse, sorkarin mimal thilte hi a en mai mai a nih chuan mipui awmkhawm hian sorkar kan mamawh lo tihna a ni ang. Privatisation hmanga hlawhtling ramah hian mimalin zirnaah te, sumdawnnaah te, thil hrang hrangah hma an la a, mahse, chu chu sorkarin tih tur a nei lo e tihna a ni lo. Mimal thil hrang hrangte lakah chuan sorkar hian pa chan a chang ang a, a dawmkangin a pui tur a ni zawk. Chumi kawngah chuan kan ram hi kan hlawhchham rih a, ruihhlo ngaite enkawlna hmun leh naupang baihvaite enkawlna hmun hrang hrangah hian chu chu a lang chiang khawp mai.

Mithahnemngaite'n rawngbawlna rilru puin home an din ang a, sorkarin pa a chan a chang tur a ni. Pa chan a chan loh thin avangin thil tha lo tak tak a thleng thei. Home enkawltute hi sorkarin a tuaihriamin a puibawm ang a, zirtir an tulnaah pawh hma a lakpui tur a ni. Chuti ni lova mahni duh dan dana a kaltir a nih chuan sorkar hian a beng a hupsan tihna a ni ang.

Tu'n huat thu-ah lo la lo se, thil chiang em em chu Mizorama home hrang hrang enkawl tur hian Mizoram sorkar hian a duhtui lem lo hle tih hi a ni. Chu chu home enkawltute hi an tawp e tihna a ni lo a, sorkarin a tih tur a ti lo e tihna zawk a ni. Mizoram Juvenile Justice Rules-ah chuan naupang enkawlna home te hian counsellor tha, a zira zirchhuak (trained councellor) an nei tur a ni tih a chuang a, Mizoram sorkar hian chu chu a hria em?

Hmun hrang hrang atangin naupang inang lo tak tak an kalkhawm a, chu'ng mite enkawltute chu mithahnemngai, rawngbawltu fakawm tak tak an ni. Mahse, mihring chu insum zawh loh chang nei a ni a, thil reng rengah a kawng dik zawk hre tura zirtir ngai a ni. Hmangaih taka naupangte lo enkawltute hi zirtirna dawng lo, sorkar pawhina zirtir tul a tih lohte an ni ti ila a dik hial awm e. Chutiang dinhmunah chuan thil duhawm lo a thleng ang tih a hlauhawm teh e. Mizoram Juvenile Justice Rules hi uluk taka kenkawh chu ni se, home hrang hrangte hian psychology/psychiatric department te an nei ang a, naupangte tan a hlu ngawt ang. Tin, tun tum thil te pawh hi a thleng lo hial mai thei. Naupangin thil dik lo an lo ti a nih pawhin a zira zir councellor chuan a enkawl thiam deuh dawn lo'm ni?

Hemi kawngah hian sorkar hmasa hnuaiah khan Board of Control chuan an chairman D Thangliana (chutih laia MLA) hovin kawng hrang hrangin hma an la a, mahse, an hmalakna te a parchhuak zo tak tak hman lo niin a lang.

Pahnihna chu - home awmzia kan hre tawk lo tih hi a ni. Nu leh pa tam tak hian home hi hostel pangngai emaw an ti tlat niin a lang. January ni 16, 2008 atanga March ni 3, 2008 thleng khan Human Rights and Law Network: Mizoram te chuan Mizoram home hrang hranga naupangte dinhmun an zirchiang a, home naupang zingah nu leh pa nei lo aiin nu leh pa nei leh nu emaw pa emaw nei an tam zawk tih an hmuchhuak a nih kha. An zirchiannaa a lan dan chuan, Mizoram home hrang hranga naupang 47.2% chu nu leh pa la nei an ni a, 42.6% chu nu emaw pa emaw la nei an ni. Nu leh pa nei tawh lo chu 10.1% an ni a, an tlem zawk daih a nih chu.

Zirchianna kalpuitute hian naupang engemaw zat an kawm a, an naupang kawmte chuan an inchhung an thlakhlelh thu leh home-a awm an thlan loh thu an sawi hlawm.

Chu tehna hmang chuan tihian chhut ta ila - nu leh pa tam tak hian an fate hi an enkawl peih loh vangin home-ah an dah thin tihna emaw nu leh pa tam tak hian home hi hostel tha tak emaw tiin an fate an dah thin tihna emaw a ni thei ang. Naupang engemaw zat chuan nu leh pa hmangaihna kalsanin home an pan a, chu chu tirhluih an nih vang a ni. Heti lama inzirtir hi kan mamawh hle awm e.

Human Rights Activist Ruatfela Nu chuan Herald for Christ Children's home hi July ni 18 khan a tlawh a, "He home-ah hian naupang 70 zet an la awm a. Hetiang thil thleng a awm takah chuan nu leh pate chu an fate ngaihvenin an phu sup sup ang ka ring a, mahse, tumah chechang reng reng an awm chuang lo. Hei hian home hi kan ring tawk nge nu leh pa ten an fate an ngaihsak lo hrim hrim tih min ngaihtuahtir," tiin Ruatfela Nu chuan Zozam Weekly a hrilh.

"An fate dinhmun him leh him loh, nun kawngah hma an sawn leh sawn loh pawh an ngaihtuah reng reng lo tihna a ni a. Tuna naupang vanduaina tawk ta pawh kha nikum november thlaa a nuin CWC a dil chiam vanga home-a dah a ni a, vawi khat mah a tlawh lo a ni. Home-a fa dahte hian an ngaihsak tur a ni a, home-a thawkte nen pawh an inlaichinna a tha tur a ni. Nu leh pa leh home inkarah sorkar a ding ang a. Dan zawm lo home an awm a nih chuan action an la tur a ni a. Tuna kan kalphungah hi chuan nimina drug addict, vawiina councellar tih ang velin nauang an enkawl a ni a. Kan kal dan hi a mumal lo a ni. Tin, sorkar hian social welfare hi tun aia a thuam that a ngai a ni," a ti bawk.

(He thu hi tu te emaw demna atana tih a ni lo a, tu te emaw thiam loh chantir nana tih a ni hek lo. Home emaw, chhungkua emaw, mimal emaw, tumah tih bik an awm lo.)

Related Posts :



No comments:

Post a Comment