Monday, May 18, 2009

Zofate tan rel kawng a him em?

"Rel kawng a lo luh tak tak chuan kan inveng zo lo ang tih hi tuna kan ram leh hnam mizia enin, thil rinawm tak a ni," Prof C Nunthara chuan a ti a, Lallianchhunga, Mizoram University-a political science lecturer chuan Mizoram hian hmasawnna atan inkalpawhna tha a mamawh tia sawiin, "Inkalpawhna tha tak mai neih hi ram ei leh bar thanna leh mihringte hmasawnna atan a pawimawh tih kan hre theuh," tiin Sairang thlenga rel luhtir chu tul a ti thung.

Mizoram hi Bairabi thlengin rel-in a pawh ve a, Sairang thlenga rel tlantir tumin India sorkar chuan hma a la mek. Hemi chungchangah hian ngaihdan pahnih a awm; zu khap chungchang ang em chuan sawi hlawh lo mah se a ngaihvente chuan tunlai hian an khel nasa hle a, Sairang thlenga rel tlantir tha ti leh ti lote an inhnial deuh bap bap ti ila a dik awm e.

May ni 8-ah khan Mizo Students' Union te chuan 'Railway Line Extension in Mizoram' tih thupui hmangin seminar an huaihawt a, Prof C Nunthara chuan he hunah hian "Mizorama rel lo lutin kan ram leh hnam tana harsatna a thlen theihte" tih thupui a sawi a, Lallianchhunga'n "Mizorama rel lo lutin a tha zawnga kan ram tana nghawng a neih turte" tih thupui a sawi thung. Thupui pahnihte chuan seminar chhimtute beng a verh hle a, sawihona hun pawh a nung hle.

Sairang thlenga rel tlantir tumna chu Look East Policy vang a nih thu sawiin Prof C Nunthara chuan, Look East Policy tihhlawhtlin a nih hunah chuan hmarchhak hi sumdawnna hmun a nih tur thu a sawi a, mahse, hmarchhak state pakhat mah hian eng thil mah thawnchhuah tak tak tham an la nei lo tih sawiin, chuti chunga Look East Policy kalpui a nih chuan hmarchhak hnam hrang hrangte tan a pawi thei dawn tih a sawi a ni.

"Thawnchhuah tur nei ve lawi lo hian nakinah chuan India mite leh Asian ram dang mite inkalpawhna hmanrua mai lek kan ni ang tih hi chhut a tul," a ti a, "Chuti a nih chuan mahni hnam identity leh culture vawnnun zel kawngah rin aiin tanlak a harsa phian dawn a ni a, economy lama hamthatna tak tak kan pawh phak loh phei chuan a lungchhiatthlak ngawt ang," a ti bawk.

"Rel kawng hi Sairang thlengin lo lut tak tak ta sela kan dinhmun tur sawi thiam a har hle. Restricted Area Permit chu tunah pawh Look East Policy enremin hnawk an lo ti tan ta a. ILP pawh hi hnawk tih hun a va awm mai awm ve a tih theih. Chu lo rengah ILP awm reng chung hian rel a lo luh tak tak chuan inven a harsa ngawt ang," tia sawiin, relin thuk zawka Mizoram a luhchilh chuan, tun dinhmunah chuan Mizoram tan him lova a hriat thu a sawi a ni.

"Ramin hmasawnna kawng a zawhnaah hian inkalpawhna tha leh changtlung neih hi a pawimawhzia kan hre theuh awm e. Inkalpawhna tha a awm loh chuan hmasawnna hi a awm thei lo ti ila kan sawi sual kher awm lo e," tiin Lallianchhunga chuan Sairang thlengin rel hi rawn thleng se a duh thu a sawi thung.

Mizoram ei leh bar dinhmun sorkar hnathawkte hlawh lak leh lak lohin a nghawng nasat chhan pawh hmasawnna ruhrel (infrastructure) Mizoramin a neih loh vang tia sawiin, Sairang thlengin rel a rawn tlanlut a nih chuan driver-te leh sumdawngte tan a hlawk dawn niin a sawi a, "Chutih hunah chuan thil lei leh hralh atanga VAT lak dan pawh hi a mumal thei tawh ang a, a hlawkna teltu tur chu mipuite tho kan ni ang," a ti.

Tun dinhmun chauh thlir lova nakin hun lo kal tur thlir tel tul a tih thu sawiin, "Eng ang pawhin hmasawnna tur ruhrel tha eltiang pawh nei ila, a hmangtu mipuite a zirin a tha lam zawng a thleng tam thei ang a, tin, a chhe lam pawh mipuite a zirin a thleng tam zawk thei tho bawk," a ti a, "Hemi thlirna atang hian vawiinah hian mahni leh mahni inzawt ta ila, Sairang thleng rel luhtir emaw Akyab thleng pawh ni se, 'tun dinhmunah chuan la ni rih lo e, Bairabi thleng a tawk rih,' tih hi ka chhanna tur a ni," a ti.

"Mahse, vawiin emaw, naktuk thut thutah rel hi Sairang-ah a rawn lut mai dawn lo tih ka chianna hian thlirna tarmit hran min neihtir," a ti thung. Rel kawng hi sial zawh a nih hunah chuan Mizo mipuite'n tun aiin hma an lo sawn tawh ang a, rel kawng chu an tangkaipui ngei a beisei thu a sawi zawm a ni.

"Mizoram ril zawka rel a rawn tlanluh theih avanga Silchar leh Cachar mite'n duh hun huna Mizoram an hrek thinna lak atanga thangthar zawkte chhanchhuah an ni ringawt tur pawh hi thil lawmawm ber zinga mi a ni ang," Lallianchhunga chuan a ti.

"Sairang thleng chauh pawh ni lo, chhim lam thlenga rel kawng siam tur hi tihhlawhtlin a nih huna Mizoram chhung ringawtah pawh zin veivah a awlsam dan turte i chhut ang u. Kum 2020 vela thang leh thar turte tan hmathlir (vision) i nei ang u. Vawiina kan dinhmun atanga engkim chhut lovin, kum 2020 velah eng nge kan an ang tih kan chhut tur a ni dawn lo'm ni?" a ti bawk.

Prof C Nunthara titi
Prof C Nunthara hi NEHU-a sociology zirtirtu thin a ni a, NEHU atanga a pension hnuah Shillong-a William Carey University-ah (Meghalaya sorkar din) Dean hna a thawk a ni. Chu sociologist chuan tiang hian Zozam Weekly a hrilh:

Engatinge Mizoramah rel hi tun aia thuiin rawn thleng se i duh loh?
Rel hi chu a tha lo tih tur a ni lo... rel hi thil tha chu a ni alawm. Tunah phei chuan Sairang thlenga rawn tlantir hi India sorkar chuan tih ngei ngei turah a dah tawh a. Amaherawhchu, muang deuha kal hi ka duh, chu chu Mizo hnam tan a tha. Tunah rel hian Bairabi a thleng a, Bairabi hi a tawk rih.

Sairang thlenga rel tlantir chu Look East Policy vanga ruahman a ni a, Look East Policy chu i duh lo tihna em ni?
Look East Policy hi fimkhur a ngai. Kan hnam inhumhimna hi a pawimawh ber. Tuna kan dinhmunah chuan 'land reform' te kan mamawh a, Mizorama ram tam tak chu mihausa, mi tlemte ta a ni. Chutiang chu kan dinhmun a ni a, Look East Policy hi hlawhtling ta se, land reform kan mamawhna te hi a zual dawn. Land reform kan tih loh chuan a hlauhawm lutuk. Fimkhurna tur a tam khawp mai a, land reform pawh chu entirna pakhat mai a ni.

Entirna dang han sawi leh ta ila; VC kan hria a, mahse, VC chu kan ring tak tak lo a, VC level-ah engmah tak tak kan kalpui ngam lo a. NLUP-ah pawh VC chu kan ring lo, kan thlawhkhum daih a. State-in VC a thlawhkhum daih zel. He'ng thil te hi kan siamthat loh chuan Look East Policy lo nghahhlelh viau hi a dik dawn em ni? Thingtlangmite hi an inhumhim thei phawt tur a ni.

'Globalisation' te kan sawi a, kan inhung bik tur a ni tihna em ni?
Mizote hi mahni induhtawk tak kan ni a, vai te pawh 'vai chhia' ti ngat kan ni. Mahse, an thuhnuaiah kan awm tho. 'Globalisation khawvel alawm' tiin phur viau ila, a nih leh 'globalisation khawvel'-ah chuan kan inhumhim thei ang em?

Tunah hi chuan kan him rih lovah i ngai a ni maw?
Kan him zo tawk lo ka ti rih, kei chuan.

Chu chu engtin nge i sawi ngam?
ILP te pawh kan nei a, mahse, a rukin ILP certificate pawh kan pe reng tho. Dan bawhchhiaa hnam dang hnena ILP siamsak duh kan awm reng a nih hi. Ngun takin ngaihtuah ila, tuna kan dinhmunah chuan kan administration leh state hian 'globalisation khawvel'-a luh hi a pha lo. 'Globalisation' chuan hnam culture a tibuai dawn a, chutah chuan engtin nge kan inven ang? Sairang thlengin rel hi rawn lut sela, a behbawh a tam dawn lutuk. Chumi lo hmachhawn tur chuan kan inpeih em tih kha a pawimawh a ni.

Mi thenkhat chuan multinational corporation te hi Mizoramah rawn lut se an duh a, chutiang mite nen chuan in ngaihdan a inang lo hle tihna a ni a...
Multinational corporation phei chu lakluh loh hrim hrim tur. Sumdawng an ni a, an hlawkna tur chiah an ngaihtuah. Kan hnam hi chhe te pawhin min hmangaih lo tih hriat tur. Sumdawnna tur hmun te chu an duh alawm.

Oil pawh Mizoramah an zawng mek a, kan hnam tan hei hi a him em?
Ni e, oil te pawh an zawng a, amaherawhchu, hei hi ka hre thuk lo khawp mai. Chutih laiin oil zawngtu leh oil-a sumdawngte chu corporation tho an ni a, kan hnam min hmangaih lo ang, sumdawng an ni. An hlawkna tur an ngaihtuah a, chumi hmachhawn tur chuan kan inpeih em tih kha zawhna pawimawh a ni.

Meghalaya-ah pawh uranium a awm an tia, mahse, KSU (Khasi Students' Union) te'n laihchhuah an remti lo. Laihchhuah hi a that lohna sawi tur an hre lo a, a thatna pawh sawi tur an hre chuang lo. An hrechiang lo a, hriatchiah loh chuan an ngam lo mai a ni. KSU nge MZP chak zawk kan en ang chu...

A nih leh 'globalisation khawvel' hmachhawn tur chuan eng nge tih tur?
Land tenure system tha kan mamawh a, tuna kan kalphung hi siamthat a ngai. Sawi tawh angin mihausain an duh zat zat ram an nei duai duai a, Aizawl chheh vel te pawh hi mihausa ram a ni deuh vek tawh ang. NLUP hnuaiah pawh hian ram theh tur a awm dawn em ni?

Tin, hmasawnna hi keimahni puala kan kalpui a ngai. America chuan developing country-te leh under-developed country-te chu tihhmasawn a tum a, grant te, loan te a pe thin. A hmuhchhuah chu ral atanga chutianga tih chuan a tihhmasawn theih loh tih a ni.

Chutiang chu keini pawh kan ni a, central atangin ruahmanna emaw, sum emaw an rawn kalpui a, ral atangin anmahni 'thinking'-in min rawn tihhmasawn an tum a. An ngaihdanin thil an rawn ti a, an ngaihdan hmangin min rawn tihmasawn dawn lo hrim hrim.

Tunah pawh India sorkar chuan kal tum dan a rawn nei a, Look East Policy a ti a, a kalkawngah kan awm. Kan hriam vea kan hriat ve a ngai.

A nih leh Mizo hnam hi chimral theih dinhmuna dingah i hmu em?
Tun tuma kan rawn chho hi night bus-in ka rawn kal a, zing dar 4 velah Mizoram khaw pakhatah thingpui kan in a. Ka chuanpui zinga a tam zawk chu vai an ni a, tin, motor danga chuangte leh Aizawl lam atanga rawn chhuk vaite nen thingpui dawrah chuan kan chawlho a. Vaiho chuan thingpui dawr nulate chu an chhaih a, an mawngah te an bensak a, nulaho lah chuan an haw lo khawp a. 'Vai pawisa itin hetiang hi kan pawm a nih hi' ka ti. 'Pawisa kan hmuh theihna tur a nih chuan hetiang hi kan pawi ti lo a nih hi' ka ti a, 'hetiang hi kan nih hi' kei chuan ka ti.

Min chimral mai chu i hlau a...
Hlau e, min chimral mai hi a hlauhawm rengin ka hria. Isolated, tlangram, inhunghrang kan ni a, ILP a awm bawk a, he'ng hian min chhan a ni.

Tiang hian ngaihtuah ta ila - phaia lehkhazir, Hindi leh sap tawng thiam, hnam dang kawm thei zingah chuan hnam laka rinawmna a tlahniam thin. Kan culture hi kan hum lo, tlawmngaihna te pawh a tawlhliam tep. Chutiang chu kan dinhmun a ni a.

Mahse, inhungbing chu 'thliarkar rilru' ti tein an sawi a, chutiang chu a tul lo tiin mi thenkhat chuan an sawi a...
A tul lo titute hi tawngkam thiam takte an ni a, 'thliarkar rilru' tih te pawh hi tawngkam thiam vanga an sawi a ni. 'Thliarkar rilru' tih bakah 'fear psychology' te an ti a, engkim mai hlauh rikngawt mai te an ni a, he'ng hi tawngkam thiamte tawngkam a ni. Ngaihtuah chiang lova Aizawl atanga sawi mai mai kan ching a, a tha lo khawp mai.

I ngaihdan chu 'development' nen a inkalh em?
'Development' te hi kan sawi nasa a, politics-ah pawh development hi kan sawi nasa, kan sawi nasa deuh hlekin ka hria. Kan sawi kan sawi a, mahse, development hmuh tur tak tak a awm chuang lo. 'Agitation' te han siam thin mah ila, central khuan sumin an rawn tihlum thei zel. Sum a rawn luanglut a, chu chu em ni development kan tih hi? Politics-a kan rilru kan siamthat loh chuan a ngaihna a awm lo. Development kan tih chu rawn thleng se, kan culture tinghing si se kan duh em?

Related Posts :



No comments:

Post a Comment