Thursday, April 23, 2009

Hraite, khawnge i chun leh zua?

Damdawi inah chuan a piang ve ngei a, mahse, doctor leh nurse tel lovin a piang. A nu leh pa hriat a ni lo a, amah hringtu nu hian tihhlum tumin a rek emaw tih theih turin a nghawng vel a khuar deuh nghe nghe.

A kawm thlalak : Khawlaia naupang hmuh fuh thlalak a ni. Home naupang an ni lo

Chhartu nei lo he naute hi February ni 20, 2009-ah khan Aizawl Civil Hospital velah chhar a ni.

He naute hi Civil Hospital Casualty-a inthiarna pindanah damlo awmpuitu pakhatin a chhar a ni.

He naute pian lai vel hian Casualty-a thawkte chu mitthi an neih avangin an buai hle a, chutia an buai nuai nuai lai chuan naute tap ri hriain damlo awmpuitu hian inthiarna pindanah hian naute chu a chhar ta a ni.

"Buara-in a lo intuam a, buara han tihah pawh buara bal tak a ni a, latrine kawngka bula ketahna atana kan chhawp kha niin ka hria," tiin nurse pakhat chuan a sawi.

Hermon Children’s Home naupangte chaw ei lai

An han ngaihtuah letin Casualty-a thawkte leh damlote chuan an buai nuai nuai lai khan hmeichhe pakhat, inthiarnaa lut an awm tih chu an hre thei a, chu nu chuan hmanhmawh deuhin Casualty a chhuahsan niin an sawi. A hmutu thenkhat chuan chu nu chu a mawng velah thisen a kai deuh nuai niin an sawi a, track kekawr a ha niin an sawi. Mahse, Casualty vela damlo awm veah a hun lai chuan an lo ngai hlawm a ni.

He naute hi hmeichhia niin Kg. 2.450-a rit a ni a, an chhar lai hi chhun dar 2.30 vel a ni.

Naute hi an chhar lai hian a lo vawt vek tawh a, warmer hmangin an tilum nghal a ni. A pian a tha niin damdawi ina thawkte chuan an sawi a, a nghawng leh beng vela khuar deuh hlek awm chu rehhlum tuma khawihna ni theia an rin thu an sawi bawk.

"A khuar hi chutianga khuar deuh kawk a ni lo a, na taka khawihna a ni lo mai thei. Mahse, naute piang hlim tan chuan na tur chu a ni tho a," tiin nurse pakhat chuan a sawi.

Social Welfare deptt. lamin he naute hi an vil nghal a, ni 60 chhunga a nu leh pa hriatchhuah a nih loh chuan an hnen atang hian dan hmanga lak (adopt) theih a ni ang.

Central Jail-ah naupang

Social Welfare deptt. hian naute leh naupang, an nu leh pa te'na an kalsan hi an lo tuamhlawm tawh thin a, mahse, naute piang hlim erawh an la tawng ngai lo niin thawktute chuan an sawi.

Civil Hospital pawhin nu leh pa te duh loh naute hi an tawng tawh thin a, mahse, nimina naute dinhmun ang chi hi chu an la tawng ngai lo nia hriat a ni.

Mahni fate enkawl thei lo leh kalsan duh a awm theih mauh mai! Chutiangah chuan hetianga inkalsan tawp lo hian anmahni bepawp thin se an duh thu Social Welfare deptt. hnuaia Adoption Cell-a thawkte chuan an sawi.

Mizoramah seilenna tlak loh chhungkua
Mizoramah seilenna tlak loh chhungkua a tam a, hei vang hian fahrah leh nu leh pa kar lova naupang khawsa an tam hle tih home hrang hrang dinhmun zirchiangtute chuan an sawi.

Human Rights & Law Network bultuma home hrang hrang zirchiangtute chuan nu leh pa kar lova khawsa naupangte dinhmun hi a tha lo hle nia sawiin, ngaihsak an hlawh lo a, an puitlin huna an thawh tur leh khawsak zel dan tur ngaihtuah puitu pawh an awm lo niin an sawi a ni.

"Career guidance lama hmalakna a awm lo a, home pakhatah phei chuan an pian ni te pawh phuahchawp mai mai a ni. Naupangte hi an fai lo a, rualbanlo an tam bawk. Natna hlauhawm veite pawh naupang dang nen an khawsaho mai mai a ni," tiin zirchiannaa tel Lucy L Pautu chuan a sawi.

He zirchianna hi January ni 16, 2008-ah tan a ni a, March ni 3, 2008 review meeting neih a ni. Mi 4-in an hma a, Aizawl, Seling, Kolasib, Saitual, Serchhip, Lunglei leh Saiha-ah te kalin home 27 an tlawh a ni.

Thutak Nunpuitu Team (TNT) te hmun erawh an tlawh na a, an naupangte chanchin kimchang, an pian leh murna leh an nu leh pate dinhmun engmah hriat a nih loh avangin 'assesment' laknaah telh a ni lo.

TNT naupangte chhiar telin heng home 27-ah hian naupang 1126 an awm a, chung zinga naupang 29 chu mi anglo an ni. Naupang 19 chu mipat hmeichhiatna lama khuaikhem hnu an ni a, rilru lama harsatna nei (him lova inhria leh thil dang dang) pawh 61 an awm.

TNT naupangte chhiar tel lovin naupang 805-te dinhmun zirchian a ni a, chuta a lan dan chuan - home-a awm naupang 380 chu an nu leh pate an la dam. Home-ah hian fahrah/hnuchham ni lo, nu leh pa la nei ngei naupang 380 an awm tihna a nih chu!

Nu leh pa inthen kara mi 379 an awm a, nu leh pate'n an enkawl theih loh naupang 126 an awm bawk. Home hrang hranga naupang engemaw zat chu seilenna tlak loh chhungkuaa piang an nih avang chauha home-a awm an ni!

Paina a thihsan naupang 236 leh nuina a thihsan 218 an awm a, hei hi chu vanduaina lam a ni.

Naupang 805 zinga 273 chu nu leh pa zu inmi kara piang an ni a, naupang 74 chu nu leh pa rilru lama harsatna nei kara piang an ni. Pianphunga rualban lo emaw, natna avang emawa ramtuileilo nu leh pa kara piang 74 an awm a, nu emaw, pa emaw AIDS vei kara mi naupang 9 an awm bawk.

Lucy L Pautu chuan home-a naupangte dinhmun sawiin, "Chhungkaw pangngai lo tak tak a tam tih a lang a, retheihna leh chhungkaw inenkawlna a that loh vanga home-a dah ngai an tam. Tam tak chu an nu leh pate an inthen a, an nu te emaw, an pa te emawin an uiresan pawh an tam," a ti. Naupang an kawm zinga 276 chu home atanga an chhuah hnu pawha hawna tur nei lo tur an ni nghe nghe.

Naupang enkawlna home te chu social worker leh psychologist 1 emaw tal nei tura phut an ni na a, Seventh Day Adventist te ta Poor Children Home leh social welfare deptt. ta Friend of Children te chauhvin chutiang chu an nei.

Naupangte hian an puitlin huna nih tum te pawh an nei ve a, IAS officer, doctor nih tum te pawh an awm. Driver nih tum an awm nual bawk. Hermon Children Home naupangte erawhin puanthui thiam nih an tum fur a, hei hi puanthui an inzirtir vangah zirchianna beitute chuan an ngai.

Home pakhatah chuan hming pangngailo inphuahsak an ching a, Hall Liani te, 2003 Khawmpui Liani te, Khuangchera te, Neuva te an ni nawk mai. Naupang pakhat pawhin matric-ah Mazuali tiin a hming a ziak! HR&LN hotute chuan hetianga naupang hming phuah a ni thin hi pawi an ti hle.

He zirchiannaah hian Mizoramah seilenna tlak loh chhungkua a tam tih a lang a, Mizoramah mahni fa enkawl thei lo nu leh pa an tam hle niin Child Welfare Committee member-te chuan an sawi ve bawk.

Dan pangngaiah chuan naupang humhalh leh venhim ngai chungthu ngaihtuahin CWC hi kartina thukhawm tura tih a ni a, mahse, naupang venhim leh humhalh ngai an tam em avangin chawlhkar khat chhunga vawi khat aia tam thutkhawm chang an ngah hle a ni.

September 2005 atanga hna thawk tan CWC hian naupang venhim leh humhalh ngai case engemaw zat an dawng tawh a, case ngaihtuah loh pakhat mah an nei lo nia hriat a ni. An case ngaihtuah tam ber chu mahni fa enkawl theih loh vanga home-a dah duh chungchang a ni.

Naupang venhim leh humhalh chungchanga dan hman Juvenile Justice (Care and Protection of Children) Act chuan CWC kaltlang lova home-a naupang dahluh leh lakchhuah a phal lo a, hemi chungchanga CWC-in thuchhuah a lo siam tawh chu home enkawltute pawhin an zawm tha hle niin committee member te chuan an sawi. CWC kaltlang lovin home enkawltute'n naupang an lak theih tak loh avangin CWC-ah naupang home-a dah diltu an pung ta hluai mai! Chung naupang home-a dah diltu zawng zawng deuhthaw chu nu leh pa inthen niin, nu leh pa thihsan vanga fahrah tak tak chu an awm meuh lo zawk niin CWC hruaitute chuan an sawi.

"Heti hrim hrim a nih chuan TNT dang tam tak siam a ngai dawn a. Fahrah lo pui fahrah anga children's home-a dah hi kan ram leh hnam hian a mualpho pui zui zel ang," CWC chairman Lalengruali Sailo chuan a ti.

CWC member, child rights tlangaupuitu Lalruatfela Nu pawhin: "Home-a naupang dah hi naupang chunga mawhphurtu nu leh pate hian a that lohzia kan hre lo a, hostel ang lekah kan ngai a ni," a ti.

A sawi zelnaah Lalruatfela Nu chuan: "Naupangte hi mihring chanve ang lekah kan ngai a, nupa inthen vang emaw, chhungkaw harsat vang emawa home-a naupang dah kan tum zel hi ransa ang lekah naupang te kan ngai tihna a ni," a ti a, naupangte chu mihring famkim, chhungkaw neih pawh an right, ran ang maia home-a daha, duh hun huna lakchhuah tur an nih loh thu a sawi.

"Tin, institution tih tlema inchhungkhura naupang seilentir hi khawvel leh India pawhin a ngaih pawimawh tawh avangin children institution pawh miin an finance tha duh tawh lova, home-a naupangte hian an tuar tih a ni hial tawh a, home tihtlem hi tih makmawh a ni," a ti bawk.

CWC member dang pakhat pawhin: "Tihian home-a dah min rawn dil a, rawn ngaihsak leh buaipui zui intiam pawhin an rawn ngaihsak leh ngai lo tlangpui a, mahse, midang hnena falak atana pek theih tura surrender chu an phal leh si lo," tia sawiin, "Kum an lo tlin hunah tuna home-a awm zozaite hi society-ah eng tin nge an awm ang?" a ti.

Home-a awmte hi chu naupang vannei tiin an la sawi theih ve lehchhawng ang, jail-a mite nena khaikhin chuan!

Nu thenkhat chu tan ina tang turin dan-in an chungah a rel a, mahse, fa pawm te an ni thin si. Nu baihvai tak tak te an ni nawk a, tan ina an tan laia an fate dahna tur pawh nei lo, chhung leh khat pawh nei tak tak lote an ni hlawm. A then phei chu, an fate an la nau lutuk a, nu kalsan chi an ni lo hrim hrim bawk. Chutiang avang chuan jail-ah naupang an lut fo a, Mizorama jail lian ber - Central Jail-ah te hian naupang an awm deuh reng! Jail chhunga naupang an han hmuh hi chuan, mihring inti pa chi takte pawh an rilru a hnim fo!

Hetianga jail-a mahni fate hruailut thinte hi zu zuar an ni tlangpui. Funte hnih/khat lek vanga man an ni tlangpui a, mahse, naute/naupang te'n jail an luh phah thin si!

Fahrahte tan Dan
Mizoramah fahrah an pun chak lutuk avangin fahrah leh naupang baihvaite buaipuitu social welfare deptt. hnuaia committee hrang hrangte chuan fahrah leh naupang baihvai enkawl chungchangah hmalak thar dan tur ngaihtuahin naupang enkawltu nei lo leh baihvaite enkawlna home chungchanga dan hman mek - Juvenile Justice Rules leh Orphanages and Other Charitable Homes (Supervision and Control) Rules te tihdanglam an duh a, chutiang tur chuan hmalak a ni.

Home-ah naupang dahluh a nih hian a dahluttu chuan a zing thei ang bera tlawh, rules thar atana duan chuan a phut a; a kum zawna naupang hi tlawh a nih loha, a chhan ziaka report a awm lo emaw, a chhana sawi chu thuneitute'n pawm tlakah an ngai lo emaw a nih chuan naupang chu hauhtu nei loah (abandoned) ngaih a ni ang a, Child Welfare Committee-ah thlen a nih hnuin dan anga falak (adopt) tura pekchhuah theih tura tih a ni.

Naupangte hi dah an nihna home a zirin an awm theih chin kum bithliah chu zawm ngei ngei a ngai dawn a, kum bithliah aia upa an nih huna lakchhuah an nih loh chuan home neitute hian Child Welfare Committee-ah hriattir tur niin, anni hian naupang awm dan tur chu an lo rel dawn a ni.

Home-a awm naupangte chu home enkawltute mawhphurhna hnuaia awm niin vanduai thila an thih pawhin home thuneitute chuan naupang chhungte hriattirin tha an tih tlan angin vui tur a ni ang a, naupang chhungte an hmu zo lo a nih erawh chuan tha an tih angin home thuneitute hian an vui ang.

Home atangin naupang a bo a nih chuan special juvenile police unit/police station-ah FIR thehluh tur a ni a, theihtawp chhuaha zawn a nih hnua hmuh a nih loh chuan naupang bo dan leh zawn a nih dan kimchang Child Welfare Committee-ah emaw, social welfare deptt.-ah emaw report thehluh tur a ni.

Naupang hi home thuneitute phalna leh remtihna lo chuan lakchhuah mai mai theih a ni dawn lo a, a dahluttu ni lova midangin an la chhuak dawn a nih chuan an inlaichinna tichiang theitu leh hriatpuina lehkha, VC, YMA leh MHIP te atangin an nei tur a ni. Home thuneitute'n lakchhuah an lo phal lo a nih chuan Child Welfare Committee emaw Social Welfare Department-ah thlen theih a ni ang.

Home-a dah luh tur naupang chu thil hmanhmawh thlak a awm a nih loh chuan zirchian phawt tur a ni bawk.

Naupangte retheihna Mizoram
India ram naupangte chu an rethei hle a, tihduhdahna an tawk fo thin. Mizoram naupangte chu chutiang tihduhdahna (abuse) tuar nasa berte zinga mi niin a sang ber Assam dawttu a ni.

Mizoram naupang 84.64% vel chu kut tuar (physically abuse) tawh an ni a, a sang ber chu Assam niin, naupang 84.65%-in physically abuse an tuar tawh a ni.

Physical abuse-ah hian kum 15-18 Mizoram chu a sang ber a, hetiang rual 35.43% vel hian physical abuse lo tawk tawhin Assam-in a dawt. Kum 13-14-ah hian Uttar Pradesh chu a sang ber a 37.42% velin physical abuse an tawk a, Mizoramah chuan 30.74% velin an tawk.

Thil chhinchhiah tlak ang reng tak chu naupangah pawh puitling anga ngaih ni dawn tan kum 13-14 leh puitling anga ngaih kum 15-18 hoah hian physical abuse-ah Mizoram chu a sang viau nain naupang tak tak hoah chuan a ziaawm hle. Kum 5-12-ah hian physical abuse tawk tlemna ber niin 33.83% velin an tawk a ni.

Mipa naupangin physical abuse hi hmeichhe naupang aiin an tawk nasa zawk deuh a, mahse, a inthlau lo hle. Mipa naupang 86.14% velin an tawk a, hmeichhe naupangah chuan 83.01% vel an ni.

Mizorama mipa naupang te'n physical abuse an tawh tam ber chu an chhungte atangin a ni a; 61.97% velin an chhungte atangin physical abuse hi an tawk a ni. Chhungte atanga physical abuse tawk mipa naupang hi Goa-ah an tam ber a, 80% vel niin Andhra Pradesh (72.73%), Delhi (64.29%), Mizoram (61.97%) leh Madhya Pradesh (61.54%) te'n an dawt a ni.

Hmeichhe naupangah chuan chhungte atanga physical abuse tawk hi 38.03% vel an ni.

Chhungte atanga physical abuse tawkah hian naupang deuh tak tak kum 5-12 an tam ber a, 46.48% vel an ni a, kum 13-14-ah 11.27% vel niin kum 15-18-ah 42.25% vel an ni.

Sikula naupang hrem – corporal punishment chungchangah Mizoram chu a sang ber- Assam dawttu a ni. Mizoram sikul naupang 90.86% vel chu hleihluaka taka hrem lo tawk tawh an ni a, Assam-ah chuan 99.56% vel an ni. Uttar Pradesh (81.59%), Maharashtra (75.90%) leh Delhi (69.11%) te hi naupang hrem nasa state dangte chu an ni.

Corporal punishment hi Mizoramah mipa naupang aiin hmeichhe naupangin an tawk nasa tlat bawk. State tam zawkah chuan hmeichhe naupang aiin mipa naupang hian corporal punishment an tawk nasa zawk a; Assam, Bihar leh Kerala te hi hmeichhe naupangin corporal punishment an tawh nasat zawkna a ni.

Pawl sang deuh leh hniam deuhah pawh naupang te'n corporal punishment an tawh dan a dang lam lo hle a, kum 5-12 zinga 33.71% velin corporal punishment hi tawk ang an ni a, kum 13-14-ah 33.71% leh 15-18-ah 32.59% velin tawk ang an ni.

Naupang hian anmahni enkawltute atangin abuse an tawk nasa hle bawk. Naupang dan kalha khawsate enkawltu police te leh naupang khawngaihthlakte awmna – home etc enkawltute atanga physical abuse tawk naupang chu 70% vel an ni a. Uttar Pradesh (92.04%) leh Assam-ah (90.20%) te chu a sang zual an ni.

Hmeichhiate hian naupang enkawltute atangin duat an hlawh deuh ni ngei tur a ni. Naupang enkawltute atanga physical abuse an tawh 85.71% vel chu mipa naupang a nih laiin hmeichhe naupang tawh chu 14.29% vel chauh a ni thung. Mipa naupang hetianga physical abuse tawk hi India ram pumah an tam ber nghe nghe a ni.

Enkawltu mumal nei lo street children tia an sawite hian physical abuse an tawk nasa a, Mizoramah hian hetiang naupang kum 5-12 zinga 91.67% vel chuan physical abuse an tawk a ni. Goa (79.41%), Assam (78.77%), Uttar Pradesh (78.13%), Bihar (77.85%) leh Gujarat (70.80%) te hi a sanna dang an ni a. Mahse, Mizoram bik zirchianna chu innghahna tlak lutuka ngaih a ni chiah lo.

Naupang khuaikhem chungchangah hian hmeichhia aiin mipain khuaikhem an tawk nasa zawk. Naupang khuaikhen sexual abuse hian mipathmeichhiatna thila naupang khawih (sexual assault), zahmawh naupang khal tir, naupang zahmawhen sak emaw naupang zahmawh en tir emaw leh saruaka an thlalakte a huam a ni. Mipa naupang 59.96% velin an tawh laiin hmeichhe naupangah chuan 40.04% vel an ni.

Khuaikhem chungchangah hian a nasa bika ngaih – severe forms of sexual abuse tia sawi zirchiangtute hian an nei a. Hetiangah hian Mizoram chu nasa lutuk lo tia ngaih theih a ni ang, 16.20% velin servere forms of sexual abuse hi an lo tawk tawh a ni. Assam-ah chuan hei 57.27% vel niin a sang ber a, Delhi (41%), Andhra Pradesh (33.87%) leh Bihar (33.27%) te chu a sang dang an ni. Goa a hniam ber a, 2.38% vel niin Uttar Pradesh (5.98%) leh Gujarat (7.34%) te'n an dawt.

Mizoram mipa naupangah hian severe forms of sexual abuse tawk chu 20.28% vel an ni a, hmeichhe naupangah chuan 11.76% vel an ni.

Andhra Pradesh-ah hian mipa naupang aiin hmeichhe naupang ten severe forms of sexual abuse an tawk nasa zawk a, hmeichhe naupang hetiang tawk nasa zawkah chuan hmeichhia te'n an tawh nasat berna niin hmeichhe naupang te nawhchi zawrh luih tir vang niin zirchiangtute chuan an ngai. Severe forms of sexual abuse tawk hrim hrimah chuan Assam-ah hian hmeichhe naupang 51.19% velin an tawk a, mahse, mipa naupang bikah pawh 62.55% vel a la ni tho a ni.

Zirchiangtute hian other forms of sexual abuse tih an nei bawk a. Hetiang hi Mizoram naupang 54.75% velin an lo tawk tawh a ni. Severe forms of sexual abuse tia a sawite nen hian a danglam hran lova, a nasa lo deuh zawk chauh a ni.

Mizoramah hian hetiang lo tawk tawh 63.45% vel mipa naupang an awm a, hmeichhe naupang 45.32% vel an awm bawk.

Assam bawk chu hetiangah hian a sang ber an ni a, 86.26%% vel niin Andhra Pradesh (72.83%), Delhi (72.26%) leh Bihar (67.64%) te chu a sang dang an ni. A hniam ber Rajasthan 29.36% vel a ni thung.

Sexual assault hian mipathmeichhiatna hmanpui emaw oral sex emawa kawk a, Mizoram chu a zia pawl tak a ni; 1.37% velin hetiang hi an tawk chauh. Delhi (14.77%), Andhra Pradesh (13.67 %), Assam (11.78%) leh Bihar (10.34%) te an sang thung. Mizoramah chuan sexual assault tawk zingah hian kum 13-14 an tam ber a 69.23% vel an ni a, 30.77% kum 5-12 an ni.

Naupang zahmawh leh zahmawh rawngkai taksa (private part) khawih tir hi Mizoramah 10% chuang hret an awm a. Assam (43%), Delhi (26.61%) leh Bihar (23.74%) te hi a sanna an ni. Goa (1.61%), Uttar Pradesh (2.53%) leh Gujarat (3.95%) ahte an hniam thung.

Naupang an private part en sak hi Mizoramah 5% chuang hret an ni a. A tam ber chu kum 15-18 niin hetiang lo tawk tawh zinga 60.29% an ni. Assam (46%), Delhi (26.22%) leh Bihar (19.38%) an ni.

Saruaka thlalak sakah hian Mizoram naupangte chu an him angreng hle a, 1.28% vel chauhin hetiang hi an tawk a ni. Andhra Pradesh, Assam, Bihar leh Delhi te a sanna an ni.

Heng kan sawi taka tel lo sexual abuse-a ngaih theih dang a la awm a. Fawhluih (forceful kissing), zinna mipathmeichhiatna thila inkhawih (sexual advances during travel situation), puipunna hmuna mipathmeichhiatna thila inkhawih (exual advances during marriage situation), naupang private part enluih tir leh naupang zahmawh milem (pornograpy) entir te pawh zirchiangtute chuan an zir a ni.

Forceful kissing-ah hian Mizoram chu a sang ber a, zirchiangtute zawhna chhang hmeichhe naupang 86.18% chuan hetiang hi an lo tawng tawh niin an sawi. Gujarat (79.81%) leh Madhya Pradesh (79.10%) te hi an sang bawk.

Sexual advances during travel situation hi Mizoram tleirawl (kum 15-18) te hian an tawk nasa a, India ramah a sanna ber niin 57.58% velin an tawk a ni. Kerala (54.22%) leh Assam (47.52%) te a sanna an ni a, Uttar Pradesh (16.34%) fleh Bihar (23.61%) te a hniamna an ni.

Sexual advances during marriage situation pawh Mizoram tleirawlte chu a tawk nas an ni a, kum 15-18 inkarah hian 45% velin an tawk a ni Kerala (52.22%) leh Assam (48.37%) te Mizoram aiin an nasa zawk a. Hmeichhia bikah Madhya Pradesh an sang fal a, Mizoram erawh chu a inang deuh reng thung.

Private part entir hi Mizoram tleirawlk leh rawlthar (kum 15-18) te'n India ramah an tawk nasa ber a, 60.85% velin an tawk a, Kerala (52.23%) -in a dawt.

Pornography inentirah hian Mizoramchu a sanna pawl a ni a, Assam (64.72%) leh Andhra Pradesh (54.66%) te an dawt a ni.

Naupang an rilru tihnual thei tur zawnga tih – emotional abuse-ah hian Mizoram naupangte chu a zia awm pawl tak an ni a; 33.23% velin emotional abuse hi an tawk a ni. Rajasthan (32.36%) zia awm berin Mizoram leh Goa (33.66%) te'n an dawt a ni.

Zirchianna hi Ministry of Women and Child Development Government of India bultuma Study onChild Abuse: India 2007-in a hmuhchhuah dan a ni. Prayas, Save the Child leh Unicef te tangkawpin an zirchianna hi an nei a ni.

Nauchhiatna ram?
Aizawl Civil Hospital pengah tleirawl pahnih an inbe malh malh a, nakinah chuan a mipa zawk chu a kal ta nalh mai. A en rengtu tan chuan an innawr an innawr hnu-ah pakhat chu a kal ta a ni tih a rin hriat theih. Tih hreh deuh an nei a, an innawr a ni ngei ang.

Kawng thlang lamah chuan damdawi dawr a intlar phei pat a, chu tleirawl te chuan damdawi dawr lam chu a pan a ni.

nau pai loh nana invenna damdawi chi khat

Rei lo teah amah nghaktu tleirawl (nula) lam pan chuan a let leh a, an inen a, an nui var var mai. Naupai lo tura invenna an nei ta! An thawveng huai ngei ang.

He mite pahnih ang hi midang pawh an tam mai. Aizawlah hian tleirawl leh nula/tlangvalte zingah nau pai loh nana invenna damdawiin hralh a tla hle niin a lang.

Damdawi zuar tamna, Aizawl hmun laili-a mi, Hospital Road-a damdawi dawr hrang hrangte chu Zozam Weekly-in a bepawp a, nau pai lo tura invenna damdawiin hralh a tla hle tih a hriat theih.

Tunlai hian nau pai loh nana invenna damdawi chi khat, lar chak tak mai a awm a, chutiang damdawi chu a ni hralh tla chu!

He damdawi* hi Sikkim lam atanga Mizoram-a lakluh a ni a, mipat hmeichhiatna hman hnu darkar 72 chhunga ei tur a ni. Tichuan, an rai lo ang!

A pangah chuan: "It can prevent an unplanned pregnancy," tih a inziak a, STD (Sexually Transmitted Diseases) laka a ven loh loh thu te leh rai tawh tan chuan awmzia a awm loh thu te a chuang bawk. Chu damdawi chu Aizawl nula/tlangvalte hian an lo mamawh hle niin a lang!

Zozam Weekly chuan damdawi dawr 12 a bepawp a, dawr 2 chuan an zawrh ngai loh thu an sawi. A dangte chuan hralh a kal thu an sawi vek. A zuar ngai lo dawr pahnihte pawh hian miin an zawt nasa tih an sawi tho.

A zuarte sawi atanga a lan dan chuan - he damdawi hi pawmlai nei lo, nula leh tlangvalin an lei nasa a, tleirawl te te, hmel en pawha la naupang tih hriat ngawih ngawihte'n an lei viau bawk. A leitute zingah nu leh pa chu awm ve bawk mah se, an awm pheuh pheuh chauh.

"Thalaiin an duh khawp mai, nula leh tlangvalin an hmang nasa. Tleirawl te te pawhin an rawn lei a, mahse, an hmel ena nupui pasal nei lo tih hriat theih ang chi hi chu kan pe lo ve tawp mai," damdawi zuar pakhat chuan a ti.

"Hralh a nuam khawp mai. Zep thu a cheng lo a, nupa ni loin an hmang nasa tih chu a chiang khawp mai. Dawr dang ka sawisak thei lo a, keini-ah hi chuan nu leh pain an rawn lei ngai lo," damdawi zuar pakhat chuan a lo ti ve bawk.

"Tleirawl te te pawhin an rawn lei, a then phei chu sikul form ha te an nia... Nu leh pa lamin an lei vak lo," tiin damdawi zuar hlun tak pakhat chuan a sawi.

Tarlan tawh angin, a zuar ve lo dawr pahnihte pawhin miin an zawt nasa tih an sawi a, nula/tlangval leh tleirawl lamin an zawt nasa tih an sawi reng a ni.

He damdawi zuar, Zozam Weekly-in a biakpawhte chuan hmeichhia aiin mipain an lei nasa zawk tih an sawi vek.

"Nupui la nei lo, mipain an rawn lei tlangpui. Hmeichhia hian an rawn lei ve tho a, mahse, an tam lo. An zak a ni ang te kan tia, an bialpa te'n an rawn lei thin a ni ang te kan ti mai mai..." tiin a zuar pakhat chuan a sawi.

"Hmeichhia hi chuan an rawn zawt ve zeuh zeuh chauh... mipa deuh zelin an rawn lei," tiin damdawi zuar pakhat pawhin a sawi a, midang pawhin chutiang lam hawi chuan an sawi vek.

A ngaiin an lei nasa a, a leitute hi a tlangpuiin a hmang tawhte an ni deuh zel nia an hriat thu an sawi hlawm. Chutih rual chuan 'mithar' pawhin an lei reng tho niin an sawi bawk. A hmang tawh te'n an zawngchhang a, a hre thar an awm reng bawk niin a lang.

Kumtluanin he damdawi hi hralh a kal tih an sawi vek a, dawr thenkhat (dawr 10 zinga a tam zawk) chuan December leh January-ah hralh a kal zual niin an sawi bawk. Amaherawhchu, he damdawi hi Mizorama a rawn thlenna a la rei lo a, nikum April vela rawn thleng chauh a ni. Chuvangin, December leh January hi vawi khat chiah a la paltlang.

A zuar thenkhat chuan thim hlim leh zan lamah hralh a kal zual niin an sawi bawk.

A zuar damdawi dawr 10-te hian he damdawi hi hralh a tla hle tih an sawi vek a, chutih rual chuan nau pai lo tura invenna damdawi dang pawh hralh a tla tho tih an sawi vek bawk. Amaherawh chu, tunlaiah chuan "he damdawi" tluka hralh tla erawh a awm lo niin an sawi hlawm.

Nau pai lo tura invenna damdawiin hralh a tlak viau rual hian nau tihtlak (abortion) pawh Aizawlah hian a harsa lo hle. Nau titla hi a zat chhinchhiah a ni lo a, 'a hluar' ti emaw, 'a hluar lo' ti emawa huai taka mipui hmaa sawi ngam a ni lo. Amaherawhchu hemi chungchanga biakpawh doctor-te chuan nau tihtlak hi a hluar an rin thu an sawi hlawm. Huai tak chuan an sawi ngam chuang lo.

Doctor pakhat, gynaecologist (hmeichhe specialist) chuan tun hma chuan nau tihtlak hi a tih thin thu a sawi a, a pianthar hnuah erawh a tih ngai tawh loh thu sawiin, a tih thin lai chuan a lun hle tih a sawi.

"Midangah eng nge ka hre lo a, kei chu min pan nasa. Mahse, khatiang ka tih lai khan ka hlim ngai lo. Pawisaah hlawk mah se ka hlim ngai lo. Pathian zara ka pianthar hnu hi chuan ka sim hmak a, damdawi mum chawh ringawt pawh ka duh tawh lo. Vanram kai duh chuan hetiang tih hi a theih loh," chu doctor chuan a ti.

Nau titla tura amah pantute zingah an nu te'na an kalpui an tam tih sawiin, "A hrilh ngamte chu an nu te'n an rawn kalpui mai. Mahse, chutiang chu an tam lo," tiin Zozam Weekly a hrilh.

"A ruka rawn kal an tam a, nu leh pa hrilh ngam lo chu tam zawk tak an ni! Mipa kalpui an tam a, mipa kalpui loh hi an tam lo," a ti bawk.

"Krismas result an rawn ti mai thin," tiin fiamthu titakin a sawi a, "A tam ber chu chutiang chu an ni," a ti bawk.

Gynaecologist pakhat chuan amah pantute zingah kum 18-25 mi an tam bera a hriat thu a sawi a, kum 18 hnuai lam pawh an awm nia sawiin, "Kum 14 mi lek lek te pawh an awm mawle!" a ti.

Doctor zingah hian hetiang ti duh leh ti duh lo an awm a, tun hnaiah hetiang ti duh lo hi an pung hle nia hriat a ni. Aizawl Civil Hospital-a gynaecologist pakhat chuan: "Abortion duh lo hi kan pung, Civil-a mite phei hi chu a duh lo vek kan ni ang," tiin a sawi nghe nghe.

Amaherawhchu, gynaecologist zingah a ti duh lo an pung a nih pawhin abortion a hluar lo tihna a ni ngawt thei lo ang; a ti duhte an hlawk ting tihna a ni thei!

Nu leh naute tana thil tha beiseina avangin nau hi tihtlak theih a ni a, hei erawh nau neih duh loh thil a ni lo. Mizoramah pawh damdawi in-ah ngei chutiang chu an ti thin.

India sorkar chuan hetiang atan hian Medical Termination of Pregnancy (MTP) Act, 1971 a nei a, 2002-ah herrem (ammend) a ni. He dan hian nu leh naute hmakhaw ngaiin nau tihtlak hi a phal a, kar 20-a upa naute thleng a huam a ni.

Naute chu piang ta se, nu hriselnain a tuar dawn a nih chuan he dan hian nau tihtlak a phal a, nau paitu chu rilru kim lo a nih chuan tihtlak a phal bawk. Naute nu leh pate chuan eizawnna an nei lo a nih te, upat hnua rai te, insiam/indang - mahse, rai ta tho te, chhang zing lutuk te, nautein a mamawh tawk hnute tui dawn tur a nei dawn lo a nih te, fa ngah lutuk te, pawngsual vanga rai te, chhan hrang hrang avangin he dan hian nau tihtlak hi a phal a ni. Chutiang chu India ram pumah kalpui a ni a, Aizawl Civil Hospital-ah ngei pawh hian kalpui a ni. Nuin AIDS a vei a, naute chu rawn piang se AIDS vei sa a nih dawn avanga tihtlak te pawh an awm.

MTP Act, 1971 hmang hian 2008 chhung khan Aizawl Civil Hospital-ah vawi 47 nau tihtlak a ni.

MTP Act hmanga 2008 chhunga Aizawl Civil
Hospital-a nau tihtlak zat:

January - 3
February - 4
March - 6
April - 5
May - 3
June - 1
July - 6
August - 6
September - 3
October - 3
November - 3
December - 4
A vaiin - 47

Related Posts :



9 comments:

  1. Zozam Weekly Internet lamah kan lo chhiar thei ta hi a lawmawmin a ropui khawp mai. Zoram chhung ami te chuan Internet lamah an chhiar vak a rinawm chuang lova, hralh lamah chuan in hek phah lutuk em lovang chu maw. A copy hi Zoramah kha chuan ka lei ve ziah thin a, mahse, tunah chuan duh mah ila, lei a rem ta lem lova. A buatsaihtute'n a thlawna chhiar theiha in chhawp chhuak hi lawmthu ka han sawi ve a ni e.

    Nia, Mizoram hi naupang seilenna atan hian a him ta lo hle niin a ngaih theih a, chutih rualin miin dan leh hrai kan hre tial tial a. Thil dik lo hailanna leh inzirtirna a tam zel a, media lamin awareness in rawn ti bawk a, a lawmawm, tih chhunzawm zel chi a ni. Kan ram nghahfak chu tuna naupangte hi an ni si a.

    ReplyDelete
  2. Hello mаtes, gοod pіece
    of wгiting and fastidiоus urgіng
    cοmmenteԁ аt this placе, I аm reallу enjоуing bу these.


    Also vіѕіt my web-sitе - fast payday loans

    ReplyDelete
  3. Nіce blog hеre! Alsο your websitе
    lοadѕ up faѕt! What web host arе you using?
    Can I get уour affilіatе link tο your hοѕt?
    I wish mу site loaԁеd up as quіcκly as
    уours lol

    Нere is my ωeblog payday loans

    ReplyDelete
  4. Spot on with thіs write-up, I hоnestly
    beliеvе thiѕ site needs a lot more attention.
    Ӏ'll probably be returning to read through more, thanks for the information!

    My website: Same Day Payday Loans

    ReplyDelete
  5. Do you need a quick long or short term loan with a relatively low interest rate as low as 3%? We offer New year loan, business loan, personal loan, home loan, auto loan,student loan, debt consolidation loan e.t.c. no matter your score, If yes contact us via Email:financeloan71@gmail.com Fill The Loan Application Form Below Name............ Amount Needed........ Duration.......... Country............ Monthly income....... Age............. Phone Number........ Sex ................. Email................Business Plan/Use Of Your Loan:....... Apply now on this email financeloan71@gmail.com Warm Regards Dr Purva Sharegistry

    ReplyDelete
  6. Do you Need some urgent cash at 3% interest rate? Don't stress, we`ve assisted hundreds of clients that had previously been declined for a number of reasons at different financial houses across INDIA. Help in Consolidating your debt with a loan that for up to 10Cro (T&C`s apply). Don't let bad debt keep you from living your life. Come to the clear side of these financially difficult stormy times. We anticipate your email financeloan71@gmail.com) is going to be the start of great things for you.

    ReplyDelete
  7. Do you Need some urgent cash at 3% interest rate? Don't stress, we`ve assisted hundreds of clients that had previously been declined for a number of reasons at different financial houses across INDIA. Help in Consolidating your debt with a loan that for up to 10Cro (T&C`s apply). Don't let bad debt keep you from living your life. Come to the clear side of these financially difficult stormy times. We anticipate your email financeloan71@gmail.com) is going to be the start of great things for you.

    ReplyDelete
  8. Do you need a quick long or short term loan with a relatively low interest rate as low as 3%? We offer New year loan, business loan, personal loan, home loan, auto loan,student loan, debt consolidation loan e.t.c. no matter your score, If yes contact us via Email:financeloan71@gmail.com

    ReplyDelete