Thursday, March 26, 2009

TUI, TUI, TUI...

¢ Lalthlamuana Ralte

Thla li zet ruah a sur tawh loh avangin Aizawl leh Mizoram hmun thenkhatah tui a harsa tawh hle. Lo hal leh ram kang khu avangin ni engemaw zat chu ni hmuh theih a ni tawh lo a, chhum zing phui chuk mah se ruah kung a la insiam lo a ni chek ang chu a sur lo rei tawh khawp mai.


Ruahtui a tlak that kumah pawh Aizawl khawpuia chengten kumtin thal laiin tui harsatna an tawk ziah a, khawkhen kumah phei chuan he harsatna hi an tuar nasa zawk mai thei.

Tui harsatna chungchang sawi takah chuan thil dang nen han sawi pawlh ta zawk ila; Mizoram chungchangah hian thil inkawlkalh tak tak hi a tam khawp mai, ral atanga min thlirtu mithiamte tan phei chuan ngaihdan siam fuh a har viau ta ve ang.

Economist-hoin ram changkang tehfung atana an hman pawimawh tak pahnih chu ziak leh chhiar thiam zat leh khawpuia mihring cheng zat hi a ni. Mizoram hi India state hrang hrang zingah ziak leh chhiar thiam tam ber dawttu kan nih bakah khawpuia cheng tam ber pawl kan ni bawk. Chutiang ram chuan economy ngelnghet tak nei awm tak kan nih laiin state hnufual ber pawl, sorkar laipui sum ring, intodelh lo tak kan ni lawi si.

Chutiang tho chuan thil awm ang lo tak tak hi he ramah hian a tam khawp mai a, hman atanga kan hriat than tawh avangin keini chuan ngaiah kan nei vel mai mai a ni. Ram kang tur venna atan sorkarin sum tak tak a seng a, a kum telin kangmei a chhuak nasa tial tial emaw tih tur a ni. Tlawng luiah tui a luang dul dul reng a, thal lai pawhin mihring nuai 3 vel chu a chawm hneh hle tura ngaih a ni. Mahse, a kiang lawka awm Aizawl khawpui chuan kum tin tui harsatna namen lo a tawk ziah thung.

Hetia tuihala khawpuia chengte an awm mek lai hian sorkarin hmalak a tum thawm hriat tur a la awm lo. Sorkar thar chak hmel tak pawh hian a la thlir vel mai mai rih niin a lang.

Aizawl mai bakah Mizoram hmun hrang hrangah khawkheng vangin lui tui a kang tan mek a, tuikhur hna pawh a kang tan bawk. Rei lo teah tui harsatna vang hian buaina a chhuak lo ang tih pawh sawi theih a ni ta lo.

Tui vanga Aizawl nu leh pa tam tak buai dan hi kan ngaihtuah ngai lo mai thei. Tui haw ni chuan hna thulh lo nghah a ngai a, ni 2 ni 3 te nghah thlawn chang pawh a awm. Tui inchuh avanga tualthu chhiatphah sawi tur pawh an awm a, thenawm khawveng inkar thlengin a nghawng.

"Kan pem darh phah lo ang tih sawi theih a ni lo!"
Aizawla tui harsatna hi a namen lo khawp mai. Engtiklai pawhin buai nuai nuai thleng thei reng a nih thu te, khawpui atanga pem darh chum chum a hlauhawm zia te mipui nawlpuiin an ngaihtuah pha kher lo ang a, mahse thil tak tak a ni si.

Tun thal chhoah hian Greater Aizawl Water Supply Scheme (GAWSS) phase I chu rinrawl a la ni a, Phase II hmantlak a nih loh chhanah hian PHE department leh contractor-te an insawi fihlim ve ve a, an inpuhtawn mek a ni.

GAWSS phase I hi kum 20 chuang kal ta, 1988 December thla khan hawn a ni a, mi 70,000 chawm thei tura ruahman a ni. Aizawlah mihring an pung zel a, tui indaih lohna a nasa tial tial a, GAWSS phase II siam a ni leh ta. Tichuan 2007 March thla khan mi 3,155,240 chawm zo tura ruahman GAWSS phase II chu hawn a ni leh ta a nih kha. A tirah kha chuan phase I leh phase II tangkawp hi Aizawla chengte hi chawm hneh tak tura ngaih a ni. Mahse, beisei angin thil a kal ta lo a, khawpuia chengte tuihalna chu a chhawk zo ta chuang lo mai a ni lo a, tunah phei chuan phase II hi hman hleih theih lohin a awm ta a nih hi.

Aizawl khawpui tuilakna dinhmun hrechiangte chuan engtiklai pawhin chhiatrupna a thleng thei reng tih an hai lo. GAWSS phase I khawlte hi a hlui tawh hlawm a, enkawl leh siamthat ngai reng a ni hlawm. A enkawlna atan hian sorkar pawh a insengso viau thin nghe nghe.

GAWSS phase I khawlte hi an rim em em a, a lo hlui tawh tlang bawk a, tunhma pawh khan a chhiat vangin tui pump khaihlak chang a awm fo a nih kha. Chawl miah lova hman reng a nih avangin hian chhe ve ta thut mai se a buaithlak khawp ang. A siamthatnan rei tak te a ngai dawn emaw siamthat hleihtheih tawh loh a chhia te emaw a nih phei chuan Aizawl khawpui chu tuihal dangcharin a buai nuaih nuaih mai dawn tihna a ni.

Khawpui chhungah tuikhur tha a vang hle a, a awm chhunah pawh tui thianghlim intlak chu hmuh tur a awm meuh lo. Aizawl chhehvelah pawh tui thianghlim a tam vak lo bawk a, tui lei tur lah chu a vang leh zel bawk si. Chuvangin, mi chengte innghahna ber chu kum 20 chuanga upa GAWSS phase II hi a ni lo thei lo a, tuna dinhmunah hi chuan chhe thei a ni mawlh lo.

Tui harsatna, Sorkar vang bawk..
Sorkar thar chak hmel tak leh huaisen hmel tak kan nei a, an laka mipuiin beiseina an neih san ai mahin sorkar thar zawk hian mipuiah beisei tur an siam hnem zawk. Chu sorkar thar chuan Aizawla chengte'n tui harsatna an tawh mek hi engtinnge a phuhruksak dawn tih mipuiin an thlir mek a ni. Langtlang sorkar din tuma good governance tundin intiamtute hian GAWSS phase-II buaina awm mek hi an tan fiahna a ni tih an hre chek ang chu.

Fur laiin ruah tui a tam avangin ram pum buaiin kan buai a, phai zawl lamah a liam dul dul thin. A thlawna kan dawn tui tampui mai hi khawlkhawmna tha nei ila chuan thal lai pawhin kan harsatna hi a zia viau ngei ang le.

Hman atangin tui harsatna sukiang tur hian sorkarin hma an la reng a, sum an hmang teuh teuh thin. Mahse, a kum telin tui a harsa tial tial si.

Dik tak chuan GAWSS phase I leh phase II atana ruahman sum kha a nih dan tur ang takin hmang ila vawiina Aizawl mipuite hian tui van avanga buaina hi an tawk kher lo ang.

Kan ram hruaitute hian an hriatchian hleih theih loh nia lang chu tui leh hmasawnna hi akalkawp tlat a ni tih hi. Tui dinhmun hi politics nen a inkawp tlat tawh tih te pawh hi zirchhuah a hun ve ta khawp mai.

Ram dangah chuan loneihna atan tui an mamawh a, thilsiamna (industry) atan an mamawh a, khawpui chawmna atan an mamawh a, thil dang atan an mamawh bawk. Chuvangin, tui an hauh na hle thin.

Keini chu kan vannei a, kan ram luiahte hian kan mamawh zat aia tam tui a luang reng a, a lakchhuah leh sem darh chu sorkar mawh a ni.

Aizawl mai bakah khaw lian deuh chin chuan tui harsatna an tawk vek a. Kumtin hian sorkarin tuilakna project (urban/semi urban water supply scheme) an siam a, an puang zar thin. Mahse, corruption vangin chu'ng project chu a puitling tak tak lo leh thin.

Mi thiamte chuan tui harsatna sutkianna atan hian rorelna tha (good governance) bawk hi an ngaipawimawh a ni. Tuilakna leh tuikhuahna project hrang hrangah hian hlemhletna chi hrang hrang - eirukna, induhsakna hleihluak, etc., a tam thei viau a, chu chuan a hlawhchhamtir fo reng a ni. Kan ramah pawh hei hi a dik viau a ni.

Kan sorkar hian a mipuite tuihal mangang taka awm mekte hi en liam ve mai mai lo se, theihtawp chhuahin hmala se la. Ruahtui vantla leh lui tui hmang hian Mizoram khaw tin hi tuiah kan intodelh theihna atan hma la mawlh teh se.

Tui harsatnain khawvel a tuam
Van boruak atanga thlir chuan lei hi a mum pawl nalh hle. A rawng pawlna chhan hi tui a tam vang a ni. Mahse, khawvela tui awm zawng zawng deuhthaw hi tuifinriat tui al a ni a, za zela 2 chauh hi tui thianghlim a ni. Tui thianghlim zawng zawng zatve chauh chu mihring tluklehdingawn 6 hian kan ring a ni. Heta tang hian tui hlutzia chu kan ngaihtuah thiam mai awm e.

Nunna zawng zawng innghahna a nih avang hian tui hi a hlu hle a, mahse, tui harsatna hian khawvel a tuam mek. India ram chhunga state thenkhatte pawh lui tui inchuhin an inkhing uaih uaih thin a nih kha.

Sik leh sa inthlak danglam zel leh boruak lum zel avang hian tui harsatna hi a zual telh telh lehnghal. An chhut dan phei chuan kum 2030 a lo thlen chuan khawvel puma cheng 47%-te chuan tui harsatna namen lo an tawk dawn. Africa khawmualpui bikah phei chuan sik leh sa inthlak danglam avang hian kum 2020-ah chuan mi maktaduai 75 atanga 250 inkarte chuan tui harsatna rapthlak tak an hmachhawn a ngai dawn a ni. Ruahtui tlak tlemna hmuna chengte phei chu an pemdarh thuai a la ngai dawn hialin an sawi hial.

Khawvelin tui harsatna a hmachhawn mek avang hian ram hrang hrangte hmalam hun pawh tui an ngah leh ngah lohin a hril thui viau dawn niin an chhut a, hei vang hian ram changkang leh ram thanglai te chuan water resorces development project an tan sup sup tawh a ni.

Khawvel hmabak tur hi hriat lawk theih ni lo mah se, a chhe ber dawnin tui inchuh vanga indona te hi a la chhuak lo ang tih pawh sawi theih a ni ta lo.

Tunhnai lawk khan Director-General of UNESCO, Koichiro Matsuura chuan: "Tui indaih lohna nasa zel hian tui buaipuina (water management) lamah hia rorelna tha kan mamawh tak zet tih a lang chiang," tiin a sawi.

Rei lo teah chuan tui ngah ngah hi ram hausa, thiltithei leh hlauhawm an la ni ngei dawnin a lang. Mizoramah kawr tinah tui a luang a, tui hna tha tak tak a tam bawk. Kan ram thuneitute pawh hian kan rohlu neih hi hman tangkai dan ngaihtuah ran a hun viau a ni.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment