CM hlui rilru a na

Thutthlengah thuin zawhte pathum/pali a pawm a, a chul heuh heuh bawk. "Zawhte hi ka ngaina a, ka ran ngainat a nia... hman atangin ka vulh reng reng a..." a ti a, a zawhte pawh an pu malchungah chuan an thla a muan hmel hle.


July ni 24 a ni a, a chenna ina amah kawmtu Zozam Weekly bulah Mizoram chief minister hlui Brig T Sailo chu a titi tui hle. Politics a luhchilh dan atanga chief minister a nih lai thlengin a sawi a, a nupui nena an intawn dan thlengin a sawi.

"Politics-a luh hi ka tum lo hrim hrim a," a ti a, mahse rambuai laia mipui chhan tura Human Rights Committee an din hnu-ah chu Committee-a a thawhpuite chuan mipuite tana politics luhchilh tura an ngen nasat em avangin a 'yes' ta tih a sawi.

"Ka tum chu a ni miah lo a, 'eng tin nge ka tih ang aw?' ka ti a, 1978-ah khan mipui kan kokhawm ta a," tiin a dinhmun a sawi a, a thawhpuite'n an nawr nasat thu sawiin, "Chutiang tur emaw'n dawn le ka ti a, mahse min nawr nasa a ni," a ti.

"Nawrluihna avangin chief minister ka ni a, amaherawhchu, ka'n nih takah chuan theihtawp ka chhuah a ni," a ti a, politics a luhchilh hnu-ah party leh party inbeihna a nin thin thu te pawh a sawi. "Hetiang hi ka duh lo a, mahse, party-ah kan lo awm tawh si a," a ti.

A titi zel a, a nupui nena an inkar te pawh a sawi thleng. "Kan innei fuh. Nupui neih fuh chu a vanneihthlak a ni," a ti.

"Ka tlangval laiin ngaihzawng dang ka nei hran lo," a ti a, mahse, "Pahnih/khat chu ka nei a, mahse, chutianga ngaihzawng tak tak tia sawi tur pawh a ni lo," tiin a sawi zawm.

A nupui nena an intawn dan sawiin, "Shillong-ah ka awm a, ani pawh lehkha zirin Shillong-ah a awm a..." a ti a, Shillong-a Khasi in pakhatah Pu Lalmawia te an thleng a, chuta an leng lut chuan nula pakhat- Thansiami (PS Dahrawka fanu, Shillong-a lehkha zir) nen an intawng a, Thansiami chu a nupui a ni ta, chu chu an intawn tan dan a ni.

"Tikhan kan inzui a, ka duh khawp mai a, 'ni e' a tih kha ka duh em a ni!" tiin ka sawi thin," tih pahin a'n nui deuh hak a!

Arunachal Pradesh-a a awm laia vawt tih a khap thu te pawh a sawi a, "A mak khawp mai, rilru-in a tum chuan a tih theih mai," a ti.

Tlang vawt takah an awm a, inthuam lum ngaihna a awm si lo a, 'tuman vawt tih loh tur' tiin an hotupa Thenphunga Sailo chuan 'order' a chhuah ta a ni.

"Thil mak tak chu niin ka hria, tum tlat chuan rilru-ah khan vawt kha kan theihnghilh mai," a ti a, "Order ka siam takah chuan example ka set a ngai a, vawt ka ti duh ta miah lo a," a ti bawk. Hetih lai hian khaw vawt vin vur karah tawnzau bak a ha duh lo niin titi-ah chuan sawi a ni a, mahse, ani chuan a pha.

Kum 89 a tling tep tawh a, mahse, a vanglai ang chiahin a la invawng. Zan dar 10-ah a mu a, zing dar 7-ah a tho thin. Dar 8-ah break fast a ei a, dar 11-ah thingpui, dar 1-ah lunch, tlai dar 4-ah evening tea, zan dar 7-ah dinner a ei thin.

Sipai lal ni mah se zu a in lo a, "Vawi khat chu ka in vein ka hria, Burma-a ka kal tumin..." a ti a, meizial a zu ngai lo bawk. "Mihring hriselna atana tha lo chu ka ti duh lo mai," a ti a, "Ka upa tawh a, mahse, Pathian zarah ka la chak khawp mai," a ti.

PC an sorkar laia an hmachhawp a puitling hlawm lo chu pawi a ti a, a rilru a na thin. Traffic jam nasatzia a hmuh te hian Aizawl khawpui zauh tuma an hmalakna a tlawlh tak avanga a rilru a nat thin thu te a sawi bawk. Brig T Sailo titi chu hei le...

Sipai i ban hnu khan Shillong a inbenbel i tum fel vek a, chutih laia Mizorama i rawn chuan chhuah chhan ber kha enge ni?
A dik alawm, Shillong-ah khan in leh lo kan nei ve a, Mizoramah chuan kan nei ve lo a. Khatihlai khan Pu Lalkhama khan min rawn phone a, 'I pension ta bawk a, Zoramah lo chhuak ve tawh teh. Sipai hi mipui tan an hnawksak rei em em tawh a. He lam zawng hian min tanpui theihna te a awm lawm ni?' a ti a. Kha vang khan ka lo chho a. Chuti a nih chuan ka tih tur hmasa ber a nih chu Zoram pumpui hi fan chhuah a ngai a nih chu, khaw tinah sipai chet dan leh an awm dan zir chhuak ila, chuta tang chuan action lak dan tur a hriat theih ang, tih chu ka rilruah a awm a. Tichuan, ka zin kual ta chiam mai a, Zoram hi ka fang chhuak ta a ni.

Tichuan engtinnge hma i lak zui tak?
An lo sawi thin kha a dik a ni tih ka hmu ta zel a, ka zinnaah te khan sipai lam hotute hnenah khan ka zin kual chhan te ka hrilh a. 'Zoramah hian sipai tih tur piah lam in ti niin a lang a, mi sawi ringawt chu ka duh tawk lo a. Ka mit ngeiin ka rawn hmu a. Mipuiin sipai laka an manganna an sawi hi a dik leh dik loh finfiah ka duh a ni' ka ti a. Ka zin kual hnu chuan chiang takin thil ka hmu a. Mipui timangangtu regiment leh battalion te, an tihmangang ka chhinchhiah vek a. Aizawl ka lo thlen khan Indiram Gandhi address-in memorandum ka ziak ta a, Army chief address vekin, 'Heng ka ziak zawng zawng hi thu dik a ni a, in duh phawt chuan in rawn finfiah thei a...hetiang a nih vang hian sipai hming a tha lo a, keipawh kum tam tak sipaia tang tawh ka ni a, ka pension hlim chauh a ni a," tiin ka ziak a. A copy pawh ka pe kual teuh a. Kha kha engtin nge an tih zui tak chu ka hre lo a, mahse, chumi hnu atang chuan boruak a danglam ta em em a.

Shillong a inbenbel tum si Mizorama in awm zui tak dan kha?
Chumi hnuah chuan Shillong a chhuk leh ka tum a. Mahse, thian thenkhat thahnemngaiten Mizoram a awm turin min ngen a, 'party din ila, min hruai teh' an ti a. Mahse, chu chu ka tum a ni miah lo a, engtia tih tur nge pawh ka hre lo a, mipui koh khawm phawt mai kan ti ta a. 1978 khan kan kokhawm ta chiam a, chuta mipui aw atang chuan political party din kha an rawt ta a. Hruaitu tur khan min duh nghal a, ka inngaihtuah viau a, mahse Zoram hmun hrang hrang atanga lo kal mipui khan min nawr viau a. A hming pawh vuah awm hranpa loin phur takin kan inhmukhawm kha People's Conference kan ni mai tiin, a tul leh hming chu kan la vuah mai ang chu kan ti a. Ti khan party chu a ding ta reng mai a, inthlan a lo awm a. Kan tling nasa ta em em mai a, sorkarna kan siam ta a, chief minister-ah min ruat a. Kum 5 zen zawn CM ka ni ta a ni.

Chu chu Zoram a ka dinhmun chu a ni. Ka tum ni loin, ka duh vang pawh ni loin, mipui nnawrna vangin party a ding a. Inthlanah kan tling a, chief minister-ah khan min nawr a ni ber mai.

Rambuai laia sipai chet dan kha sorkar laipui khan pawi an ti lo tihna a ni ang em?
Chutiang chu ka ring lo, mi mal thil vek a ni. Memorandum a thil zawng zawng ka tarlan hnuah kha chuan khatiang kha chu a reh mai alawm. An hre lem lo a nih kha, memorandum-ah khan thil tam tak ka ziak chhuak a - a tuartu te, an khua te, a titu nihna leh hming te, an regiment te chiang em emin ka ziak a. Chuta tang chuan boruak a dang ta em em a ni.

Chief minister i nih chhunga i hnathawh langsar zual nia a ngaihte..
Nawr luihna vangin CM ka nia, khatia min nawrhluih takah kha chuan tiin Zoram tan theihtawp ka chhuah a ni. Ka theihtawp tak meuh meuh ka chhuah a ni. Vawiina in hmuh tam tak hi ka bul tan a ni hlawm a. Heng Lengpui Airport te, Silchar-Aizawl-Lunglei-Saiha kawngpuite hi ka sulhnu vek a ni a. Lui dng kawngte, kawlphetha in tanna te zawng zawng hi ka sulhnu vek a ni.

Sipai bangin politics han khelh chu hrehawm i ti viau lo maw? Politics-ah chuan khelh ngai a tam si a...
Ka duh thin a, mahse party-ah kan lo awm tawh chuan khatiang kha tih a lo ngai tawh si a. Ka tum loh danin 'events' leh 'circumstance' in min hruai a ni. Ka tum ngai miah lo a ni a, mahse, Zoram dinhmun kha khatiang kha a ni a. 'Min rawn chhan rawh' an ti a, min lawm a, party din an rawt a. 'Min hruai rawh' an ti a. Kan inthlang a, 'CM ni rawh' an ti leh a. Khang kha ka duh loh a ni a, ka tum loh hlirah min hruai a, 'tiang chuan term khat chu CM ka ni ta a ni.

Chief minister i nih chhunga tihsual palh leh thil danga inchhirna ang chi sawi tur i nei em?
Inchhirna a awm chuang lo a, mahse duh ang tawk kan ti hman lo a nih kha. Mahse, a pui zual zual six basic needs - kawlphetha chakna, kal kawngpui te, rel kawngte, thlawhtheihna tumhmun te, heng zawng zawng hi chu ka ti hman alawm. Heng in hmuh zawng zawng hi ka kutchhuak vek alawm.

In sorkar laia in hmalakna (performance) te kha lungawithlak i ti em?
Kum 5 leh a chanve chhung chauh kha a ni a, khami chhunga theihtawp kan chhuah kha bak kha chu duh mah ila kan ti hman lo alawm. Hun in a dai lo alawm.

A nih leh i ngaihdanin enge i kaihhruaina hnuaia in tlak chhan kha ni ang?
Kan tlak chhan hi ka hre lo. Pawl dang hian propaganda hi an thiam viau a, chu chu ka tlak chhan chu ni mai ang hmiang ka ti mai a. Thu dik leh thu dik lo inkara mipui thinlung tih vel te hi ni dawn lo'm ni ka ti mai a. Hetiang hi dik takin congress hian an thiam em a nih hi, an peih bawk a. Hei hi eng lai pawha an kalphung ber a ni a.

Mizoram hmabak leh thangtharte hmabak i hmuh dan?
A thimin ka hre lem lo a, 'marawhchu politics kalphung hi congress kalphung hi a ni ber tlat mai a. Centre-a congress an sorkar a mipui pawhin helaia an zawmpui congress kha an bawh a ni mai a. Mahse, Pu Hawla hian a thiam miah lo a, theihtawp chhuah tur mihring a ni lo, a hote tam tak hi tha mahse amah mi malin a ngaihtuah tak tak lo a. Chuvang chuan kan ram chu a eng lo a ni, hmasawnna tur a eng miah lo. Mi ram kan an ve theihna awma lang chu ka tih san bak engmah a awm lo a nih hi. Kawlphetha pawh investigation engkim kan ti hman a, Tlawng lui leh Tuivai te pawh heti ringawt hi a ni a.

Chu chu eng vang nge ni ang?
Ka hnua sorkarte hian an ngaihtuah lo hrim hrim a nih hi. Tunah chuan kan chheh vela mite (kawlphetha) kan lei ta mai mai a nih hi. A tlawmngaihthlak ka ti thin a, mahse ka kum a tam tawh a, ka ngaihtuah hi a sawt tawh lo tih hi ka hrechiang a, ka ngaihtuah buai duh tawh lo. Tun hma chuan ka mangang thin alawm.

Ram hruaitu tha deuh kan mamawh i tihna a ni em?
A ni mai lawm ni. Dik tak chuan mipui hian central sorkar hi mamawhin kan inhre si a, chumi zawmtu chu congress hi an ni a. Mahse, Zorama congress hruaitute chu an leader takah engmah a nih loh avang hian engmah an ni lo. Congress hruaitu dang fel tak tak chu an tam alawm. Mahse, hotu berin a hruai thiam si lo a, chu chu a ni mai. Hetia congress a hruai chhung hi chuan Zoram hmasawnna tak tak kan nei ngai lo ang tih ho chiang takin ka sawi thei.

Nangmahni thlaktuten an bawhzui loh zinga i ui ber enge ni?
Ka ngaih pawimawh ber puitling ta lo chu kum khata buh vawi hnih thar hi a ni. Hemi atan hian theihtawp ka chhuah a, mahse a puitling ta lo a nih hi

I hnuah chief minister pathum an awm tawh a, anni ho hian i hmalakna an tihhlawhtlin loh chhan ni a i hriat min hrilh thei em?
Ka hre lo le. Pu Denga kha chu a rei lo viau a, boral hma a, a sawi thin chu a nih ve kha. A rei loh em avang khan engmah ka sawi thiam lo a. Pu Zoramthanga hian hun a ngah a, mahse a ngaihna a hre lo a. Hawla hi chu hre lo tak tak a ni pawh hian ka hre lo, a ti duh lo emaw a ti peih lo te pawh a ni ang chu.