TAKSA HRISELNA

¢ Debbie Chawngthu

Mi thenkhat chuan vitamin kan mamawh ang bawkin minerals, iron, calcium leh zinc te hi kan mamawh tih kan hre kherin a rinawm loh. Minerals hi kan taksain hna a thawhna chi hrang hrang atan a pawimawh a, kan taksain a siam chhuah theih loh avangin tui kan in leh chaw kan ei atangin kan hmu thei thin a ni.

Calcium hi ha hrisel nan leh ruh chak nan kan mamawh a. Bawnghnute, bawnghnute atanga ei tur siam te leh thei pilsak (nuts) atangin calcium hi a hmuh theih a. Tin, iron hi mipa aiin hmeichhiain ka mamawh zual a. A hmuh theihna te chu sa thin, sa leh wheatgerm atangin a ni a. Zinc hi chu sa, sangha, thlai hring, thei pilsak leh thlai chi atangin a hmh theih a ni. Heng te hi naupang thang lai tan a tha lehzual a ni.

Kan taksa zaa sawmhnih vel hian protein a mamawh a. A pawimawh avang hian thanglai te phei chuan an mamawh lehzual. Vun, sam, tin, tihrawl leh taksa bung hrang hrang tan a tangkai em em a ni. Protein kan hmuh theihna te chu artui, bawnghnute, sa, sangha, buh(whole grains), bean etc. te an ni a. A engemaw tal hi chu kan nitin chaw eiah tel thei se a tha.

Taksa chak tur chuan carbohydrates hi kan mamawh bawk a. Chhang, alu leh cereal-ah te a hmuh theih a. Mahse a tha tih vanga ei tam lutuk chi a ni lova, i ei tam lutuk chuan chaknaa kal lovin thauah a kal zawk daih thei a ni. Biscuits leh cake-ah te pawh a awm tho na a, heng te hi chuan taksa a ti thau duh a ni. Beans leh thil chi (seeds) chiah puam ah hian vitamin leh mineral a tam em em a. Chakna a tam avang hian infiammi te phei chuan an ei uar hle a, naupang thanglai tan pawh chakna petu tha tak a ni bawk.

Exercise hi taksa nalh tur leh hrisel tur chuan a pawimawh em em a. A hnuaia mi ang hian ti la, i hriselin i nalh phah ngei ang..

KAWNG LEH DUL TAN :

1) Leg Lift: Mu zangthal la, i kut suihin i lu hnuaiah dah rawh. I ke pahnih ngil takin dah la, zawi te te a ti chhoin ti thla leh riai riai ang che, i ke artui kha lei sik tir ang che. Hetiang hian vawi nga ti ang che.

2) Toe Touch: Thu la, i ke ngil takin dah rawh. I ban i lu chungah ngil takin phar chho la, i ke zungpui khawih pahin thawk la la, zawi muangin thaw chhuak leh ang che.

3) Swivel: I ke kakin ding la, i taksa ngil takin awm tir la, i ban inzawn chiahin ngil takin phar chhuak rawh. I ke tawm che lovin, i kut ding lamin i ke vei lam zuk khawih la, hetiang bawk hian i kut vei lamin i ke zungpui ding lam zuk khawih leh la, vawi sawm ti ang che.

DUL TIH THEP DAN :
Chhuatah mu thluang zar la, i ban tlemin phar chhuak la, i kutphah van lam hawi zawngin dah la, i ke ngil takin dah bawk rawh. I ke pahnih chu chhuat atanga inches tlemte a sangin ti chho la, i tihsan lai khan lei thleng si lovin i ke ding lam ti thla la, vei lam tichho thung rawh. I ke vei lam ti thla leh la, ding lam tichho ve leh la, i hah hma chu ti ang che.

KAWNG TIH FEK DAN :
Ke kakin ding la, i ban dah thla rawh. I taksa ding lamah awn la, hetih chhung hian i ban veilam zawi zawiin ti chho la, i beng dinglam va khawih rawh. I tih zawhah ngil takin ding leh la a hmaa i ding lama i tih ang chiahin i vei lamah ti ve leh rawh.

HEALTH TIPS;
• Thlai hring leh thei ei tam la, thei tui leh tui in tam ang che.

• Chaw i eiin puar lutuka ei lovin pai nuam tawk chauh ei thin ang che.

• Carbohydrate tamna-wheat leh buh(rice) ei tlem la, thil thlum ei tlem bawk ang che.

• Sa ei ngai lo i nih pawhin i taksa mamawh tawk protein i hmuh theih nan bawnghnute leh paneer tal ei thin ang che. Artui chhum leh sangha ei tam hi a tha bawk.

• Balhla leh theihai hian thau a siam thei a, ei tam lutuk loh a tha.

• I chaw ei inkara i ril a tam anih chuan riltam hnemah carrot emaw fanghma ei thin la, i taksa tana a that mai bakah riltam hnemtu tha tak a ni bawk.

• Cher duh vangin chaw nghei lo hram ang che. Buh(rice) i ei lo anih chuan atta kan te pawh hi a tha viau mai, artui pum khat leh bawnghnute pawh hian kan taksa mamawh ang chu chakna a pe thei bawk.