Thil Mawi - III

¢ Lalhruaitluanga Chawngte

Boxing ring kil khatah chuan inhnek turte nghakin a lo ding a, mahse, ka hnaih phei hma chuan amah a ni tih ka hre lo.

Ka'n en a, a dul te chu football a dawlh palh emaw tih tur a lo ni ta; a hmaiah te chuan 'kumsul vei' hlimthla a lo lang ve ta. Ral atangin, chutah pawh hnung lam atang lehnghal chuan kan naupan laia kan ngaihsan em em thin kha a ni tih han hriat rual a ni lo.

A vanglai chuan a hmaa din kha thil huphurhawm tak niin kan hre thin a, a hmaa dingte a hnek lai kan hmuh fo vanga chutiang ngaihdan nei chu kan ni. Engtikah emaw world champion a la nih ngei kan ring thin a, kan chhung te ni hlauh se kan ti thei em em. Amah chu Ngaihawma Ngente a ni.

Amah ang chu nih kan chak a, Zoramthang nih leh Ngaihawma Ngente nih te kan inchuh thin! "Mike Tyson-a hian second 1-ah vawi 12 a hnek hman a, Zoramthanga'n vawi 9. Ngaihawma hian vawi 8," tiin kan sawi thin. Kha thu kha tu sawi kan hriat nge tih ka hrechhuak zo ta lo a, amaherawhchu, Rinthu Weekly tak ngial pawhin khatiang an chhuah lo tih erawh ka chiang!

Chu'ng vel chu ka ngaihtuah a, "Mipa leh mipa chu inngur chher chher mai tur..." an tih lai chuan ka lung a lo leng hle pek!

Zoramthanga te, Lianthuama te, Ngurvunga te, Papuia te, Lawmkima te, an tam mai, Mizo boxer te kha keini mipa naupangho kha chuan kan ngaisang a, "chumi hnek chu a na ber" tih te kha kan inhnialna a ni thin. Ngaihawma Ngente leh Ramhluna Ngente te kha unau emaw kan tia, a hrechiang deuh phei kha chuan phir niin an sawi lehnghal! An inan loh teh reng nen!

Tana'n an sikul-ah boxer-ho an camp thu a sawi changa, "Mizoram boxer thaho chu boruakah an invawrhvir thei," a tih te kha tak tak a ni ang em aw?

Zoramthanga khan converse pheikhawk a nei a, converse chu khawvela pheikhawk tha ber emaw kan ti hial! MRF World Cup-a bronze medal a lak hlimah khan ka ngaisang ngang a, ka pi-in Zoramthanga te inah min lenpui a nih kha!

Ngaihawma leh Zoramthanga inhnek kha, a hmuna ente khan a hmuhnawmzia an sawi a, ka ngaihsan ve ve an ni si, an intithinrim deuh nia an sawi te khan ka mang a va han ang tak!

Pro Fight ring sira ka din lai chuan chu'ng vel ngawt chuan ka rilru a luah a, ring chhunga Ngaihawma Ngente han che vel te chuan thil dang min ngaihtuahtir thei lo.

Hetiang hian hmanah pawh ka awm tawh, Chaltlang Sporting Club Silver Jubilee lawmna football tournament final khelh ni khan.

Chumi tum chuan kan naupan laia kan ngaihsan thin Mizo footballer-te kha a hmunah ka hmu a, ngaihzawng then hlim ang maiin ka lung a leng ngawih ngawih mai a nih kha! Lammualah inhliam an awm changa I Division player te'n 'spray' an han inphuh seng seng mai te kha rimtui kan ti a, kan lo awt ve em em thin. Kha'ng rim te kha Chaltlang field-ah khan ka hre leh a, kan awh em em thin Ringa malpui leh Lianhmingthanga malpui te ka'n hmu bawk a!

Chutianga naupan lai rilru sukthlek zawng zawng thinlunga a rawn inherchhuah tup tup lai chuan mihring hi a mak theih khawp nia, khami tum pawh khan Mama (S Malsawmtluanga) chu a tap a nih kha!

Kumsul a vei a, hun a lo liam ta, Ngaihawma Ngente te meuh pawh an biang a lo puar tawh a, boxing glove rit ti hmel an lo pu ta. Kei chuan ka la ngaisang reng a, an hausa ve lo a nih pawhin amah vanga Mizoramin kut a ben thinzia te kha ka hre reng ang.

Chutiang rilru pu chunga Pro Fight en chu nuam riauvin ka hria a, referee ni tura ring chhunga Ngaihawma Ngente a luh chang te hian awmhmunah ka lo phur ve em em thin zu nia!

Mahse, Dinsanga leh Maneiha te inhnek dawn zan erawh kha chuan, ka sawi thiam lo, ka mang a ang niin ka hria!

Zoramthanga te generation kha kan naupan laia kan ngaihsante an ni a, an coach R Biakliana te kha 'Sir Biaka' an tih vek avangin 'Sir Biaka' tih kha a hming pum emaw kan ti hial thin niin ka hria! Chhuanawm tak takin an che a, mahse, an kumin boxing khawvel atangin a nawrchhuak ta a nih kha. Chumi hnuah chuan Maneiha te generation an lo lang a, hnah tharin hnah hlui a thlak thin ang hian.

Maneiha te rual chu an naupan lai atanga India ram hmelhriat hlawh an ni. Robert-a te, Rosema te, Zothanmawia te, Lalnuntluanga te, Sanglura te, midang pawh an la awm. Mizoram boxing-a generation hnihna tiin ka sawi mai thin a, an puitlin hunah nasa takin Mizoram an chawimawi ang tih ka ring thin.

An lo thanglian a, a then phaiah boxing khelin an khawsa, a then erawh Mizoramah. Engati teh reng emawni, ka beisei an phak ta hlawm lo a, ka ui thei em em. Anniho an darh hnuah hian Mizoramah boxing hian mipui a kokhawm zo ta lo a ni mai awm mange, ka ti a, dik tak maw!

An zinga pakhat Maneiha chu Pro Fight-ah a lo lang teh nawlh a, he Mizoram hian a tana medal tam tak lo hnekchhuak tawhtu hi a piang ve a ni tih pawh a hre tawh lo mai awm mange tih tur khawpa a hriat a hlawh loh hnuah Maneiha chu ring chhungah a rawn lang hlawl mai.

Mahse, Dinsanga hmaah a tlawm ta.

Dinsanga chu Maneiha te generation hnua boxer langsar tlem te te zinga mi a ni a, ani pawh hi Maneiha ang bawka beidawn vanga tum aia hmaa boxing chawlhsan ve tho a ni.

Chu mite pahnih inhnek tur chu a ni, ka rilru luah tlattu chu.

Maneiha chuan tum engemaw zat Mizoram hming a lo titha tawh a, Mizoram tan hian gold medal 7 vel a la tawh. Mahse, boxing leh Mizoramin engmah a peklet loh avangin a mangang a, chaw leh tui mamawh ve tho a nih avangin boxing khelh reng chu a tan thil awmze nei lo mai a ni.

"Kan hmingthat ve laia eng hna mah kan hmu thei lo kha ka rilru a na em a ni," tia boxing a chawlhsan chhan min hrilh lai te khan a tana tangkaina neih theih ka chak ngei mai.

"Eizawnna ngaihtuah ve a ngai a, boxing khel zel kha awmzia a awm tlat lo. Thiam lohna tam tak ka nei ang, ka tumruh tawk lo pawh a ni mai thei, mahse, keini aia tling lo zawkte pawh sorkarin hna a pek laia eng hna mah ka hmu ve thei lo kha ka rilru a na em a ni. Ka tumruh loh vangah in ngai a nih pawhin ka pawm tho a, mahse, keini aia tling lo zawk an lak laia a chuanga kan han tang kan han tang chu na ve duh tak a ni," te a ti a, ngaihthlak hrehawm te pawh ka ti deuh.

Boxing khawvela a luh tirh te a ngaihtuah a, a chang chuan a zak thin. Chu'ng chu zep hauh lovin min hrilh a, Mizoram aiawha a zinchhuah hmasak ber tum, Delhi-a a zin tuma Rs 300 chauh a neih thu thlengin min hrilh. "Sawi pawh hi a zahthlak zawk, kan harsa lutuk hi sawi a zahthlak," a ti nghe nghe.

Boxing a lo khel chu inchhir chang te pawh a nei; "Inchhir chang ka nei, kan vanglai hun tha kan hmanna a ni a, boxing hmangin engemaw tak chu thlen ka tum thin. Zoramthanga te pawhin an thei a, a sang thei ang ber thlen tumin ka be ve hram hram thin. Mahse, engmah thawhchhuah loh chuan a ngaihna a awm lo, kan tui ngang a, kan inhnek mai mai a ni," a ti.

Mizoram chhung leh Mizoram pawnah, dahthat buaithlak tham khawp medal a lo hnekchhuak tawh a, mahse, a zat a sawi mai thei lo. A certificate te pawh Pro Fight-a a hneh lo Dinsanga'n a kawl vek.

Dinsanga nen hian hna zawngin an chhuak dun thin a, an certificate neih ang angte kengin an inzui chhuak ve hnak hnak thin. Mahse, an certificate aia hlu a lo tam a ni ang, an hlawhtling ngai lo. An veng te a lo hla bawk nen, certificate vel pawh chu ka hawn peih ta lo a, Dinsanga'n a kawl ta vek mai a ni.

"Halral vek a nia ka duh ni," tia min hrilh chu, a inthiam leh chian lo a ni mai thei, a'n nui leh ang hak hak a.

Sum leh pai hnekchhuah tur a awm tih hriain hun engemaw chen a chawlhsan hnuah Pro Fight-a tel turin boxing-ah a let leh a, mahse, a thianpa lakah a vanduai ta si!

Chu'ng thu min hrilh lai chuan Maneiha chu a lung a leng a, naupang te an nih laia boxing an zir tan dan te a ngaihtuah chuan a'n nui leh rih thin!

A hneh loh Dinsanga erawhin final a thleng a, final thlenga a khingpuite a hneh tak zel avangin kawnghren benga leng lo khawpa hlai kawnghren a hreng ta.

He nau pawh hi Maneiha ang bawka boxing vanga hlim thin, boxing vang bawka inchhir thin a ni.

"Boxing ka khelh tirha ka rilru te ka ngaihtuah let chang hi chuan tun thlengin ka rilru a la na thin," ti khawpa rilru na a ni a, boxing-a a khingpuite kuttum vanga rilru na erawh a ni lo.

Mizoram tan gold medal 3, silver medal 2 leh bronze medal 3 a lo hnekchhuak tawh a, Mizoram ai mai ni lo India ai te pawh a lo awh ve zak zak tawh. Mahse, mihring a nihnaa a mamawhte chu boxing-in a pek theih miau loh avangin kawng dang a ngaihtuah a, a boxing glove te chu khum hnuaiah a lo dahtha ti tih ta a ni.

Police-ah vawi thum a intlar tawh a, a tling ngai lo. Police-ah hian 'sports quota' te pawh a awm, mahse international boxer hian chu 'quota' chu a chang pha lo! |um khat phei chu, MLA bial pakhat football inelnaa best player-in a luahlan!

A chhungte chuan an beidawnpui a, boxing chu chawlhsan mai tur tein an hrilh thin. Mahse, a'n khel lui tlauh tlauh a, a tawpah erawh zawng 'heti ringawt chuan awmzia a awm lo' tiin a chawlhsan ve ta.

"Boxing-a ka lo kal hi inchhir chang ka nei a, a chang phei chuan ka inchhir ngawih ngawih thin. Piang tha leh ila chu tha deuhin lehkha ka zir ang, boxing chu awmzia a awm lo," tih chu a naupan laia India ram beisei kai pha Dinsanga tawngkam a ni.

Tlangval tan chuan, pang a dam chuan eizawn a lo ngai a, mihausa fapa nih si loh chuan naupan lai ang ngawtin chhungte thawhchhuahsaah a innghah ngawt theih loh. Dinsanga pawhin ei a zawn ve a ngai a, a kawng dal theitu boxing chu tui eng ang mah se a kalsan a ngai. Chu chuan a ni a rilru tina thin ni.

A theih ang angin ei chu a zawng ve ta a, medal a lo dawnsak thin Mizoram pawhin a hre tawh lo. Khawlaiah pawh Mizo tlangval tam tak zinga tlangval pakhat a ni ve ringawt ta mai.

Chutianga lungawi lo bur chunga khawvel a hmachhawn ve nawk nawk lai chuan cheng sing li inchuhna tur - LPS Pro Fight a awm dawn tih hriain, a boxing glove a tuaifai leh ta.

Boxing ring-ah a lo lut a, tu khaw khain an lo hre tawh lo. Germany-a bronze medal a lak hnuah khan thalai zingah milar an chhuak hnem tawh a, milar-ah rau rau sam phirsi chi ringawt pawh traffic ti-jam tham an awm hman ang tih tur khawp a ni. Chu khawvelah chuan Dinsanga te ang tan hmun a awm lo a ni mahna!

Hman ni lawk te kha chuan Mizoram sorkar hian thalaite tana a thawh nasatzia leh an hun chhunga sports lama hmasawnna a thlenzia lantirnan Dinsanga hming te hi a hmang thin a, tualchhung chanchinbu hrang hrangah man chawiin Dinsanga hming a puangzar (display advertisement ka sawina a nia) thin asin! Tunah erawh sorkarin hre hek suh, mipuiin hre hek suh, a hawi mum ve mai mai ringawt.

Khawvel hian a tana thil tha titu hi a hai chawk. 'Society' hi chu a sual khawp a, kut benga au hluah hluahtirtute ngei pawh a mamawh loh hnu-ah chuan a nuihzat let thin. He khawvel hi 'Hosana' tih hnu lawka 'Khengbet rawh' ti leh thinte lalna hmun a ni. Chutiang a thlen tamna hmun chu hmun hrehawm a ni a, chutiang a thlen loh nana bei tang tang thinte ram chu hmun nuam a ni thin. Keini naute ve zawng, an vanduai a ni e!

Chutiang boruak hrang hrang karah chuan Dinsanga chu Pro Fight-ah a'n chak ber mai a! Mumang ramah pawha a suangtuah phak tawh ngai loh thil hrang hrangin a bawh ta ruih ruih mai. A lawm mai a ni lo, mak a ti! Mi in luaha harsa taka khawsa ve nawk nawk thin Dinsanga kha a hmelhriat nih a lo chakawm thar a, a pheikhawk hrui phelhtu nih te pawh intihtheihna tham a lo tling ta.

Mahse, lukham kuah bet meuha ka'n ngaihtuah hian, "A hma kha chuan a vengte ngei pawhin an vengah hetiang mihring a awm ve a ni tih an hre lo mai awm mange," tiin thu ka titlu.

Miretheite'n an thiam ang angin mihring nun an han sual (fight) bap bap a, chuta an han hlawhtling ta hi a mawi teh e, thil mawi dik tak a ni. Chutiang chu Zoramah hian a thleng khat ta a, mirethei dingchhuak kan hmu khat ta hle ni te'n ka hria e ka ti! Mihausa an han dingchhuak hi a ropui ngang mai a, mahse, mirethei dingchhuak ang em hi chuan a mawi pha lovin ka hria! Sorkar hna sang leh zahawm laknaah te mihausa fa an han tling hi an lawmpuiawm a, mirethei fa an han tling erawh hi chu thil mawi a tling tak zet bik asin. Zirna leh hna lakna atana 'exam' hrang hrangah te hian naupan tet atanga sikul thaa lut, mihausa fate an tling an tling mai niin ka hria a, a thiam thiamah an tang a ni bawk si. Sikul chhe chhuak, tiffin hre lo chawfun hria, hair oil aia sahriak inthih thin an han hlawhtling hi chu, harsatna nasa tak paltlang an ni a, mihring nun awmzia te hi an hrethiam bik asin. Chu chu khawvel hian mawi a ti a, a aia mawi tih zawk han nei thin mah se mihring thinlung kil khatah hian chu thil mawi thlakhlelhna chu a lo awm reng a nih ka ring, Slumdog Millionaire reng khawvelin a hlut mai. Chutiang rilru ka put vang chu a ni Dinsanga te'n chawimawi an hlawh avanga ka lawm ni. A mawi em asin.

Hmanah pawh sapho khuan milian leh challangte nunphung leh khawsa zia hi thil mawi niin an hre thin a, chutiang mite chanchin chu an ziak thul, hlaah an chawi thul. Mahse, Wordsworth-a te, PB Shelley te, John Keats-a te ho an rawn chhuak a, mirethei leh nun hniamte chanchin an rawn chawivul ta thung. An hnamin thil mawi dik tak an hrechhuak leh ta a nih kha. Chu chu khawvel hian hartharna ropui takah a ngai a, university hrang hrangin an la zir luih luih reng. Chutiang thil mawi chu kan khuaah hian hmuh fo tur han awm hlauh teh se aw!

Infiamna lamah hian miretheite'n dinchhuah theihna remchang (chance) an nei tha hle a, mihausa fate nen remchang an neih a inzat reng. Chu chu khawvelin sport hi mawi a tih chhan pakhat niin ka hria.