Long Leave Without Pay

¢ C Lalthlamuani

Zoram tana zalenna suala kan rammut lai te kha ka phak tawk te tein ka thlir kir ve thin a, lunghlui te pawh a leng ve thin. Chu'ng lai huna ka thil tawn thenkhat chu ka thiam ang tawkin ka'n sawi ve teh ang. A then Mizoram chhunga mi a ni a, a then erawh East Pakistan lam a ni thung.


Khatia kan rammut lai khan kan khawsak dan kha a hrehawm leh hrehawm loh lam reng reng kan ngaihtuah chang lo a, a remchan dan ang angin kan khawsa naw naw zel mai a ni a. Vawi khat pawh, 1967 January thlaah khan sipaiin kan camp an rawn hual dawn tih kan hriatin chul ramah chaw ei turin kan inbuatsaih a, kan kil bial laih mai a. Chingit kung hnah no buk lian tak mai hi a laiah an sawh phun laih mai a, chi nen puar takin kan ei ve mai asin!

Tawi tlang puka kan awm min umchhuah tumin kan tlan darh nasa hle mai a. Maite khuain min rawn zawng a, nula pakhat a kim loh thu an sawi ta mai a. Mahse, ka hming an han lam chuan tlangval emaw an tih kha nula ka lo ni reng mai a! Pa ve tak ka ni thin.

Ral laka sahim nan zanah eng chhit a ngamawm loh avangin kan rawksai hnungah thing-thla-var kan thiat mai thin a, tiang chuan kan inzui diah diah thin. Vangvat tam thinzia lah chu sawiin a siak lo. Hmun ralmuanga pheikhawk kan han phelh hi chuan puar fe fe hi an lum hal hal mai thin nia!

Ngawpui karah te hian vaihmite an tam thei hle. Thosilen hian a dang zo lo a, an tam lutuk hi a ngap hian a ngap a, a thak mai a nilo, a satin a sa a ni ber e. Ril a tam tawngkhawng tawh hi chuan samtawk lian chi te hi a thlum sar mai hian kan hre thin nia!

Vawi khat, Capital Headquarters kan luah laia min rawn beih hmain ruahpui vanawn hnuaiah kan arsa chhum hmin sa kan ken, ngawpui hnuaia chi tel lova kan han ei mai chu arsa pawh a arsa thei meuh lo a ni ber e. Kan puanthuah te chu kan sawr tlak tlak mai a, chumi tum chuan kan sipai huaisen, Lalzika Sailo leh a thianpa min kahhlumsak hlauh mai a, kan ralti zual ta. Kar khat zet chaw han nghei hnuah chuan kan kal pai kan kal pai ta mai. ‘Ram tan a ni’ tiin kan tuar chhuak ve zel a.

Tiau lui lian nu but but mai kam awih panga kan han ban tai tai zan te kha aw! Rap pelh vaih ila chu Tiau luia tlak luh a ni mai. Sailulakah vai sipai an awm avangin chaw kan nghei lehnghal a, chawah mautuai kan han ring mai chu kan luhai kan tlu phung hlawm mai zu nia.

Vawi khat leh pawh Tlangpuilian leh Tlangpuite inkara kan camp atangin min luhchhuah a, camp hal eng hmuh phak lek atangin kan thlir a. Kar khat zet chaw kan nghei hnuah Sialhawk khaw mipuiin chaw leh artui leh hmarchapui bawl mi rawn pe tui kan tihzia kha aw! Heta ka awmlai hian sikserhin ka na a, ka tlun hluah hluah mai a. Kan damdawi hmuh chhun APC mum khat lek kan ei a, ka dam phah ve hmiah mai bawk a!

Helai hmunah vek hian kan chawhmeh neih loh avangin thenkhatin khanghu pil an lo thel a, chu chu kan buhchiar a, tui kan ti em em tho. Upaten ‘tam tawk apiang a tui’ an lo tih hi a dik ngawt mai.

December ni 26, 1968-ah Tiau leh khawchhak tuipui te, Aizawl - Lunglei kawngpui kanin East Pakistan kan pan a. January ni 11, 1969-ah Lungtian kan thleng a, Chhippui, Mauhmuam leh Ngawpui-ah te kan khawsak phawt hnuah Rangamati kan thleng thla a. Rangamati-ah hian ralmuang deuhin kan awm ve a; mahse, chutia ralmuang taka kan awm lai chuan an ram a buai ta mai a. March ni 25,1971-ah chuan Bangladesh chuan beihpui an thlak ta thut mai, tichuan keini pawh chu kan buai ve ta rum rum mai a ni.

East Pakistan a lo tlawm tak hnuah phei chuan Rangamati kan chhuahsan a lo ngai ta a. Tatkawng lui chu lawngin kan zawh mup mup mai a, chutih lai chuan Takam (Chakma) helhovin min lo kap vak mai lehnghal. Takam-ho chul awih tlanah tlan chhovin awih pang letliam kan thleng chu kan tlu rawk rawk mai a. Chutah kan sipai huaisen te thin a rim a, Takam-ho camp chu luhchhuah rawk khawpin an han bei mai a, thla an va timuang tak em.

Chumi zan chu thlamuang takin kan mu a, a tuk zing vartianah lawngin kan chhuak leh nghal a. East Pakistan Rifles (EPR) camp rauhsanah chaw kan ei a, hetah hian Mizoram lam kal tur leh Arakan lama kal turte inthen a la ngai ta. Kan ram pana nunauho kan haw tur zet chu mittui a tla zawih zawih mai. Kan ram tana kan inpekna ka ngaihtuah chuan ka lung a chhia a, ka tap ta zawih zawih mai a. Kan hotuten, "Long leave without pay-in in kal ang a, ram leh hnam tan rinawm takin in lo awm dawn nia," tiin min thlah a.

Chutah Mizoram lam pana kan han kal chiah chu vai sipaiin min rawn kap ta chiam mai. Chho zawngin kan tlan a, silai mu lah chuan min thawi thuak thuak reng mai si. Ka puakpuan a phelh palh a, ka fapa, thla riat mi ka puak chu ka thlauh ta mai a. ‘Min rawn kap fuhin kei chu lo thi ta pawh ni ila ka fapa hi chu a him ang a, a pa tan a hlu dawn em mai’ tih rilru puin naute chu ka bawhbet ta ringawt mai a. Ka tlakna bulah chuan kan sipai huaisen pakhat hian position a rawn la ve nghal vat a, zam lo turin min fuih reng bawk a. Chumi lai chuan kan pa chu silai mu leng karah a rawn tlan thla a, min rawn kaithovin min kai a, min tlanpui ta a ni.

Silai mu karah kan pain min rawn hruaichhuak ngam hi a ropui ka ti. A nupui leh a fate tan a nun a thap ngam tlat!

Vanneihthlak takin bahra khur thar tak mai a lo awm hlauh a, tah chuan kan ding ta a. Nau ka paw tha a, tichuan tukhum phe lawp lawpin kan tlan leh ta chiam mai a. Chutih lai chuan kan thlang lawka ka tluknaah khan mortar bomb a puak dur mai a, naute chu a tah pawh a tap ngam lo nia.

Vawiin thlenga ka theihnghilh theih loh pakhat chu, Tiau kam, Dawn rama kan awm lai leh Biate dai vela kan awm laia Pu Malsawma Colney a rawn kal changa, "Muani, thingpui lum rawh le, Pi Thauvi (Pu Malsawma nu) thingpuife ka rawn hawn a ni,’ a tiha thingkhawilu pil sak sen mai ni lo, Pi Thauvi thingpuife ngei mai tui ti taka kan in thin te kha a ni. A hlu thin teh a nia.

Heng bakah pawh hian ziak tur a la tam mai; mahse, kan ziak seng si lo. Khatia chaw lo tui lova kan lo vahvaih rah khan kan ram hi khawvel hriatah a phochhuak ve ni te'n ka hre thin. Kha'ng kan mi huaisen te'na ram leh hnam tana an thawh te kha thangtharte hian rawn chhunzawm zel teh se.