"AIDS hi ka vei ang tih ka ngaihtuah ngai lo..."

Sam dum hlap mai, cher ang reng tak, hang lam, tha titu tana 'hang ngaihnobei' tih theih tur chu a ni a, a hmel han hmuh chuan ama tawkah a inringtawk hle tih a hriat theih. Nu hlim thei tak a nih hmel a, AIDS vei hmel a pu lo.

2002-ah khan a pasal AIDS vangin a thihsan a, chumi hnu rei lo teah chuan ani pawhin a kai ve tih hriatchhuah a ni. Chutiang thil chu a chungah a thleng ang tih a ring ngai lo a, a suangtuahnaah pawh chutiang a awm ngai lo.

"AIDS hi ka vei ang tih ka ngaihtuah ngai lo, ka ngaihtuah ngai lo hrim hrim," a ti a, "Hetiang thil hi ka chungah a thleng ang tih ka ring ngai lo," a ti bawk.

A pasalin a thihsan lai hian fa pahnih, la naupang te te a pawm a, chutia AIDS a vei tih a hriat hnuah pawh chuan rilru naa indawmkun mai lovin a fate nunkhua tur ngaihtuaha beih a tum ta a ni. Pasal a neih hmaa piangthar tawh a ni a, hetiang thil duhawm lo a tawn lai pawh hian Pathian a au thin. Pathian chuan a tawngtaina a chhang a, a nihna chu a pawm mai ni lovin missionary hna a thawhna tur hmunah a ngai ta hial.

Chu 'missionary' hna chu a thawk ta , tunah chuan drop-in centre pakhatah AIDS veite enkawlin a ni tin hun a hmang thin.

"HIV/AIDS chungchang hi chu ka lo hre ve zeuh zeuh thin a, amaherawhchu, ka chan turah ka dah chhin ngai miah lo a, nghawng a neih dan tur pawh ka ngaihtuah thiam lo," tih chu a sawi dan a ni.

AIDS a vei tih an hriat tirh, mangang taka a awm laiin a pain a lungngaihna tawmpuiin duat takin a enkawl thin.

"Ka pa chuan min hrethiam hle a, he natna avang lo pawh hian engtik hunah emaw chuan kan nunna laksakin kan la awm tho tho dawn tih min hrilh thin a. Hei hian ka rilru pawh a hneh hle a, ka tih tur chu ka fate lehkha thiamtir a, nakin huna dinhmun tha luah thei tura buatsaih chu niin ka hre ta ber a. Ka inti paukhauh a, ni tin mai chuan ka natna vei chu theihnghilh turin ka inpuahchak sauh sauh thin a ni," a ti.

NGO pakhat - FXB te'n AIDS veite'n eizawnna an neih theih nan ar vulh turin an pui thin a, ani pawh hian FXB hnuaiah chuan arvulh a zir thin. A zirchhuahah a bultanna tur sum leh ar note bakah a chaw tur thlengin an pen a, chu'ng hmang chuan eizawnna bul a tan ve ta a ni.

Vawiin thlengin chu hna chu thawkin a fate pawh a la chawm a, bank-ah pawh tlem a zawng chu a khawl ve tawh nghe nghe.

Kum 39 mi a ni a, a pasalin a thihsan lai, AIDS a vei tih a inhriat kumah chuan kum 32 mi a ni. Aizawl Veng pakhatah a fate pahnih nen an cheng a, drop-in centre pakhatah peer educator niin, AIDS veite buaipui hna a thawk thin. Chu nu chuan tiang hian Zozam Weekly a hrilh...

Eng tikah nge AIDS i vei tih i hriat?
2002-ah khan.

I hriat tirhah i rilru a na em?
A na han ti ila, a hma thla khat vel chhung kha ka rilru a lo na tawh a, chuvangin ka hriat tak kha chuan chuti lutukin a na ta lo.

'Thla khat vel chhung' chu eng tihna nge?
Kan pa a positive a ni tih kha kan hria a, chuvang chuan inrinhlelhna ka lo nei lawk tawh a, ka rilru pawh a na a, Pathianah ka innghat ta tawp mai a ni.

Chuan...
Ka pain AIDS a vei tih ka hriat tirhah khan ka rilru a na em em a, tin, ka vei ve ang tih kha ka hlau a, ka inringhlel em em a. Sawi tawh ang khan, Pathianah ka innghat ta tawp mai a, Lalpan chakna min pe a ni. Khatia ka positive tih ka hriat tirhah pawh khan Pathian zarah ka inpawm thiam. Ka nihna kha ka pawm a, Lalpan missionary ka nihna tur kawngah min dah a nih hi ka ti a, fanau enkawl pahnin missionary ka ni thei dawn a ni tih rilru ka pu a.

Missionary chu eng tin nge i nih tak a?
Tihian ka positive-puite hi thiam ang angin ka enkawl a, ka pui ve a.

Khawi atangin nge AIDS hi i kai?
Kan pa atangin.

Ruihtheihthil leh sex lamah te i fihlim em ni?
Fihlim e. Ruihtheihthil ka ti ngai lo a, sex lamah pawh ka fihlim. Kan pa bak sex ka hmanpui lo.

In pa chuan khawi atangin nge a kai i hria em?
Hre lo, ruihtheihthil a ti ngai lo a, a lerh bawk si lo a. Khawi atangin nge a kai ka hre lo.

A nih leh rin dan tal i nei em?
Rin dan pawh neih thiam a har; ka sawi tawh ang khan kan pa khan khawi atangin nge a kai ka hre lo tak tak a, puh tur pawh ka hre lo. Rinhlelh tur ka hre lo. A lerh lo a, ruihtheihthil a ti lo a, mahse, a tlawmngai tih ka hria. |anpui ngai an awm chuan hna laklawh a nei ngai lo.

Eng tin nge in pa chu a positive tih in hriat?
Damdawi inah a awm a, a dam thei reng reng lo mai a. Chi hrang hrangin an en a, chi hrang hrangin an test a, a tha zel sia. A tawpah HIV kha an test ta a, a lo vei tih an hmuchhuak ta a ni.

Chu chu eng tik kum nge?
2002 kha a nia...

Nang pawh kha 2002-ah i positive tih i hria a...
Nia, a thih hnuah ka hria a.

Eng tin nge i hriat?
Ka u-in min hrilh.

I hriat tirhah chuan i tap ang tiraw?
Ka tap lo. Mahse, ka hmaiah hian eng hmuh tur a awm lo. Ka tap lo han ti ila, zanah, ka fate an muthilh hlan te hian ka tap thin.

Tunah i la tap thin em?
Ka nihna hi ka pawm thlap. He natna hrik hi a reh dawn lo a, mahse, Pathianin keimah hi min tidam a, chuvang chuan ka lungawi.

A nih leh miin an thinhrik che em?
Tunah tak chuan thinhrik tawh lo e.

Tunhmain an thinhrik thin che tihna?
Tunhma te chuan thinhrik thin e. 2002, ka inhriat tirhah te khan kan in luahna atangin vawi 2 min hnawtchhuak.

AIDS vei i nih vangin an hnawtchhuak che em ni?
Ni e, Eichawp dawr ka siam a, ka inhralh thei khawp mai a. |henawm khawveng leh kan in luahna te nen pawh inpawh deuhin kan awm a, mahse, positive ka ni tih kan hriat hnuah khan min hnawtchhuak ta a.

Positive i nih vang tih chu a chiang maw?
Ka bulah chuan an sawi lo a, thenawmte bulah an sawi alawm. "Hei AIDS vei te a ni si a, dam loh nikhuaah pawh in neitu te na na na chuan kan buaipui te a tul awm sia a' tiin an sawi a.

Chu thu i hriat chuan i rilru a na em?
Aw. Ka rilru a na. A na khawp mai.

Ka rilru chu na mah se ka tuar thiam khawp mai. Dawr ka siam a, Pathian malsawmna ka dawng a, ka inhralh thei khawp mai a. Mahse, mal min sawmtu Pathian aiin a malsawmna kha ka lo Pathian telh telh a, chu chu Pathianin a duh lo a, Amah hlata ka awm a phal loh vangin khatiang khan hnawhchhuah te pawh ka tawk ta niin ka hria.

Amaherawhchu, ka fate'n an tuar ve hi chu hrehawm ka ti thin. Kei chu ka nihna a ni a, miin min lo thinhrik a nih pawhin ka nihna a ni a, sawi theih ka nei lo. Ka fate'n an tuar ve erawh hi chu ka rilru a na khawp mai.

A nih leh tunah chuan thinhrik i hlawh ta lo niin i sawi a, eng vang nge? Mipuiin AIDS hriatna lamah hma kan lo sawn tak vang a ni thei ang em?
A ni thei ang a, tin, ruihtheihthil ka ti lo a, sex lamah ka tlan hek lo a, chuvang chuan AIDS ka tidarh dawn lo tih a chiang a, chuvang chuan mi hian min thinhrik lo te pawh a ni ang. Kohhran ka bel a, ka phak ang tawkin ka inhmang a, Kohhran leh khawtlangah hian harsatna ka tawk lo. Sex leh drugs lamah ka fihlim a, hei hi a chhan ber chu a nih ka ring.

A nih leh AIDS veite hian a nasa thei ang bera midang kaidarh an tum thin niin an sawi a, hei hi a dik em?
Dik e, an inhriat tirhah chuan a nasa thei ang bera midang kaidarh hi an tum thin alawm. "A tam thei ang ber ka kaidarh ve dawn," an ti mai.

Chu chu engtin nge i hriat?
Ka hre tam mai. Tihian ka positive-puite ka enkawl ve thin a, drop-in centre-ah te ka thawk a, positive-ho hi ka kawm nasa a, midang kaidarh tum hi chu ka hre hnem alawm.

HIV kaitu an hriat phei chuan an lakah an thinrim thei lutuk. Entirnan - nangmah atangin lo kai ta se, thah an duh hial ang che. Chutiang rilru chu a put theih avangin midang kaidarh ve duhna hi chu neih a awl niin ka hria.

A nih leh AIDS veite hian hrehawm an ti em?
Hrehawm ti e, an rilru a na hlawm khawp mai. An beidawng a ni tawp mai. Dam an beisei lo a ni ber.

A nih leh i rin danin AIDS hi kan rin aiin a darh ang em?
Eeee, kan rin aiin a darh ang. Hetia kan rin ai hian AIDS hi a darh nasa ngei ngei ang.

Chu chu eng vang nge ni ang?
A bul berah chuan sex-ah kan fihlim lo. Sex-a kan fihlim loh bakah condom kan hmang tha peih lo. Syringe thianghlim lo inhman tawm tih vel hi chu a awm tak tak tawh lo, sex lamah hian kan fihlim lo em a ni. Sex vanga HIV kai an tam a, tin, drugs ti pawh an tam tho.

AIDS vei zingah mihausa nge tam ang mirethei?
Mihausa pawh an tam a, mirethei pawh an tam. Kan sawi tawh ang kha a nia, positive an ni tih an inhriat hian a tam thei ang ber sex hmanpui an tum a, mipa pawh, hmeichhia pawh, chutiang chu an ni a...

Chutiang lakah chuan engtia inven tur nge ni ang?
KS te hi chuan condom an hmang tha tlangpui a, a ziaawm lehling mai thei. KS ni lo, mi pangngai, mahse, sex lama awlsam tak tak an tam a, chutiang chu mipa pawh hmeichhia pawh an tam. Chutiangah chuan HIV kai theihna 'chance' chu a sang.

I enkawlte'n a tam thei ang ber kaidarh chu an tum ve em?
Tum thin e. Mahse, chutiang an tih loh nan chuan kan inzirtir thin a. An tum tih ka hriat pawh chuan "midang i kaichhawng a nih chuan a tuar tur chu nangmah bawk i ni, i tawrh ang hi tumah tawrhtir suh, midang i tawrhtir chuan i tan a tha lo..." ti tein kan inhrilh thin.

I fate'n an kai ve ang tih a hlauhawm duh fu lo maw?
Hlauhawm duh a, theihtawpin ka inveng thin. Mahse, pem kan nei te a nih loh chuan inkai ngawt theih a ni lo a, a inven theih khawp mai. Pan emaw pem emaw ka nei te a nih loh chuan inven vak a ngai chuang lo a.

Nia, inven chu a ngai. He natna hi tuar ve tur leh rilru hah ve turin tumah ka phal lo. Chuvang chuan midang ka kai ang tih ka hlau.

I fate chu eng rual nge an nih reng reng?
Kum 12 leh kum 9 mi.

AIDS i vei tih an hria em?
Hria e.

Engtin nge an tih?
Ka vei tih an hria a, min tawngtaipui thin.

Engtin nge i vei tih an hriat?
Ka hrilh a...

I hrilh tawp mai em ni?
Mi hi an tawng duh a, khawi khawi atang emaw hian an lo hria a. Sikul atang te leh an lenna atang te hian an lo hria a, ka hrilh ta mai.

Hrilh chu a tul hrim hrim dawn lo'm ni?
Tul e, ka hrilh ang chu ka tia, mahse, ka duh aiin ka hrilh hma. Nikhua te hrethiamin thil awmzia hre ve phawt se ka duh a, mahse, ka duh aia hmain ka hrilh lo thei ta lo a ni.

An hnem thin che a maw?
Hnem thin e. Min hnem a, chhung inkhawmah te hian min hnem nasa thin.

Anmahni'n harsatna an tawk em?
'A nu AIDS vei a nia, kawm loh tur' tih te an tawk fo a, tap chungin an lo haw fo a, an zak ve thin.

Chu chuan i rilru a tina thin em?
A tina lo a, a tihah a ni. Sawi tawh ang kha, tha takin thil awmzia ka hrilh a, anni pawhin min hrethiam a, min tawngtaipui thin hial a. Kei pawhin an hma lam hun atan a theih ang anga buatsaih lawk ka tum a, 'engtikah emaw chuan mi hmaa in sawi a tul hun te pawh a la awm ang a' tiin, chumi atan chuan ka thiam ang angin ka zirtir ve thin.