Hnahlan Ka Kal Ve Hlauh

¢ Tuikhuahthanga

Hnahlan khua chu Burma ramri bul Tiau lui hnaiah a awm tih kha kan hriat ve chin chu a ni mai a. Chu khua atang chuan technology lama lar thut thil a awm ngai lo a, mipui tam avanga ropuina a nei hek lo. Chu khaw lar lem lo tak c hu tunhnai khan hmuh a chakawm ta thut a. Hmuh leh zirchian thama ngaih a nih avangin kal dan tur kan ngaihtuah a. Horticulture hotute remruatnain kan tlawh ve thei ta hram a. Kolkota leh Mumbai khawpui te tlawh ai chuan Zopa hlawhtlinna hmun hmuh chu thil nuam tak a lo ni.


Zoram zawng zawng hian Hnahlan angin hna thawk vek se aw...
Hnahlan hi eng ang khua nge a nih ka hre ngai lo. Grape chin thu hla avanga a rawn lar tak hluaiah hian kal ve ka chak a. Chuti chuan an khua kan han hmu chu eng dang hmu lovin an khaw dai atangin grape kung inphun tlar zei zui mai chu kan hmuh chhun a ni ta ringawt a. Tunhma chuan khaw harsa ve tak an nih pawh ka ring. An grape chu a hlawk a ni ang. Sorkar leh sorkar loh an sawi lo a, an grape huanah an kal zo vek niin ka hria. Khaw chhungah mihring hmuh tur an tam lo em em a. Kawna rei lo te kan han din chhung pawhin grape rawn phur hawng nuho/thalai em phur leh bike-a grape phur kan hmu nghal zut zut mai a.

Hlim takin an grape phurh ei turin min sawm a. Engatinge an hlim em em tih chu ngaihtuahnaah a awm nghal. Chhanna dang a awm lo- an hnathawh hlawhltinna ah chuan an hlim a ni tih loh rual a ni lo. Hnathawhnaa hlawhtling hmel hmuh hi a va nuam em! Aizawl nula hmeltha ber ber aiin an tha ber vek ka ti lo. Mahse, an hmel hmuh a nuam a ni. Hmel hmuh nuam aia thlanawm dang mihring hmel a awm chuang lo an ti a ni lo’m ni? An aia hmuhnawm hmel hi a awm ngai chuang lo ang khua velah hian.

He khua hian hna an va thawk nasa em! Chhun dar 11 velah an khua chu chanchinbumi dang nen kan thleng a. An wine siamna tur khawl hmunah an khaw grape chin lama hotute nen kan inhmu a. An winery din chungchang kan sawiho. An phur kher mai. An tih dan kan zawt a. Sorkarin cheng nuai 83-in (MIP atangin an lo puk a, NLUP scheme hmanga an pe zui nghal anih loh chuan rulh a ngai ngei ang. Mahse, MIP programme a pawisa hman hlawhtlinna hmuh tur awmchhun a nih hmel) an tanpui a. Chumi piah lam chu Rural Bank atangin an lo puk belh bawk. A tawi zawngin sawi ta ila, Grape an ching vak a, an thar tam a, wine-a siam a ngai tih an hria a, an khaw tangrual chuan wine siamna din an tum a, pawisa an nei si lo. Eng tin tin emaw khawl din dan tur chu an duangchhuak hlawl a ni ber mai.

Khawvel hi fang fang ila, mipui thawhrimnaa bultan, mipuiin an duanchhuah, an thlai thar industry din nana hman, an siamchhuah leh an hralhchhuah atanga mipuiin a hlawkna an tel bawk, engmah zep ruk awm bawk lo, langtlang vek mai si he Hnahlan khuain an din tluk hi a vang ve viau mai thei.

An rualawhna leh tumruhna chuan kawng hrang hrang an lo dap tawh thin he khua hian. An hlawhtling mai lo. Mahse, tunah chuan Zoram pum puiah hian kuthnathawktute dinchhuahna khua tia sawi theih an lo ni ta. Mak ka tih em em mai chu khaw chhungah an awm tha hman lo hi a ni. Chhuna winery chungchang kan sawipuite kha tlaia grape huan kan tlawh chuan an huanah hna thawkin an lo buai leh hle tawh hlawm nia maw le. Hui ha.. an hah.. mahse an hlawk a ni ang. Ngaihtuahnaah chuan he khua ang hian Zoram khua zawng zawng hian hna thawk se thinlunga cheng Israel ram nen kan danglamna tur kei chuan ka hre hauh lo mai.
Thlam Ropui Ka Tih ve

Mizote thlam chu kum khat atana din, a tul changa thlipui leh ruah han tawrh daih mai theihna a ni tih chu kan hre vek mai. Pi pu atangin thlam nei hnam kan ni. Mizote chanchin zawng zawngah thlam chuan hmun pawimawh a chang a. Riahbuk thlam chuan hla thu ropui leh nula leh tlangvalte lunglenna a khawih tel thin. Chu thlam chu tunlai hunah a awmzia thlak danglam a ni ta mai emaw tih turin politician te thlam ropui chu hahipin kan sawi ta a. Thlam a ni lo e, mihausate nawmchenna hmun a ni zawk e tiin kan sawi a. Kan thlawh sawmfang bukthlam zawng a ni mawlh lo ngei mai reng a ni.

Chuti chuan maw, thlam chu kan hrethiam mai ang. Mahse, Hnahlan khuain thlam an tih ang hi a chunga mi hi an ni lo ve vein ka hmu pek. An grape huan thlam chu rinawm tak, riah theihna leh eirawngbawlna nuam pangngai, a chhuat pawh dap mai mai ni lem lo, thingphel phah deuh thlap, chhungkaw pangngai khawsak theihna hmun changtlung tak a ni deuh zel. Hei hian an thlam pawimawhna a tilang chiang a. An thlam chu hmun nghet leh an chhungkaw innghahna hmun, Aizawl khawpui a mite nen tehkhin dawn ila an dawr hmun, an office hmun ang ani tih an chiang a. An eizawnna ah chuan an innghat tih a hriat a. Hmun an bengbel a ni. Leilehnaah chuan kut an nghat tawh a, hawi kir an tum tawh lo tih a lang chiang a ni. Hei aia thlam ropui a awm thei dawn em ni zofate tan hian.

Zu an buaipui ve lo: Zoram pumin zu kan buaipui luai luai a. Kan insawifiah siak a. Mahni tanna lamah kan a vek a. Bible kan tlawhchhan a. Tumah kan in pawmsak chuang lem hlei lo a. Kan inhmin hek lo. Zu chu alcohol hi a ni mai a. In tura he alcohol hi a tam chuan mi a rui thin a. A tlem chuan taksa tan pawha tha a ni ve tho bawk. Thlai chi tin rengah hian alcohol hi a awm a tih theih hial ang, Grape-ah hian alcohol a awm ve tho a, chu chu hmanlai atangin hnam fingho chuan an lo hmuchhuakin an lo hmang tangkai tawh thin. A hmanna tawk tein. eizawnna harsatna ram keini ram angah hian thlai thar hlawk kan nei si lo. Hnahlan paho chuan chu thil chu ngaihtuah chhuakin an thar ta nghek mai a. Alcohol lam an ngaihtuah lo a, thlai thar hlawk tak, chaw chi khat angah ngaiin an sawngbawl a ni ta ber mai. Mak ang reng tak mai chu Hnahlan paho ngaihdan hi ram changkang Europe ho pawhin an ngaihdan a ni ve thlap bawk. Aizawl pa inti ho ai hian an ngaihtuahna a thleng thui zawk em ni aw.? Chuti chuan, an Kristianna chiah dal lem lo bawk tih a lan chianna em em chu an grape tharchhuah atang chuan sawma pakhat Kohhranah an chhunglut ta hlawm. Kohhran pawhin lawm takin a lo pawm a. Mahse, a han sawngbawlna tur te kha a buaithlak a. Chuvang chuan, miin Kohhrana a rawn chhunluh pawh chu lawm tak chungin a neituin a lei let leh duh a nih chuan grape kg khat cheng sawmthum angin an pawm a. A neituin a lei let leh duh lo emaw a nih chuan thlai thar thawhlawm dang angin a lei theituin a lei mai a. Pawisa fai chuan Kohhranin an lo tel ta thin a ni. He ngaihdan thianglim tak hian zu leh ruihtheih dang nen inzawmna a nei hauh lo. Chu chu Hnahlan khaw rilru leh ngaihdan chu a ni. MLTP Act-in a tibuai lo a, chaw chi khat an thar a ni mai. Grape wine-ah hian Alcohol chu a tel ngei a. Mahse, sualah an ngai lo. Meidil kalna hial anga ngaitute ngaihdan chu an khawngaih viau ta ve ang. Hnahlan Kohhran Upa pakhat K Lalnunzira chuan, “Chaw chi khatah kan ngai mai a, thingpui inin kan in mai. ‘Khawi maw in ta a tui em?’ tiin kan intem sak mai mai a ni,” a ti.

A Chin ve theih em
Zoram pumah hian a theih vek lo ang. Hetiang lama mithiam ka ni lo a, ngaihdan sawi thui tur ka ni lo tih ka hria. Mahse, mawl taka ka chhut chuan Hnahlan leh Champhai leh a chhenvelah hian grape hi an ching ber a., a tha duh hle a, cChuti a nih chuan henglai ram hi sea level atanga 4500 ft vel leh a chunglam sa sang te an ni hlawm a. Kan ramah hian hei ang tluka sang ram a tam em em a. Chung hmunah te chuan thlai chin bik tur hre lovin an la rethei hle mai a. Engahnge an chin ve mai loh ang. Kan pu Chhura’n “Na a chu ni se heti hian a ti mai tur” tia chengkek lawh nachang a hre der si lo kha kan va ang mai awm em. Kan khaw bul vel hi i en teh ang u. A lo tha duhin dinkhawchhuah nan pawh kan hmang mai thei asin.

Harsatan chu Thirzai
Grape chin buaithlakna ber chu a zamna tur thirzai hi a ni. Ngaihdanah chuan thirzai quintal 4 vel hi grape huan tin khat hmunah an zam ral niin a lang a. Chu chu Rs 40000 man a tling lo deuh a. Hemi neih hi thingtlang kuthnathawk tan chuan a har lai ber a nih hmel. Horticulture deptt. hian an sum neih ang tawk chuan an pe ngei mai. Mahse, department lian an ni lo a. A dap theihna lam lama an dap pawhin thingtlang mamawh hi an la phuhru zo lo niin a lang. A chingtu lam chu an inpeih. Hetih lai hian NLUP te kan sawi ri a, a then chuan nuai khat lai pawh kan sawi ri. Chuti a nih chuan NLUP pawisa engemaw zat hi chu thirzai lei nan hmangin grape ching duhte thirzai leina tur hian han pe zung zung mai se a hlawhtlin hmel lo maw.

Horticulture department ho lah hi a hnathawktute an tui a. Hnahlan lama kan kal ve naah pawh hian an officer te hi thingtlang khaw ho nen hian an ti ti ho thei em em mai a. An lo inhmelhriat vek mai lehnghal a. He mite department leh kuthnathawktute thawhhona hi kan ram dinkhawchhuahna tur tling hialin ka hria. Tute emaw department han fak hluai hi ka chak vak lo thin. Khawi laiah emaw dik lo hi a lo awm leh thin si a. Mahse, fak tlak pawh fak duh lo chu misual nihna a ni leh si. Hnahlan pa pakhat chuan, “Min bialtu Pu Mapuia (SDHO) hi a vir chak a, thahnem a ngai a, hlawhtlinna tam tak hi amah vang a nihna lai a awm reng a ni,” a ti hial. Chutihrualin an directorate lam puihna lo chuan ani pawh hi a chet vak theih a rinawm loh. Kuthnathawktute leh department lam tanrualna hi thu ngaihnawm leh hmuhnawm a tling.

Ram NgawHumhalhtu Hnahlan
Khawvel buaipui ber pakhat chu ram tihkan vanga ramngaw chereu, chumiin a hrinchhuah boruak lum leh khawvel chhe mek te, Ozone pawptihte hi a ni a.

Mizo loneih dan Jhuming Cultivation hian ram a tihchereu dan chu kan hai lo. Loneih tihtawp chu sorkar kal tawh zawng zawnge thil tum a ni. Mahse, an thei thin lo. Hnahlan erawh an hlawhtling.

In 530 vel khua in kum tin rampui thiata an hal hluah hluah thin chu an bansan a. Kum inah hian loneih pangngaia nei chu in 30 vel chauh an ni.

An hriat loh hlanin khawvel chhe mek chu an lo hum nasa hle ta mai. Rei lo teah ngawpui an nei leh duai ang a, tunge a hlawkna tel ang? Zoram leh a chhunga chengte hi kan ni ngei ang le!