Thursday, April 9, 2009

Kangmei Hmingchhiatpuitu miretheite

¢ Lalthlamuana Ralte

Mizoramah hian kum tin thil thleng ziah langsar tak pahnih, kan buai phah em emna a awm a, chungte chu ram kang leh leimin hi a ni.

Kumin hian khua a thal bawk a, ramkang pawh a nasa khawp mai. Lo hal khu leh ram kang khuin Zoram a tuam a, meivap a leng nasa mai. Boruak a bawlhlawh zo a, meikhu zam vangin Lengpui Airport-ah ni engemaw zat chu thlawhna a tum thei lo a nih kha.

Chutih lai chuan lovah hahthlakzia leh lo hal buaithlakzia la tem ve ngai lote an lo auchhuak a, ram kang duai duai leh meikhu vanga boruak chhe ta lutuk chu a chhan an zawng a, mawhphurtu an dap bawk. Chutah zet chuan Mizorama eizawnna a zawnga hahthlak bera thawk - loneitute mawhphurhna a lian ta lerh lawrh hle a nih hi.

Kum hmasa leh a hmasa leh lama mautam vanga lo nei thei mumal tawh lo, sazu tihbuai loha loneih theih hun nghakhlel taka thlir chungin lo an vat a, hna hahthlak thawktute an phur hle. Sorkar tharah beiseina sang tak an nei bawk; NLUP te, sawhthing hralhna tha zawkte mitthlaa hmu chungin sorkar hunbi tuk March ni 15 hmain lo an hal ta a ni. Chu chu an hmingchhiatpui ta si!

Mizoramah hian eizawnna peng hrang tlem te chauh a awm a, chung zingah chuan thingtlang loneih hi a hlawk lo ber ang a, a hahthlak ber bawk ang tih chu mi tam zawk ngaihdan a ni. Kum tluanin rim taka thawh a ngai a, ram a bua tawh avangin buh leh thlai thar a hlawk lo em em lehnghal. Mahse, thawh loh chuan nghei mai tur an nih miau avangin chu eizawnna chu intunnunna atan loneitute chuan an thawh a ngai tlat.

Kuthnathawk tam ber hian loneih hi eizawnna atan an thlang a ni lo a, thlan tur dang an nei lo zawk a ni. Loneihah hian an bet lo thei lo. He ramah hian khawvar hun rei tak chhung an lo nghak tawh a, kum 30 dawn lai kal tawh atang khan anmahni hmangaih em emtu ram hruaituten khawvela loneih dan thing ber - lo vah-a, phoroa hal hnua thlai chin - 'tlangram loneih system' tihtawpa a aia hlawk zawk eizawnna dang siamsak an lo tiam tawh thin. Loneitute hming hian cheng tluklehdingawn tel pawisa an dawng tawh a, mahse an sahmim tihpuarna atan an hmang zel a, loneitute erawh an cher tial tial thung.

Mizoram Economic Survey tharah khan Mizorama eizawnna hlawm lian pathum zingah loneih leh a behbawm (agriculture & allied activities) hian a thawhhlawk lo ber a, kum 2007-08 khan Mizoram state economy (GSDP)-ah 14% chauh a thawh tih a lang a nih kha. Loneih bik (crop husbandry) phei chuan 7% lek a thawh! Chutihlaiin, lo neiha innghat tawp hi Mizoram mipui zatve vel lai an nih a rinawm a, chu chuan thingtlanga cheng lo neitute dinhmun chu thui tak a hril awm e.

Tlangram loneih system bansana eizawnna hlawk zawk leh innghahna tlak zawk nghakhlel ngawih ngawih chunga ni sen sa hnuaiah thlan far zawih zawihin mang an khawh a, kang varah mang niau nuau a, an dinhmun chhiatzia pawh ngaihtuah mumal hman lo a, lungawi taka an thawh bawrh bawrh lai hian ram tikangtu 'mi mawl' ang thawthanga puh an nih vaih chuan chu aia hnam pawisawina mualphothlak chu a vang viau ngei ang le.

Dan leh hrai zawnga chhut chuan ram tikangtu chu hrem tlak an ni. Mizote hi pu leh pu chena loneiha eizawng, eizawnna dang hre lem lo kan ni thin. Min thlahtute atangin lo vat thin leh hal thin hnam kan ni a, kan hnam nunphung (tribal tradition & practice) ah a bet tlat a ni. Tlangmite nunphung nekchep zawnga hmalak hi thil thiang a ni lo a, India dan tesep leh Forest dan hmang pawha palzut ngawt theih a ni hek lo.

Chu mai a ni lo, khawvel pum huap pawhin 'indigenous knowledge & practices' hi ram hrang hrangin an humhalh tha hle bawk. Ramkang vanga dem hlawh em em lo neitute hian tanchhan tur an nei ve tho tih an hriat loh vanga an ngawih reng lai hian tawngkam sumkar deuh pawh a tha khawp mai.

Lo hal khu zam vel nin vanga ngaihdan tum tlang tak siama 'lovah leh lo hal hi khap tawh tur a ni' tih vel sms hmanga sawi ngawt mai hi a fuh ber lo. Loneitu miretheite hmuhsitna a ni thei hial zawk ang. A pawimawh zawk chu loneih bansan inring ring reng kuthnathawktute tana hna hlawk zawk leh tha zawk siam sak hi a ni. Chu chu an tan tih theih a ni si lo a, hmana an hmuia chithlum tattute bawk kha an thlir leh mek chu a nih hi.

Thilmak tak mai chu thal laia kan buaina ber tui harsatna aia ramkangin phunchiar thawm a luah zawk kha a ni. Tui harsatna hi ramkang ang thoin kumtin a thleng ziah a, VIP leh neinung deuh chhungkua tih loh chu chhungtin kan buai thin. Mahse, mak tak maiin tui harsatna chungchangah hian mipui authawm a ring tak tak ngai lo a, kuminah phei chuan lo hal khu leh ram kang thawmin a hliah chiang hle a ni.

Ram kang duai duai hi a uihawm a, thing leh mau an chereu phah a, boruak a tibawlhhlawh a, hriselna a nghawng thei. Khawvel lum zual zel te, sik leh sa inthlak danglam chak ta lutukte hi mi ramah chuan an vei hle a, nasa takin hma an la tawh a ni. Mizo zingah pawh heti lama thangharh tawh leh vei tak te a vei thahnem tak an tawh bawk. Chutihlai chuan kum tin kangmei a chhuak a, ram a kang duai duai thin a, a vengtu department lamin an veng hneh lo nge an veng seng lo zawk tih pawh hi chhut tham a ni. Ramkang chungchanga mi tam takin lo neitu berh tak takte an mawhchhiat mawlh mawlh lai hian a veng theitu ber sorkar hi kan en kan mai palh ang tih a hlauhawm.

Related Posts :



No comments:

Post a Comment